نظام نیمه آزادی چیست؟ | مجرمان مشمول نظام نیمه آزادی | تفاوت نظام نیمه ­آزادی با آزادی مشروط

نظام نیمه آزادی چیست؟

نظام نیمه‌آزادی از این نهادهای نوین حقوق کیفری است که در آن با آزادی نیمه وقت مجرم موافقت شده است اما بر نظارت دایمی بر او تاکید می‌شود. این روش از یک سو، ثبات خانوادگی مجرم را حفظ کرده و اصل فردی بودن مجازات‌ها را تضمین می‌کند و از سوی دیگر اصلاح گام به گام مجرم را در دستور کار قرار می‌دهد. نظام نیمه آزادی یکی از نهادهایی است که قوانین کیفری نظام‌های مدرن حقوقی از آن برای تنبیه مجرمان استفاده کرده‌اند تا آنان کمترین فاصله را از اجتماع گرفته و بیشترین فایده را برای اجتماع داشته باشند.

براساس ماده ۵۶ قانون مجازات اسلامی نظام نیمه آزادی، شیوه ­ای است که بر اساس آن محکوم می­ تواند در زمان اجرای حکم حبس، فعالیت ­های حرفه­ ای، آموزشی، حرفه آموزی، درمانی و نظایر این ها را در خارج از زندان انجام دهد. اجرای این فعالیت ­ها زیر نظر مراکز نیمه آزادی است که در سازمان زندان­ ها و اقدامات تأمینی و تربیتی تأسیس می­ شود.

در توضیح نظام نیمه آزادی باید گفت که بر اساس این نظام، کسی که محکوم به تحمل حبس در مدت مشخصی می‌شود، در این مدت نیمی از مجازاتش را متحمل می‌شود. به طور مثال، فرد محکوم شب‌ها در زندان به سر می‌برد و زمان مشخصی را در خارج از زندان می‌گذراند یا در روزهای تعطیل به زندان می‌رود. در حقیقت، کسانی که به مجازات حبس محکوم می‌شوند، اما دارای شرایط خاصی هستند یا جامعه به آنها نیاز دارد یا اینکه دادگاه به آنها مطمئن است، مشمول نظام نیمه‌آزادی می‌شوند همچنین در مواردی که مجرم با دادگاه همکاری می‌کند یا در مواردی که دادگاه به این نتیجه می‌رسد که فرد مورد نظر نباید به طور کامل از جامعه حذف یا سابقه‌دار شود، برای فرد از نظام نیمه‌آزادی استفاده می‌کند.

نظام نیمه‌آزادی در معنای خاص خود به روشی برای محدودیت زندان گفته می‌شود که قانون جدید مجازات اسلامی نیز آن را پذیرفته است. در خصوص افرادی که به دلیل بدهی‌های مالی در زندان به سر می‌برند، باید گفت که اگر فرد به طور کامل در حبس باشد، دیگر فرصتی برای کسب درآمد و بازگرداندن بدهی نخواهد داشت، این در حالی است که با اعمال نظام نیمه‌آزادی، چنین فردی می‌تواند از زندان خارج شده و برای بازپس دادن طلب مردم تلاش کند. البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که استفاده از چنین تخفیف‌هایی تنها باید برای مجرمانی باشد که حالت خطرناک نداشته و آزادی آنها برای جامعه مضر نباشد. چرا که مجرمان خطرآفرین مانند کسانی که مرتکب اعمالی از قبیل قتل یا شرارت یا سایر جرایم خطرآفرین شده‌اند، باید از مجرمانی که به دلیل بدهی‌های مالی یا جرایم سبک در زندان به سر می‌برند، جدا باشند همچنین کسانی که شرارت می‌کنند نباید از چنین تسهیلات قانونی‌ استفاده کنند.

مجرمان مشمول نظام نیمه آزادی

ماده ۵۷ این قانون نیز محدوده تصمیم‌گیری قضات را برای حکم به نظام نیمه آزادی برای مجرمان مشخص کرده و محکومان قطعی به حبس‌های تعزیری درجه ۵ تا ۷ را مشروط به گذشت شاکی، سپردن تامین مناسب، تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه‌ای، آموزشی و حرفه‌آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی و درمان اعتیاد یا بیماری محکوم با رضایت وی، مشمول این نظام قرار داده است.

گفتنی است که این ماده قانونی، محکومانی که دوره حبس آنان به میانه رسیده است را نیز از نظر دور نداشته و مقرر کرده که این محکومان نیز می‌توانند در طی دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانونی، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا کنند و دادگاه موظف به رسیدگی خواهد بود.

بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی:

مجازات درجه ۵

- حبس بیش از دو تا پنج سال
- جزای نقدی بیش از هشتاد میلیون (۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد و هشتاد میلیون (۱۸۰.۰۰۰.۰۰۰)ریال
- محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از پنج تا پانزده سال
- ممنوعیت دائم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی
- ممنوعیت دائم از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی

مجازات درجه ۶

- حبس بیش از شش ماه تا دو سال
- جزای نقدی بیش از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا هشتاد میلیون (۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
- شلاق ازسی و یک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرائم منافی عفت
- محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال
- انتشار حکم قطعی در رسانه ها
- ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
- ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
- ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال

مجازات درجه ۷: – حبس از نود و یک روز تا شش ماه

- جزای نقدی بیش از ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
- شلاق از یازده تا سی ضربه
- محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه

شرایط درخواست نیمه آزادی

نکته دیگر در این ماده این است که شخصی که متقاضی نظام نیمه آزادی است باید حتما رضایت شاکی را جلب کند. درضمن باید تأمین لازم را نیز به دادگاه صادر کننده حکم قطعی بدهد و تعهد بدهد که یک شغل یا حرفه ­را بیاموزد. در صورت وجود این شرایط دادگاه وارد رسیدگی می­شود تا ببیند که آیا قرار دادن آن شخص در نظام نیمه ­آزادی در اصلاح و تربیت او یا جبران خسارت بزه دیده می­تواند مؤثر باشد یا نه. پس اگر تمامی این شرایط موجود بود، آن وقت دادگاه آن شخص را تحت نظام نیمه ­آزادی قرار خواهد داد.

شرایط اجرای نظام نیمه­ آزادی

علاوه بر شرایط ذکر شده در مواد ۵۶ و ۵۷ قانون مجازات اسلامی، یکسری شرایط نیز در آئین ­نامه اجرای نظام نیمه ­آزادی نیز وجود دارد که عبارتند از:

ماده ۱۵ آئین ­نامه: «محکومٌ ­علیه در طول اجرای نظام نیمه­ آزادی نمی ­تواند بدون موافقت دادگاه فعالیت موضوع حکم را تغییر دهد. همچنین تغییر محل اجرای فعالیت، موکول به موافقت مرکز نیمه ­آزادی است؛ مگر اینکه محل فعالیت مذکور در حکم دادگاه تصریح شده باشد که در این صورت موکول به نظر دادگاه است.»

ماده ۱۷ آئین­ نامه: «محکومان مشمول نظام نیمه ­آزادی می ­توانند همانند سایر محکومان به حبس، برابر ضوابط و مقررات مربوط از مرخصی، تعلیق اجرای مجازات، آزادی مشروط، عفو، توقف یا تعویق اجرای حکم استفاده نمایند.»

ماده ۱۹ آئین نامه بیان می­دارد: «حکم نیمه ­آزادی بر وفق تبصره (۳) ماده (۵۱۳) قانون آئین دادرسی کیفری باید در محل اقامت محکومٌ ­علیه اجراء شود؛ مگر اینکه اجرای حکم مزبور در محل اقامت وی مقدور نباشد یا موجب مفسده باشد که در این صورت بنا به تقاضای قاضی اجراء و موافقت دادگاه نسبت به تغییر محل اجرای حکم اقدام می­شود.»

ماده ۲۱ آئین نامه نیز بیان می­دارد: «محکومٌ ­علیه نظام نیمه ­آزادی مکلف است در طول روز نسبت به اجرای فعالیت مندرج در حکم دادگاه اقدام و سپس خود را به زندان مربوط یا مراکز تحت نظارت زندان معرفی نماید. محکومٌ­ علیه در هر صورت شبها را باید در زندان یا مراکز مزبور سپری کند.

تبصره ۱– چنانچه محکومٌ ­علیه تقاضا کند فعالیت موضوع این ماده را در شب انجام دهد، با موافقت قاضی اجراء بلامانع است؛ در این صورت در طول روز در زندان یا مراکز مربوط نگهداری خواهد شد.

تبصره ۲- تعیین ساعات دقیق شب یا روز با قاضی اجرای احکام است.»

تفاوت نظام نیمه ­آزادی با آزادی مشروط

شاید در ظاهر نظام نیمه ­آزادی شبیه نظام آزادی مشروط باشد؛ زیرا در هر دو مورد، شخص در ظاهر در بیرون از زندان به ­سر می­برد و در حال آموختن حرفه یا شغلی می­باشد و در اعمال هر دو نیاز به رضایت شاکی دارند؛ ولی باید گفت که در نظام نیمه ­آزادی ممکن است شخص هنوز به زندان نرفته باشد که شرایط اعمال نظام نیمه­ آزادی در مورد او وجود داشته باشد، ولی اعمال نظام آزادی مشروط، بستگی به این دارد که شخص به چه مدت زندان محکوم شده باشد.

پس اگر محکومیت او بیش از ۱۰ سال حبس باشد باید حتماً نصف این مدت را در زندان سپری کرده باشد ولی اگر مدت محکومیت او کمتر از ۱۰ سال باشد حتماً باید یک سوم آن مدت را در زندان سپری کرده باشد.

تفاوت دیگری که بین این دو وجود دارد این است که نظام نیمه ­آزادی شامل جرائم درجه ۵ تا ۷ می­باشد ولی نظام آزادی مشروط می­تواند شامل جرائم درجه ۱ تا ۴ نیز بشود.

از دیگر تفاوت­های بین این دو این است که در آزادی مشروط، شخص بعد از اینکه شرایط آزادی مشروط را به ­دست آورد، بطور کامل آزاد می­شود و در طی این مدت باید از دستورهای دادگاه تبعیت کند؛ ولی در نظام نیمه آزادی، شخص تنها در ساعاتی که مشغول کار می­باشد، آزاد هست لذا شبها باید به زندان برگردد البته چون تضمینات لازم را به دادگاه سپرده است این ارفاق نیز به آنها داده می­شود که با اجازه قاضی اجرای احکام می­توانند به انجام یک سری امور شخصی مانند تحصیل یا ملاقات اعضای خانواده و… بپردازند و سپس خود را به زندان معرفی کنند؛ لذا شخص باید راجع به این قبیل امور از قبل با دادگاه هماهنگ کند تا دادگاه در این رابطه دستورات لازم را جهت کنترل ورود و خروج این افراد به دفتر زندان اعلام کند.