توهم
هنگامی که فرد احساسات و ادراک‌های اشتباهی بر مبنای خیال داشته باشد و نه واقعیت دچار توهم شده و این تعریف توهم است. به بیان دیگر فرد دچار توهم، چیزی را حس کرده یا می‌فهمد که اساساً وجود خارجی ندارد. توهم می‌تواند نشانه بروز بیماری‌های روانی ابتدایی یا پیشرفته باشد. بعضی از خطرناک‌ترین انواع بیماری‌های روانی اغلب با توهم همراه هستند.
عموماً افراد دچار توهم خیلی سخت می‌پذیرند که آنچه حس می‌کنند (به کمک یکی از حواس پنج‌گانه نه لزوماً شنیدن یا دیدن) غیر واقعی است.
انواع توهم
• توهم شنیداری (Auditory Hallucinations)
• توهم دیداری (Visual Hallucinations)
• توهم چشایی (Gustatory Hallucinations)
• توهم بویایی (Olfactory Hallucinations)
• توهم لمسی یا جسمانی (Tactile or Somatic Hallucinations)
• توهم دستور (Command Hallucinations)
توهم شنیداری
رایج‌ترین توهم‌ها شنیداری هستند که در حدود ۷۰٪ از کسانی که دچار روان‌پریشی هستند دیده می‌شود. توهمات شنیداری بیش‌تر به صورت صداهای بیرونی هستند که با فرد گفت‌و‌گو می‌کنند. گاهی هم دو یا چند صدا هستند که با هم گفت‌و‌گو می‌کنند؛ یا فرد صدای کسی را می‌شنود که در حال سخن گفتن دربارهٔ افکار اوست. در همهٔ توهمات شنیداری این صدا با صدای افکار خود فرد کاملاً متفاوت است و به صورت جداگانه درک می‌شود. هالوسینیشن شنیداری محدود به صدای انسانی نمی‌شود. این هالوسینیشن‌ها می‌تواند صدای آهنگ، راه رفتن، تق تق و … هم باشد. توهمات شنیداری ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
• مشکلات شنوایی، آسیب به گوش
• طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
• آسیب‌های مغزی
• اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
• داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
توهم دیداری
دومین هالوسینیشن مهم توهمات دیداری هستند. در این حالت فرد چیزهایی می‌بیند که وجود خارجی ندارند و دیگران توانایی دیدن آن‌ها را ندارند. این توهمات به شیوه‌های گوناگون رخ می‌دهند. ممکن است حالت عمومی داشته باشند. برای نمونه فرد رنگ‌ها، شکل‌ها یا انسان‌هایی را می‌بیند که وجود خارجی ندارند؛ یا ممکن است فرد دچار هالوسینیشن ویژه باشد. یعنی فرد یک انسان خاص (مانند همسر، برادر، فرزند و…) را می‌بیند که فوت شده یا کیلومترها از او فاصله دارد. یا ممکن است حشراتی را ببیند که روی پوستش راه می‌روند. یا موجوداتی فرازمینی، ارواح و حیوانات ترسناک را می‌بیند. توهمات دیداری ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
• مشکلات بینایی، آسیب قشر بینایی، کم‌بینایی و …
• آسیب‌های مغزی به ویژه در ناحیه‌های مرتبط با بینایی
• اختلال اسکیزو افکتیو
• طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
• افسردگی
• اختلال دوقطبی
• دلیریوم (شامل عفونت‌ها، مصرف مواد مخدر و ترك مصرف یا مشکلات جسمانی و مغزی)
• دمانس یا زوال عقل
• بیماری پارکینسون
• تشنج و صرع
• میگرن
• ضایعات و تومورهای مغزی
• مشکلات خواب
• داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
• مشکلات متابولیسم
• بیماری کروتزفلد جاکوب (Creutzfeldt-Jakob)
توهم چشایی
هالوسینیشن چشایی زمانی پدید می‌آید که فرد مزهٔ غیر عادی حس کند. برای نمونه مزهٔ غذاها برای فرد تغییر می‌کند. در دهانش مزهٔ خون حس می‌کند. توهم چشایی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
• آسیب‌های مغزیو عصبی
• ناهنجاری در لوب گیجگاهی
• بیماری‌های سینوس
• صرع
• طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
توهم بویایی
توهماتی هستند که حس بویایی را درگیر می‌کنند. فرد ممکن است این بوها را در پیرامونش حس کند یا احساس کند بدنش این بو را می‌دهد. این بوها می‌توانند زننده و ناخوشایند (مانند بوی گاز، مدفوع، زباله) یا خوشایند (مانند بوی عطر و گل) باشد. هالوسینیشن بویایی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
• عفونت بینی
• مشکلات دندان‌پزشکی
• میگرن
• آسیب‌دیدگی سر
• تشنج
• سکتهٔ مغزی یا تومورهای مغزی
• عوارض ناشی از شیمی درمانی برای سرطان
• اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
• طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
توهم لمسی یا جسمانی
توهمات لمسی و جسمانی مواردی مانند احساس کاذب لمس یا حرکات در بدن را شامل می‌شود برای نمونه فرد حس می‌کند که حشرات زیر پوستش در حال حرکت هستند یا دست‌هایش در حال سوختن است. یا این‌که اندام‌های داخلی یا بیرونی بدنش در حال تغییر حالت هستند. یا یک فشار شدید روی مغزش حس می‌کند انگار که مغزش در حال بزرگ شدن است. هالوسینیشن جسمانی و لمسی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
• اختلال اسکیزو افکتیو
• طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
• داروهایی که شما را توهم می کنند
• دلیریوم
• اعتیاد به مواد مخدر و الکل یا قطع مصرف
• بیماری آلزایمر
• دمانس یا زوال عقل
• بیماری پارکینسون
توهم دستور یا توهم فرمان
توهم فرمان، هالوسینیشن به صورت دستورات است؛ این هالوسینیشن‌ها می توانند به صورت شنوایی یا ذهنی باشند. هالوسینیشن دستور تا حدودی همانند هالوسینیشن شنیداری است. در این حالت شنیداری، فرد صدایی را می‌شنود که به او دستور انجام کارهایی را می‌دهد. این صدا می‌تواند از بیرون شنیده شود یا از درونش به او دستور دهد. و در حالت ذهنی ممکن است چیزی از درون ذهن او و افکارش فرمان انجام کار را بدهد. این دستورات می‌توانند مثبت یا منفی باشند. در حالت منفی ممکن است فرد به خودش یا دیگران آسیب برساند. هالوسینیشن دستور ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
• مشکلات شنوایی، آسیب به گوش
• طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
• اختلال دوقطبی
• اختلال شخصیت مرزی
• اختلال استرس پس از سانحه
• اختلالات خواب
• آسیب‌های مغزی
• اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
• داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
تفاوت توهم و هذیان
بسیاری از افراد توهم و هذیان را یک چیز می‌دانند اما چنین نیست. توهم و هذیان با هم متفاوت هستند. توهم، ادراک حسی اشتباه از محرکی است که وجود ندارد. برای نمونه فرد چیزی را می‌بیند یا می‌شنود که دیگران نمی‌توانند آن را ببینند یا بشنوند. اما هذیان یک باور یا فکر پایدار و نادرست است که فرد آن را پذیرفته و با واقعیت همخوانی ندارد. این باورها و افکار با استدلال منطقی و شواهد قابل تأیید نیست. شباهت دیلوژن و هالوسینیشن در این است که هر دو از نشانه‌های روان‌پریشی هستند؛ و فرد را از واقعیت جدا می‌کنند به گونه‌ای که توان پذیرش واقعیت را ندارد. پس در هر دو حالت فرد بینش ندارد.
برای آن‌که روان‌شناسان بتوانند هنگام جلسهٔ مصاحبهٔ بالینی تفاوت این دو را از هم شناسایی کنند این نمونه را در نظر بگیریم. فرض کنید درمانجو برای درمان پیش روان‌شناس آمده است. او گزارش می‌کند که در رگ هایم به جای خون، سیمان ریخته‌اند یا این‌که رگ‌هایم بیش از اندازه داغ است. اگر درمانجو در توضیحاتش بگوید که داغی رگ‌‌هایش را حس می‌کند و دستش می‌سوزد؛ یعنی او از نظر ادراک حسی، درگیر و دچار توهم شده است. اما اگر بگوید که حس نمی‌کند اما چنین فکر و باوری دارد به این معنی است که او دچار هذیان شده است.
نحوه تشخیص توهم
شناسایی هالوسینیشن با بررسی از سوی روان‌شناس و روان‌پزشک انجام می‌شود. این شناسایی به کمک مصاحبهٔ بالینی با فرد و گزارشی که نزدیکان و آشنایانش دربارهٔ او می‌کنند قابل انجام است. هم‌چنین برخی از آزمایش‌ها و آزمون‌ها می‌تواند به ما در شناسایی این مشکل کمک کند. برای نمونه الکتروانسفالوگرام یا EEG، الگوهای غیر طبیعی فعالیت الکتریکی در مغز را بررسی می‌کند. با این بررسی می‌توانیم توهم ناشی از تشنج یا صرع را شناسایی کنیم. هم‌چنین MRI به ما کمک می‌کند تا مشکلات مغزی که ممکن است فرد را دچار هالوسینیشن نماید شناسایی نماییم.
راه های درمان توهم
برای درمان توهم‌ها نیازمند دارو درمانی و روان درمانی هستیم. اما پیش از آن‌که بخواهیم به درمان فرد بپردازیم باید ببینیم که این هالوسینیشن‌ها نشانهٔ کدام اختلال روان‌شناختی است. همان‌گونه که گفته شد توهم‌ها می‌توانند نشانه‌ای برای برخی از اختلالات روانی به ویژه طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک باشند. پس از شناسایی درست می‌توانیم به درمان فرد با دارو درمانی و روان‌درمانی بپردازیم. برای درمان این مشکلات داروهای ضد روان‌پریشی تجویز می‌شود. هم‌چنین به کمک درمان شناختی رفتاری، طرحواره درمانی و روانکاوی می‌توانیم فرآیند روان‌درمانی فرد را به انجام برسانیم.
دیدگاه