اضافه وزن در بارداری
اضافه وزن به وزن بدنی اشاره دارد که بزرگ‌تر از حد طبیعی یا سالم برای یک قد خاص باشد. اضافه وزن به‌طور کلی به‌دلیل وجود چربی‌های اضافه در بدن ایجاد می‌شود. با این حال، این مشکل می‌تواند به‌دلیل عضلات، استخوان یا حتی آب اضافی بدن نیز باشد.
شاخص توده بدن (BMI) یکی از راه‌های تشخیص این است که آیا وزن فرد طبیعی است یا خیر. BMI معیار اندازه‌گیری وزن انسان نسبت به قد است. هرچه BMI بیشتر باشد، احتمال بروز مشکلات سلامتی در اثر اضافه وزن هم بیشتر خواهد بود.
اضافه وزن در بارداری بر اساس شاخص توده بدنی قبل از بارداری تعیین می‌شود. شاخص توده بدنی ۲۵ تا ۲۹/۹ قبل از بارداری به معنی اضافه وزن است. بر اساس اطلاعات سازمان marchofdimes، حدود ۳ زن از هر ۴ زن (۷۵ درصد) در آمریکا اضافه وزن دارند.
بیشتر افزایش وزن در سه ماهه دوم و سوم بارداری اتفاق می‌افتد. میزان افزایش وزن در هر ماه بارداری متفاوت است. بر اساس مجله پزشکی Healthline، افزایش وزن اولیه در ۱۲ هفته اول بارداری بسیار رایج است. در واقع به‌طور متوسط، افراد در سه ماهه اول تنها نیم تا دو کیلوگرم اضافه وزن پیدا می‌کنند. هرچند این مقدار برای همه افراد یکسان نیست.
اهمیت وزن گیری مادر در دوران بارداری
وزن‌گیری مناسب مادر در دوران بارداری از سلامت او و جنینش محافظت می‌کند. از همین رو، وزن‌گیری مادر به‌اندازه کنترل اضافه وزن در بارداری اهمیت دارد. چراکه اگر مادر در دوران بارداری دچار کمبود وزن باشد، بیشتر از سایر مادران احتمال دارد به مشکلات زیر مبتلا شود:
• تولد بچه نارس: ممکن است نوزاد خیلی زود و قبل از ۳۷ هفته متولد شود.
• نوزاد با وزن کم: ممکن است وزن نوزاد هنگام تولد کمتر از ۲ کیلو و ۵۰۰ گرم باشد.
• به خطر افتادن سلامت جنین: مادران با وزن کم معمولا ویتامین‌ها و مواد مغذی کافی و لازم را دریافت نمی‌کنند و این موضوع ممکن است برای سلامت جنین خطر آفرین باشد.
دلیل افزایش وزن در دوران بارداری
رایج ترین عواملی که باعث افزایش وزن در بارداری می‌شود، عبارت‌اند از:
• مصرف بیش از حد مواد غذایی
• کمبود فعالیت بدنی
• مصرف داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی یا ضدتشنج
• بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
افزایش ناگهانی وزن معمولا در سه ماهه سوم بارداری اتفاق می‌افتد. در این دوره افزایش وزن کودک سریع‌تر و رحم منبسط‌تر می‌شود. در نتیجه حجم مایع آمینوتیک (مایع درون کیسه جنین) افزایش می‌یابد. علاوه بر این، موارد دیگری هم وجود دارند که باعث افزایش وزن ناگهانی در بارداری می‌شوند. از جمله این‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• افزایش کالری دریافتی: بسیاری از خانم‌ها به‌محض اطلاع از بارداری، حجم غذای خود را افزایش می‌دهند. این مورد می‌تواند منجر به افزایش چشمگیر وزن در مراحل اولیه بارداری شود.
• کمبود خواب: در طول بارداری به‌دلیل تغییرات هورمونی و جسمی، بدن به استراحت بیشتری نیاز دارد. خواب زیاد در دوران بارداری باعث کمتر شدن فعالیت بدنی و افزایش وزن می‌شود.
• دیابت بارداری: دیابت بارداری می‌تواند باعث افزایش وزن ناگهانی در این دوران شود. در دیابت حاملگی همچنین ممکن است وزن نوزاد همراه با وزن مادر افزایش پیدا کند.
• پره اکلامپسی: پره اکلامپسی یک اختلال بارداری است که با فشارخون بالا و میزان زیادی پروتئین در ادرار مشخص می‌شود. پره اکلامپسی می‌تواند یکی از دلایل افزایش ناگهانی وزن در بارداری باشد.
• استرس: استرس می‌تواند خطر افزایش وزن ناخواسته و ناگهانی را در دوران بارداری افزایش دهد.
عوارض اضافه وزن در دوران بارداری
کنترل اضافه وزن در بارداری از اهمیت زیادی برخوردار است. چراکه افزایش بیش از حد وزن می‌تواند برای مادر و کودک خطراتی را به همراه داشته باشد. از جمله عوارض اضافه وزن در بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• افزایش وزن در نوزاد: با افزایش وزن مادر، وزن کودک هم در رحم بیش از حد معمول افزایش می‌یابد. این امر باعث افزایش زیاد وزن کودک هنگام تولد می‌شود.
• زایمان دشوار: اضافه وزن بیش از حد آناتومی کانال زایمان را تغییر داده و زایمان طبیعی را دشوارتر و خطرناک‌تر می‌کند.
• خطر بیشتر دیابت بارداری: افزایش بیش از حد وزن، به‌خصوص در اوایل بارداری، می‌تواند نشانه‌ای از دیابت بارداری باشد. در صورت داشتن اضافه وزن زیاد، پزشک ممکن است آزمایش قند را قبل از زمان استاندارد (۲۷ تا ۲۹ هفته) از شما بگیرد.
اضافه وزن طبیعی در بارداری
علی‌رغم اینکه هیچ دو نفری در بارداری شرایط یکسانی ندارند، اما راهنمایی‌هایی جامعی برای کنترل اضافه وزن در بارداری ارائه شده است. کالج زنان و زایمان آمریکا (ACOG) به همراه موسسه پزشکی (IOM)، بر اساس وزن‌های مختلف، یک دسته‌بندی کلی برای افزایش وزن تهیه کرده‌اند.
به‌طورکلی، دامنه افزایش وزن در کل 9 ماه بارداری تقریبا بین 5 تا 18 کیلوگرم است. کسانی که قبل از بارداری اضافه وزن داشته‌اند، طبیعتا باید افزایش وزن کمتری در طول بارداری داشته باشند. این امر برای زنانی که دچار کمبود وزن هستند، برعکس است. ACOG و IOM برای کنترل اضافه وزن در بارداری، مقادیر زیر را تعیین کرده‌اند:
• BMI کمتر از 18/5: حدود 12/7 تا 18 کیلوگرم
• BMI از 18/5 تا 24/9: حدود 11/3 تا 15/8 کیلوگرم
• BMI از 25 تا 29/9: حدود 6/8 تا 11/3 کیلوگرم
• BMI از 30 به بالا: حدود 5 تا 9 کیلوگرم
برای بارداری‌های دوقلو، افزایش وزن کلی از حدود ۱۶/۸ تا ۲۴/۵ کیلوگرم توصیه می‌شود.
جدول وزن مادر در دوران بارداری
| وضعیت جسمانی | BMI | افزایش وزن مجاز |
| لاغر | کمتر از ۱۸/۵ | حدود ۱۲/۷ تا ۱۸ کیلوگرم |
| طبیعی | ۱۸/۵ تا ۲۴/۹ | حدود ۱۱/۳ تا ۱۵/۸ کیلوگرم |
| دارای اضافه وزن | ۲۵ تا ۲۹/۹ | حدود ۶/۸ تا ۱۱/۳ کیلوگرم |
| چاق | ۳۰ به بالا | حدود ۵ تا ۹ کیلوگرم |
نحوه محاسبه اضافه وزن مجاز در بارداری
اضافه وزن مادر در دوران بارداری بر اساس شاخص توده بدنی قبل از بارداری تعیین می‌شود. بنابراین ابتدا باید BMI خود را قبل از بارداری محاسبه کنید. برای محاسبه شاخص توده بدنی ابتدا قد را در 2 ضرب کرده، سپس وزنتان قبل از بارداری را بر این عدد تقسیم کنید. زمانی که BMI خود را به دست آوردید، با استفاده از داده‌های جدول بالا می‌توانید میزان اضافه وزن مجاز خود در بارداری را به دست آورید.
برای کنترل اضافه وزن در بارداری به‌صورت هفتگی یا ماهانه همچنین می‌توانید از ماشین‌حساب‌های اینترنتی که بدین منظور طراحی شده‌اند نیز استفاده کنید. در حالت کلی، در سه ماهه اول بارداری به دلیل کوچک بودن جنین و تهوع صبحگاهی ممکن است اضافه وزن چندانی نداشته باشید. اضافه وزن در این دوران ممکن است حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم باشد. این میزان در سه ماهه دوم و سوم افزایش قابل‌توجهی خواهد داشت.
شیوه کنترل اضافه وزن در حاملگی
کنترل اضافه وزن در بارداری امر مهمی است که معمولا تحت‌نظر پزشک انجام می‌شود. بدین منظور ابتدا باید وزن خود را محاسبه کرده و در صورت داشتن کمبود یا اضافه وزن اقدامات لازم برای هرکدام را انجام دهید. در ادامه به بررسی نحوه کنترل اضافه وزن در بارداری در صورت داشتن کمبود وزن، اضافه وزن یا چندقلو بودن می‌پردازیم.
اگر کمبود وزن دارید
اگر کمبود وزن داشته باشید، برای جلوگیری از خطرات احتمالی برای خود و جنینتان باید وزن خود را به حد نرمال برسانید. برای افزایش وزن در دوران بارداری موارد زیر توصیه می‌شود:
• هر روز ۵ تا ۶ وعده غذایی کم‌حجم بخورید.
• میان وعده‌هایی مانند آجیل، کشمش، میوه خشک، بستنی یا ماست مصرف کنید.
• کره بادام‌زمینی را روی نان، بیسکوییت، سیب، موز یا کرفس بمالید. یک قاشق غذاخوری کره بادام‌زمینی حدود ۱۰۰ گرم کالری و ۷ گرم پروتئین دارد.
• شیر خشک بدون چربی را با پوره سیب‌زمینی و غلات مصرف کنید.
• کره، پنیر، پنیر خامه‌ای و آب‌گوشت را به وعده‌های غذایی خود اضافه کنید.
اگر افزایش وزن دارید
بعضی از زنان ممکن است قبل از بارداری افزایش وزن داشته باشند یا در دوران بارداری بیش از حد مجاز وزن اضافه کنند. افزایش وزن در دوران بارداری می‌تواند مشکلات خاص خود را برای مادر و کودک به وجود آورد. این دسته از افراد باید رژیم غذایی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که بدنشان مواد مغذی موردنیاز را بدون افزایش وزن دریافت کند. از جمله این اقدامات، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• میوه‌ها و سبزیجات تازه، میان وعده‌های سرشار از ویتامینی هستند که کالری کمی دارند.
• محصولات لبنی با چربی کم‌مصرف کنید.
• از خوراکی‌هایی با شیرینی طبیعی استفاده کنید.
• مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که دارای قند و شکر مصنوعی هستند، انتخاب مناسبی برای دوران بارداری به‌حساب نمی‌آیند.
• آب را جایگزین نوشابه‌های گازدار و میوه‌ای کنید.
• از میان وعده‌های بدون ارزش غذایی مانند چیپس، کیک، کلوچه، بستنی و… پرهیز کنید.
• از خوردن غذاهایی سرخ‌شده و فست‌فود خودداری کنید.
• پیاده روی و شنا ورزش‌های بی‌خطر و موثری برای خانم‌های باردار است. البته قبل از شروع این تمرینات باید با یک متخصص صحبت کنید.
اگر چندقلو باردارید
اگر چندقلو باردارید، قطعا افزایش وزن متفاوتی نسبت به سایر مادران خواهید داشت. شما در سه ماهه اول بارداری به‌دلیل حالت تهوع شدیدتری که دارید، ممکن است در افزایش وزن با چالش روبه‌رو شوید. در این دوران با انتخاب غذاهای سالم می‌توانید تا حدودی وزن خود را بالا ببرید. در این دوران شما باید بتوانید هفته‌ای نیم کیلوگرم به وزن خود بیفزایید.
در سه ماهه دوم، حالت تهوع تا حد زیادی از بین می‌رود. شما باید روزانه حدود ۳۰۰ کالری برای هر کودک دریافت کنید. اگر در سه ماهه اول هیچ وزنی اضافه نکردید، ممکن است پزشک از شما بخواهد که در سه ماهه دوم، وزن خود را هفته‌ای بیش از نیم کیلو تا یک کیلو اضافه کنید.
در این دوران باید مقدار کافی پروتئین، کلسیم و غلات کامل را در وعده غذایی خود جا دهید. شیر، پنیر، گوشت گاو و گوشت بوقلمون گزینه‌های خوبی برای تامین مواد مغذی هستند.
نکات مهم برای حفظ وزن سالم مادر و جنین
با کنترل اضافه وزن در بارداری و حفظ وزن سالم خود و جنین می‌توانید تا حد زیادی عوارض دوران بارداری و زایمان را کاهش دهید. با انجام سه مورد زیر می‌توانید وزن سالم خود و جنینتان را تا پایان بارداری حفظ کنید:
• با یک متخصص زنان و زایمان برای تهیه یک برنامه مناسب خودتان مشورت کنید.
• با تاکید روی غذاهایی با چربی کم و فیبر زیاد، رژیم غذایی سالمی داشته باشید. غذاهایی مانند آب‌پرتقال، سبزیجات با برگ سبز، لوبیا، بادام‌زمینی، کلم‌بروکلی، نخودفرنگی و عدس منبع طبیعی اسیدفولیک هستند. این غذاها می‌تواند نقص مادرزادی را نیز کاهش دهند.
• به‌طور منظم ورزش کنید. کالج زنان و زایمان آمریکا روزانه حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط را برای زنان باردار توصیه می‌کند. البته باید از انجام ورزش‌هایی که باعث افتادگی شکم می‌شوند، پرهیز کنید.
دیدگاه