گاهی، اختلافات و مشکلاتی که والدین، در طول زندگی مشترک با آن مواجه می‌شوند، مشکلات فراوانی برای فرزندان آنها ایجاد می‌کند. به عنوان نمونه، در صورتی که زوجین، از هم طلاق گرفته باشند، یا اینکه به خاطر اختلافات مطرح شده، جدا از هم زندگی کرده و در آستانه طلاق باشند، فرزندان، محروم از زندگی در کانون خانواده شده و به ناچار، باید با یکی از والدین خود، زندگی کنند. در این شرایط، بسته به سن فرزند، ممکن است حضانت، به عهده مادر یا پدر قرار بگیرد.
اما ارتباط عاطفی و عمیق میان فرزند با والدین، با طلاق پدر و مادر، از بین نرفته و در هر صورت، رابطه فرزند با پدر یا مادر، به قوت خود باقی می‌باشد. به همین دلیل، در صورتی که حضانت، به عهده یکی از والدین قرار گرفته باشد، طرف مقابل نیز این حق را دارد که با فرزند خود، ملاقات نماید. اما گاهی، فرزند، تمایل و علاقه‌ای به ملاقات با والدین خود نداشته و از این موضوع، امتناع می‌کند؛ در حالی که این موضوع، ممکن است چالش‌ها و آسیب‌های روحی برای خود فرزند و والد محروم از ملاقات، در پی داشته باشد.
عدم تمایل فرزند به ملاقات
قبل از اینکه در ارتباط با عدم تمایل فرزند به ملاقات و امتناع از دیدار با پدر و مادر، صحبت کنیم، می‌بایست حق ملاقات با فرزند را به لحاظ حقوقی، مورد بررسی قرار دهیم. همانطور که می‌دانیم، گاهی بروز اختلاف میان زوجین و طلاق گرفتن آنها از هم، منجر به این مسئله می‌شود که فرزند، نتواند به صورت همزمان، با پدر و مادر خود زندگی کند. در چنین شرایطی، قانونگذار، بر اساس اینکه فرزند، در چه سنی قرار دارد، حضانت فرزند را به عهده یکی از والدین قرار داده است.
با این توضیح که، بر اساس قانون مدنی، هم فرزندان دختر و هم فرزندان پسر، تا پایان هفت سالگی، تحت حضانت مادر خود می‌باشند و پس از آن، حضانت فرزندان، تا رسیدن به سن بلوغ، به عهده پدر خواهد بود. سن بلوغ در مورد دختران، ۹ سال تمام قمری و در مورد پسران، ۱۵ سال تمام قمری است. البته، دادگاه برای تعیین والدی که حضانت را به عهده می‌گیرد، مصلحت طفل را نیز مد نظر قرار می‌دهد تا در طول مدت حضانت فرزند، توسط پدر یا مادر، مشکلی برای وی ایجاد نشود.
با این وجود، حق حضانت مادر یا پدر، موجب آن نمی‌شود که طرف مقابل، از دیدار و ملاقات کردن با فرزند خود، محروم شود؛ چرا که در هر حال، رابطه عاطفی میان کودک با والدین را نمی‌توان از میان برد و این موضوع، ممکن است، فرزند یا والد محروم از ملاقات را، به لحاظ روحی، تحت الشعاع قرار دهد.
به همین دلیل، ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، مقرر نموده است که در صورتی که به دلیل طلاق گرفتن یا موضوعات دیگر، والدین کودک از هم جدا زندگی کنند، والدی که حق حضانت ندارد، حق ملاقات با فرزند خود را خواهد داشت. البته، در صورتی که در ملاقات با فرزند، در مورد زمان یا مکان دیدار با فرزندان، اختلاف یا مشکلی ایجاد شود، دادگاه یا محکمه، جزئیات مربوط به ملاقات با فرزند را مشخص می‌کند.
اما نکته مهمی که وجود دارد، آن است که ملاقات با کودک، حق پدر و مادر است و مانند حضانت، نمی‌توان والدین را از این حق، محروم کرد. به همین دلیل است که جلوگیری از ملاقات با فرزند، ممکن است منجر به اعمال ضمانت اجراهایی از قبیل جزای نقدی، بازداشت و سلب حضانت از دارنده آن بشود.
اما گاهی، محرومیت از ملاقات با فرزند، به دلیل آن است که خود فرزند، تمایلی به دیدار یا ملاقات با والدین خود ندارد و از دیدار با پدر یا مادر، امتناع می‌کند. در چنین مواردی، عدم تمایل فرزند به دیدار با پدر و مادر، ممکن است مسائلی را ایجاد کند. به عنوان مثال، در صورتی که دادگاه، حکم به ملاقات با کودک داده باشد و زمان و مکان دیدار فرزند با پدر و مادر را مشخص نموده باشد، ممکن است فرزند، از رفتن به مراکز بهزیستی یا کلانتری، امتناع نماید.
در چنین مواردی، باید توجه داشت که اگر این موضوع، به دلیل عدم تمایل فرزند به ملاقات و امتناع وی از دیدار با پدر و مادر باشد، می‌توان با روش‌هایی که در قسمت‌های بعد ارائه می‌شود، موضوع را حل و فصل نمود؛ اما اگر عدم تمایل فرزند به ملاقات با پدر و مادر، به دلیل امتناع کودک نبوده و شخصی که عهده دار حضانت است، از بردن طفل برای ملاقات خودداری کرده باشد، ممکن است ضمانت‌های اجرایی، برای ممانعت از ملاقات با کودک، در خصوص والد امتناع کننده، اعمال گردد.
عدم تمایل فرزند به ملاقات با مادر
باید جنبه‌های مختلف موضوع را مورد بررسی قرار داد. از طرفی، همانطور که اشاره شد، هیچ یک از والدین را نمی‌توان از ملاقات با فرزند خود، محروم نمود و در هر صورت، مادری که حضانت فرزند را به عهده ندارد، باید بتواند در یک مدت معقولی، با فرزند خود دیدار و ملاقات داشته باشد که این موضوع، هم به نفع فرزند است و هم به نفع مادر. تفاوتی هم ندارد که ملاقات با فرزند قبل از طلاق، یا بعد از طلاق و جدایی والدین باشد.
اما از طرف دیگر، گاهی به دلیل شدت آسیب‌های وارده به کودک، در طی فرایند طلاق والدین، کودک از ملاقات با مادر خود امتناع نموده و تمایلی به دیدار با وی ندارد. این عدم تمایل فرزند به ملاقات با مادر، ممکن است با بروز رفتارهایی همچون ترس، اضطراب، گریه، اجتناب و مواردی از این قبیل همراه باشد که نشانگر بروز آسیب‌های روحی برای فرزند است. لذا در این شرایط نیز قاعدتا نباید فرزند را در شرایط آسیب زا قرار داده و او را اذیت کرد.
شرایط فوق، باعث می‌شود که دادگاه، با در نظر گرفتن مصلحت کودک، جزییات ملاقات فرزند با مادر را معین کند. به عنوان نمونه، در صورتی که دادگاه، برای ملاقات با کودک در کلانتری یا بهزیستی، ساعاتی را مشخص کرده باشد و یا محل ملاقات با کودک در منزل مادر تعیین شده باشد، می‌توان به استناد عدم تمایل و امتناع کودک از دیدار با مادر، اقدام به کاهش مدت زمان ملاقات با فرزند نمود.
اما در هر صورت، به نظر می‌رسد که عدم تمایل کودک به ملاقات با مادر و امتناع از دیدار با وی، نمی‌تواند موجب محرومیت از حق ملاقات بشود؛ چرا که در بسیاری از موارد، ممکن است که عدم تمایل فرزند به دیدار با مادر خود، به دلیل صحبت‌ها و اتهاماتی باشد که پدر یا اقوام پدری، به مادر وارد نموده‌اند. در حالی که باید در نظر داشت که چنین موضوعاتی، سلامت روان کودک را به صورت جدی، در مخاطره قرار می‌دهند و در آینده، برای وی آسیب زا خواهند شد.
به این منظور، در صورت عدم تمایل کودک به دیدار با مادر، می‌توان نظریه روانشناسان موجود در مراکز بهزیستی که ملاقات با کودک در آنجا صورت می‌گیرد را اخذ نموده و ضمن دادخواست به دادگاه خانواده، تقاضای کاهش مدت زمان ملاقات با فرزند را نمود. در این صورت، دیگر شخصی که عهده دار حضانت است، به لحاظ حقوقی، در معرض اتهام ممانعت از ملاقات با فرزند، قرار نخواهد گرفت.
عدم تمایل فرزند به ملاقات با پدر
قبل از هر چیز، باید در نظر داشت که پدر، حتی اگر حضانت فرزند خود را به عهده نداشته باشد، کماکان بر فرزندان خود ولایت قهری دارند که همین امر، لزوم ارتباط و دیدار فرزند با پدر را ضروری می‌سازد. در هر حال، مانند مادر، پدر نیز حق ملاقات با فرزند خود را دارد و نمی‌توان وی را از این حق، محروم نمود.
اما گاهی، عدم تمایل فرزند به ملاقات با پدر و امتناع از دیدار با وی، به دلیل بروز آسیب‌های روحی است که فرزند، در طول دوران طلاق والدین، متحمل شده است و یا اینکه، فرزند، صحنه‌های خشونت آمیزی همچون کتک زدن، درگیری، جدال و مواردی از این قبیل را تجربه نموده و به دلیل وابستگی به مادر، از ملاقات با پدر، امتناع یا اجتناب می‌کند. در این شرایط نیز، باید ضمن گرفتن نظریه روانشناس و پزشک، برای درخواست کاهش دادن مدت زمان ملاقات با فرزند، اقدام نمود.
اما در هر صورت، عدم تمایل فرزند به ملاقات با پدر، نمی‌تواند منجر به حذف امکان ملاقات پدر با کودک شود. به همین منظور، پدر نیز می‌تواند متقابلا، به دادگاه دادخواست دستور موقت ملاقات با فرزند را بدهد تا مدت زمان مشخصی را برای ملاقات با فرزند، معین نماید. در این صورت، اگر دادگاه، ملاقات پدر با کودک را به مصلحت بداند، جزئیات زمان و مکان ملاقات را مشخص می‌کند و در این حالت، دیگر نمی‌توان از ملاقات با طفل، جلوگیری کرد.
حضانت فرزندان، تنها تا پایان مدت زمانی است که به سن بلوغ برسند؛ لذا اگر دختر، به سن نه سالگی و پسر، به ۱۵ سالگی برسد، خود آنها، می‌توانند انتخاب کنند که با کدام یک از والدین خود، زندگی کنند. پس از آنجا که یکی از شرایط حضانت فرزند، صغیر بودن می‌باشد، پس از رسیدن به سن بلوغ، حضانت و ملاقات با والدین، موضوعیت نخواهد داشت.
بنابراین، پس از اینکه فرزند، به سن بلوغ رسید و انتخاب کرد که با پدر یا مادر خود زندگی کند و در عین حال، از ملاقات و دیدار با مادر یا پدر امتناع کرد، نمی‌توان وی را مجبور به ملاقات با آنها نمود و چون به سن بلوغ رسیده است، خودش می‌تواند در این خصوص، تصمیم گیری کند و دادگاه، دیگر نمی‌تواند وی را مجبور به ملاقات با والدین خود نماید.
در نهایت، توصیه می‌شود که عدم تمایل فرزند به ملاقات یا امتناع از دیدار با پدر و مادر را، با مراجعه به روانشناسان حوزه کودک و مراکز بهزیستی، مورد پیگیری قرار دهید و حتی الامکان از امتحان کردن راهکارهای قانونی که منجر به ایجاد فشارهای روحی روانی بر فرزند می‌شود، اجتناب نمایید.
دیدگاه