قانون کپی رایت
کپی رایت، حقی یا حقوقی است که توسط قانون برای خالق یک اثر در نظر گرفته میشود. حقی که شامل مالکیت معنوی یک اثر مادی است. مادی بودن، بدین معنی که هر آنچه شنیده، دیده یا لمس شود، میتواند یک مالک داشته باشد. مولف طبق مقررات حق نشر، مالک اثر خود محسوب میشود. به همین خاطر او تنها شخصی است که خواهد توانست در مورد انتشار، بازنشر، انتقال مالکیت و مسائل از این قبیل تصمیم بگیرد. با این حال هنوز سوال ما دربارهی سهم ایران در این قوانین، به قوت خود باقیاست.
ایران، در قراردادهای بینالمللی کپی رایت
کشور ما، ایران، تا امروز به عضویت کنوانسیون برن و هیچ کدام از کنوانسیونهای رسمی حمایت از کپی رایت و حقوق مولفان درنیامده است. از این رو ما در جوامع بینالملل در مورد حق تکثیر هیچ حرفی برای گفتن نخواهیم داشت. برای مثال آثاری که در ایران خلق شدهاند، توسط افرادی که ملیت ایرانی دارند و در کشورهای دیگر مقیم هستند، حمایت نخواهند شد. اما پیوستن به این قراردادهای جهانی برای مردم کشور ما باعث ضرر و زیانهایی هم خواهد شد. اولین آسیب، خارج شدن سرمایه از کشور است. مثلا شما برای یک نرمافزار خارجی مجبور به پرداخت هزینهی بسیار گزافی خواهید شد. همچنین در وهله دوم این کار شرایط تحریم علمی ما را فراهم میکند. زیرا میتوانند به راحتی ما را از دسترسی به آثارشان محروم کنند. آن زمان امضای ایران پای قراردادها باعث میشود، نتوانیم مثل اکنون هیچ اقدام جایگزینی انجام دهیم.
قوانین کپی رایت در ایران
برخلاف تصور عموم مردم، قانون مالکیت معنوی آثار در ایران سالهای متمادی است که به ثبت رسیده است. البته این مقررات در نظام حقوقی کشور شبیه کپی رایت بینالملل و به صورت یکپارچه نیستند. بلکه انواع حق ثکیر، در زمینههای مختلف هنری و ادبی، در مادهها و سالهای متفاوتی به ثبت رسیدهاند. شاید علت ناآگاهی مردم از این قوانین همین مسئله باشد. به طور کلی در ایران چند قانون داریم که به حمایت از خالقان و مولفان آثار میپردازند.
حق مالکیت
این کلمه در لغت به معنی راستی، صداقت، عدالت و انصاف است. در اصطلاح حقوقی، حق در کنار مالکیت شامل معانی گسترهای خواهد شد. حقوقی که صاحب یک اثر ادبی، هنری، علمی و صنعتی از آن برخوردار میشود را حق مالکیت میگویند. این حقوق در نگاه مراجع قانونی بادوام و پیوسته است. به این معنی که حتی بعد از فوت مولف نیز مالکیت و مزایای آن به وراث خواهد رسید. در قوانین ایران برای حق تکثیر دو دستهی کلی از حقوق پدیدآورندگان آثار ذکر شده است. این حقوق به حق مادی و حق معنوی تقسیم میشوند.
حقوق مادی صاحبان آثار
این قوانین به پدیدآورندگان آثار اصیل و منحصربهفرد اجازه میدهد از چیزی که خلق کردهاند به منافع مادی دست پیدا کنند. در واقع هر فعالیت و اقدامی برای عرضه، نشر، اجرا و به نمایش درآوردن و در نهایت هرگونه بهرهبرداری از اثر، حق انحصاری مولف میباشد.
• ترجمه
• تکثیر و بازنشر
• به شکل دیگر درآوردن اثر
• تلفیق با آثار دیگر
• پخش در انواع رسانهها
• نمایش آثار در صحنه
• ضبط تصویری و صوتی
حقوق معنوی مولفان و پدیدآورندگان
این حقوق مالکیت اثر و انتساب آنها به پدیدآورندگان را حفظ می نماید. از این رو میتوانند از دخل و تصرف دیگران یا اصطلاحا همان دزدی ادبی جلوگیری به عمل آورند.
• افشا و اعلان اثر
• رعایت نام و عنوان
• حق پشیمانی یا بازستانی
• رعایت حرمت اثر
لایحه های تصویب شده در ایران
در سالهای متمادی قوانین مرتبط ولی جداگانهای برای کپی رایت نزد قانونگذاران ایران به تصویب رسیدهاند.
حمایت از حقوق مولفان، هنرمندان و منصفان
این قانون در سال 1348 تصویب شده است. در فصول سوم و چهارم آن طی مادههایی که بیان خواهیم کرد به حمایتها و مجازاتهای قانونی در این زمینه میپردازد.
• تغییر نام پدیدآورنده و استفاده از اثر او، سه تا شش ماه حبس تادیبی خواهد داشت. (ماده 23)
• نشر ترجمهی شخصی دیگر به نام خود یا دیگری برابر با حبس تادیبی به مدت سه تا یک سال خواهد بود. (ماده 24)
• نقض قوانینی که در مادههای 17 تا 20 ذکر شدهاند سه تا یک سال حبس تادیبی دارند. این مقررات شامل حمایت از نام و برند اثر، نوشته شدن نام پدیدهآورنده روی آثار، تحریف در آن و در نهایت ذکر تاریخ و شماره چاپ درون اثر، توسط چاپخانه یا بنگاههای ضبط صوت و غیره. (ماده 25)
• نقض قوانین توسط اشخاص حقوقی، تعقیب جزایی شخص حقیقی مرتکب جرم شده را به دنبال خواهد داشت. همچنین در صورت کافی نبودن اموال حقوقی برای پرداخت خسارت شاکی خصوصی، از اموال شخص حقیقی نیز برداشته خواهد شد. (ماده 28)
• نقض مقررات در این زمینه با شکایت یک شخص حقیقی شروع و با گذشت وی پایان میپذیرد. در واقع جرمی قابل گذشت محسوب میشود. (ماده 31)
قوانین تکثیر و ترجمه در نشریات و آثار صوتی
این لایحه در سال 1352 مصوب شده است. در آن برای مصادیقی که ذکر میشود سه ماه تا یک سال حبس در نظر گرفته شده است.
• عدم رعایت حق تکثیر در چاپ، نشر، ترجمه و بهره برداری از اثر
• تکثیر آثار به شکل اصلی خود به قصد فروش با ابزارهایی مانند عکسبرداری و تبدیل به فایلهای کامپیوتری و راههایی از این قبیل بدون کسب اجازه
• نسخهبرداری و ضبط آثار صوتی بدون اجازهی پدیدآورندگان و کمپانیهای مربوطه.
مصوبه مجازات فعالیتهای غیرمجاز بصری و سمعی
این قانون در سال 1386 به تصویب رسیده است. در آن برای تکثیر بدون اجازه، به نحوی که باعث از بین رفتن حقوق پدیدآورنده شده باشد، جریمه نقدی دو میلیون ریالی تا بیست میلیون ریالی در نظر گرفته شده است.
دیدگاه