مضرات پلاستیک برای انسان و محیط زیست | چرا با کاهش مصرف پلاستیک به خود و طبیعت کمک می کنیم؟

کاربرد پلاستيک ها

ایده ساخت پلاستیک از زمانی شروع شد که برای تولید تزیینات دکوری و اسباب بازی از عاج فیل استفاده می شد، به دلیل کمیاب بون و هزینه های سنگین پلاستیک جایگزین عاج فیل شد. اگر ظهور پلاستیک‌ها را هم زمان با آغاز تکامل شیمی آلی در نظر بگیریم می‌توان ادعا کرد که تولید این مواد در حدود سال 1820 می‌باشد.

پلاستیک ممکن است سخت یا نرم باشد شفاف یا مات باشد. می تواند شبیه چوب یا چرم یا ابریشم بنظر آید. می تواند در ساخت اسباب بازی یا دریچه های قلب بکار رود. در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰۰ نوع پلاستیک مختلف وجود دارد. مواد خام اولیه برای تهیه پلاستیک عبارتند از نفت و گاز این سوخت های فسیلی بعضا با اکسیژن و کلر برای ساخت انواع پلاستیک ترکیب می شوند.

مهمترین کاربردهای پلاستیک عبارتند از:

1- کاربرد خواص ( پيزوالکتريک و پيروالکتريک و ينليدن فلوئوريد ) در بلند گوها و آشکارسازی
2- مصارف وسيع پلاستيک ها در ساختمان سازي مثل لوله آب فاضلاب لايه های ضد رطوبت – کفپوش ها – عايق کاری ، تزئين ديوار و ....
3- کاربرد پلاستيک ها در موارد بسته بندی مثل بطری ها – ظروف حمام
4- صنايع خودروسازی که در حال حاضر يکی از مصرف کنندگان عمده پلاستيک ها است که افزايش وزن و تعداد قطعات پلاستيکی در خودروها مبين اين ادعا است : از جمله اين قطعات می توان در اتومبيل به آنها اشاره کرد مثل باطري – سيم های نرم دو شاخه – سوئيچ برق – کلاهک های تقسيم – لوازم چراغ – روکش صندلی – تودوزي و تزئين بدنه – پروانه رادياتور – لوله آب – لوله بنزين – مخازن آب سرد کن و چندين قطعه ديگر پلاستيکي موجود در يک خودرو مثل کمربند ايمنی – سپر اتومبيل – شبکه رادياتور و .........
که در بسياری از اين قطعات وزن قطعه پلاستيکی بسيار کم بوده و هست حتی به طوری که اظهار شده است در يک خودرو کوچک اروپايی در حدود 450 قطعه مختلف از يک پلاستيک نوع پلی استال بکار گرفته شده است که مجموع وزن آنها از يک کيلوگرم فراتر نرفته است .
5- مبلمان و لوازم خانگی و اداری
6- وسايل حمل و نقل ترابری آبی و هوايی مثل قايق ها و هواپيما ها
7- تجهيزات صنعتی مثل لوله های صنعتی – پمپ ها – شير ها – شيشه اتاق های کنترل که از موادی همچون PTFE –PVC استفاده می شود .
8- صنايع عکاسی
9- تجهيزات پزشکي مثل سرنگ تزريق و ....
10- استفاده از فيلم پلاستيک جهت کاغذ چاپ
11- صنايع توليد کفش
12- لباس های زمستانی

مضرات پلاستیک برای انسان و محیط زیست

مضرات پلاستیک برای سلامتی انسان

پلاستیک‌های رایج که در هر خانه‌ای یافت می‌شوند شامل بطری‌های آبمیوه، ظرف کره بادام زمینی، بسته‌بندی پلاستیکی، ظروف پلاستیکی‌، ظروف غذای آماده، بطری‌های پلاستیکی شفاف، ظروف ادویه، لیوان بچه‌گانه، و بطری‌های پلاستیکی کودک هستند.

بسته به نوع کالا ، ممکن است پلی وینیل کلرید (PVC) ، پلی استایرن (PS) ، پلی کربنات و بیس فنول (BPA) در این محصولات وجود داشته باشد. این مواد شیمیایی مصنوعی با بسیاری از مشکلات سلامتی، از جمله سرطان، دیابت، بیماری های قلبی و ناهنجاری‌های تولید مثل مرتبط است.

تجمع مواد پلاستیکی به ویژه ظروف یک بار مصرف، بطری ها و پاکت های پلاستیکی در گوشه و کنار طبیعت نشان از بی توجهی یا کم توجهی به خطرات ناشی از این مواد برای انسان و سایر موجودات زنده است. مواد پلاستیکی قابلیت تجزیه توسط موجودات زنده از جمله میکروب ها را ندارد و یا سرعت تجزیه آنها بسیار پایین است و به همین علت برای سالیان طولانی در طبیعت باقی می مانند. با این وجود عوامل فیزیکی مثل نور خورشید باعث خرد شدن مواد پلاستیکی به ذرات ریزتر و ریزتر می‌شود. زمانی که قطر این ذرات به کمتر از ۵ میلیمتر برسد به آنها میکروپلاستیک یا ریزپلاستیک گفته می‌شود. در ظاهر پلاستیک از محیط حذف شده است ولی در واقع آنها به نقطه ای رسیده‌اند که می‌توانند سلامت انسان را به خطر بیندازند.

ذرات پلاستیکی می‌توانند از طریق آب آشامیدنی به بدن انسان وارد شوند. علاوه بر این، تجمع مواد پلاستیکی در بدن جانوران باعث انتقال آنها از طریق زنجیره غذایی  به انسان شده که می تواند سلامت انسان را تهدید کند. این ذرات به دلیل خواص شیمیایی خود مواد سمی و خطرناکی مثل آلاینده های آلی را نیز از محیط جمع کرده و با خود به زنجیره غذایی وارد می کنند.

مواد پلاستیکی بسیاری از ویژگی های خود را مدیون مواد افزودنی هستند که به آنها اضافه شده است. به دلیل نبود اتصال محکم بین پلاستیک و این مواد افزودنی، این مواد که گاهی بسیار خطرناک هستند به راحتی از پلاستیک به محیط نشت می کنند. اگر مواد افزودنی خطرناک در ساختار ظرف پلاستیکی حاوی مواد خوراکی بر اثر گرما آزاد شوند، از طریق مصرف ماده غذایی وارد بدن خواهند شد. ذرات پلاستیکی در دستگاه گوارش، یا مواد سمی که با خود به بدن انسان وارد می کنند، خطرات استفاده بی رویه از این محصولات را یادآور می شوند.

تأثیرات نامطلوب پلاستیک بر سلامتی انسان بسیار زیاد است. سرطان، دیابت، التهاب مزمن و بیماری های مختلف ایمنی تنها چند نمونه از موارد شدید است که به طور بالقوه ناشی از پلاستیک و اجزای سمی آن است. مشکلات بهداشتی مختلف انسان مانند سوزش در چشم ، نارسایی بینایی، مشکلات تنفسی، اختلال عملکرد کبد، بیماری های پوستی، مشکلات ریه، سردرد، سرگیجه، تأثیر هنگام تولد و مشکلات دستگاه گوارش، ممکن است بخاطر استفاده از پلاستیک باشد.

بخشی از اثرات مواد پلاستیکی بر سلامت انسان شامل مسمومیت با موادی مانند سرب، کادمیوم و جیوه، سرطان زایی، اختلال در غدد درون ریز است که می تواند منجر به سرطان، نقص‌های مادرزادی، اختلال در سیستم ایمنی و مشکلات رشد در کودکان شود.

تحقیقات دانشمندان آمریکا که یک دهه به طول انجامید نشان داد، استفاده مردم از بطری‌های آب معدنی، نوشیدن نوشابه‌ها و آب‌میوه‌ها در لیوان‌های پلاستیکی، قرار دادن خریدهای روزانه در پلاستیک به خصوص خرید‌هایی که مانند میوه، سبزی و نان محفظه بسته‌بندی ندارند، موجب اختلال در هورمون‌ها می‌شود و بیماری‌هایی هم‌چون سرطان، دیابت و اوتیسم به بار می‌آورد.

مواد پلاستیکی که در دوران حاضر در ساخت اسباب بازی، مواد آرایشی و حتی پوشاک ورود پیدا کرده، سلامتی کودکان و نوجوانان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

آسیب‌های عصبی، مشکلات رفتاری، چاقی، ناباروری مردان و اندومتریوز که این روزها در زنان سراسر جهان بسیار شایع شده، نتیجه استفاده از مواد پلاستیکی در عصر تکنولوژی است.

مضرات پلاستیک برای محیط زیست

تجزیه پلاستیک در طبیعت، بین یکصد تا هزار سال طول می‌کشد. این یعنی حتی اگر یک بطری آب معدنی در طبیعت رها کنیم، شاید تا هزار سال دیگر همانجا باقی بماند. گاهی پرندگان و سایر موجودات این پلاستیک‌ها را می‌خورند و باعث می‌شود تا جان آنها در معرض خطر جدی قرار بگیرد.

پلاستیک ها به شکل ماکروپلاستیک ها یا پلاستیک های درشت نیز برای جانوران خطرآفرین هستند. در بسیاری مناطق با جانوران خشکی‌زی یا آبزی روبرو می شویم که در میان زباله های پلاستیکی مثل توری ها و طناب های پلاستیکی به دام افتاده اند. در بسیاری موارد این اتفاق باعث مرگ آن جانور می شود. بلعیده شدن مواد پلاستیکی توسط جانوران که با مسدود کردن دستگاه گوارش مرگ جانور را در پی دارد، دیگر معضل پلاستیک برای جانداران است.

از آن‌جا که پلاستیک‌ها موادی از جنس طبیعت نیستند، هیچ آنزیم طبیعی برای تجزیه و بازگرداندن آن به طبیعت وجود ندارد. چنین است که چیزهای پلاستیکی سالیانی طولانی باقی می‌مانند و موجب زشت شدن چشم‌اندازها، گرفتگی مجراهای گوارشی و تنفسی جانوران، آلوده‌ شدن پهنه‌های آبی به میکروپلاستیک (ذره‌های نادیدنیِ پلاستیک) که ممکن است سبب بروز بیماری‌های خطرناک شود، و ایجاد اختلال در فعالیت طبیعی گیاهان می‌شود. فرایند تولید پلاستیک هم به علت آن که ماده‌ی اولیه‌ی آن نفت است و همچنین به علت انرژی‌ای که صرف تولید می شود، آلوده کننده‌ی محیط زیست است.

پلاستیک قرار بود مصرف آب را کم کند، قرار بود ملاحظات بهداشتی را ارتقا دهد اما عملا نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه اکنون یکی از مهلک‌ترین موادی که در طبیعت وجود دارد، پلاستیک‌ها هستند. پلاستیک‌ها  سبب مرگ دست کم صد هزار جاندار آب‌زی در سال و یکی از مهم‌ترین عوامل انقراش گونه های ارزشمند روی کره زمین به شمار می‌روند.

پلاستیک‌ها یکی از مهم ترین عواملی هستند که میزان نفوذ آب در خاک را کاهش می‌دهند و سبب خشکی آبخوان‌ها و کاریزها می‌شود. این ماده سبب می‌شود تا فرسایش خاک به عنوان ارزشمندترین ماده غذایی افزایش یابد. پلاستیک‌ها وقتی که خرد و تجزیه می‌شوند، به اشتباه به عنوان غذا مورد استفاده دام، پرندگان و دیگر حیات وحش قرار می‌گیرد و در زنجیره غذایی وارد حیات انسانی شده و سونامی بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان و بیماری‌های گوارشی را تشدید می‌کند.

راهکارهایی برای کاهش مصرف پلاستیک

۱. همیشه همراه خود ساک دستی داشته باشید.

همیشه در کیفتان یک ساک دستی (بهتر اگر پارچه‌ای باشد) داشته باشید تا وقتی می‌خواهید از مغازه چیزی بخرید کیسه پلاستیکی از مغازه نگیرید و یا یک ساک دستی با اندازه مناسب برای خرید تهیه کنید.

درست است که ممکن است از یک کیسه پلاستیکی دوباره در خانه استفاده شود ولی بهتر است تا جایی که ممکن است آنها را وارد خانه نکنید چون دوباره وارد زباله‌ها خواهند شد. تا این حد که اگر همراه خود کیسه ندارید، برگردید به خانه، کیسه‌ی خود را بردارید و دوباره به مغازه بروید تا کیسه پلاستیکی استفاده نشود.

۲. همراه خودتان لیوان و یا ظرف آب داشته باشید.

به خودتان یک هدیه بدهید!، یک لیوان کوچک و یا بطری آب برای خودتان بخرید و همیشه در کیف داشته باشید تا مجبور نباشید از لیوان‌های یکبار مصرف که در کنار آب سردکن‌ها قرار می دهند استفاده کنید. برای این منظور می‌توانید از لیوان استیل، سفالی و... و یا بطری شیشه‌ای استفاده کنید و به همین راحتی با این کار به ظاهر کوچک، کمک بزرگی به محیط زیست کنید.

۳. وسایل مورد نیاز برای غذاخوری یادتان نرود

اگر مجبور هستید هر روز یا بیشتر اوقات بیرون از خانه غذا بخورید، به همراه خود قاشق، چنگال و چاقوی فلزی داشته باشید تا به جای قاشق و چنگال یکبار مصرف از آنها استفاده کنید.

۴. غذای آماده نخرید

در اغلب غذاهای آماده مانند: غذاهای فرآوری شده، غذاهای یخ زده، کنسرو شده و... از پلاستیک برای بسته‌بندی استفاده می‌شود. در نتیجه سعی کنید از غذاهای آماده که به صورت بسته‌بندی شده هستند کمتر استفاده کنید تا هم سالم‌تر بمانید و هم پلاستیک کمتری استفاده کنید.

۵. مهمانی‌های خود را بدون ظرف یکبار مصرف بگیرید

از استفاده از ظروف یکبار مصرف و سفره‌هایی که هیچ زیبایی برای مهمانی‌های شما هم ندارند، دست بردارید. این ظروف پلاستیکی که در مدت یکی دوساعت استفاده می‌شوند و همه‌ی آنها در سطل زباله قرار می‌گیرند و در همین مدت کوتاه آسیب زیادی بر محیط‌زیست وارد می‌کنند. بهتر و زیباتر است تا از وسایلی در مهمانی خود استفاده کنید که بتوانید حداقل چندین بار از آنها استفاده کنید و از سفره‌های پارچه‌ای زیبایی که در بازار وجود دارد برای مهمانی‌های خود استفاده کنید.

۶. استفاده از مواد پلاستیکی را در آشپزخانه خود به حداقل برسانید

مقدار زیادی از پلاستیک‌های یکبار مصرف که ما استفاده می‌کنیم  مربوط به آشپزخانه است. آنها را با ایده‌های ساده‌ای از آشپزخانه خارج کنیم:

- برای پیچیدن غذای ساندویچی خود، از کاغذ به جای کیسه فریزر استفاده کنید.
- بعضی از محصولاتی که خریداری می‌کنیم، داخل بطری‌های شیشه‌ای قرار دارند، میتوانید از این ظروف برای ریختن مواد غذایی خشک و یا ریختن ادویه استفاده کنید.
- کیسه‌های زباله پلاستیکی را در اندازه کوچک خریداری کنید: این کیسه‌ها را برای زباله‌های واقعاً ناخوشایند آشپزخانه ذخیره کنید.
- برای فریزکردن مواد غذایی به جای کیسه فریزر از ظروف با اندازه مناسب استفاده کنید.
- در هنگام خرید با حد ممکن میوه‌ و مواد غذایی را به صورت کیلویی و باز خریداری کنید و از خرید میوه‌های بسته‌بندی شده خودداری کنید.

۷. ظروف یکبار مصرف گیاهی جایگزین مناسبی برای ظروف پلاستیکی

این روزها در اغلب مراسم‌های مذهبی محرم و صفر از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی استفاده می‌شود. از آنجایی که ظروف یکبار مصرف پلاستیکی منشا نفتی دارند برای استفاده برای مواد‌غذایی گرم و چربی‌دار بسیار مضر و سرطانزا هستند. با توجه به اینکه ظروف یکبار مصرف گیاهی از مواد طبیعی مانند نشاسته ذرت، سیب‌زمینی و گندم تشکیل شده و در آن روغن‌های گیاهی به کار رفته است و ضرری برای سلامتی انسان ندارد، می‌تواند جایگزین مناسبی برای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی باشد.

نکته: البته وجود جایگزین‌هایی برای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی توجیه مناسبی برای استفاده زیاد از این نوع ظروف نمی‌باشد، چرا که مصرف‌گرایی به طور کلی (چه با ظروف یکبار مصرف پلاستیکی و چه با ظروف یکبار مصرف گیاهی) تهدیدی برای سلامت محیط زیست می‌باشد.

۸. ظروف پلاستیکی برای بازیافت جمع کنید

ظرف‌های ماست، پنیر، و... را باکمی آب تمیز و جمع آوری کنیم، و همراه دیگر پسماندهای پلاستیکیِ خانه یا محل کار، تحویل اشخاصی بدهیم که آن‌ها را برای بازیافت میبرند.

۹. هیچ چیز پلاستیکی را در طبیعت یا خیابان رها نکنیم

به هیچ عنوان در سفر یا پیک نیک ظروف پلاستیکی مورد استفاده را در طبیعت رها نکنید و بسته بندی های مواد غذایی پلاستیکی را از ماشین به داخل خیابان نیندازید.

۱۰. در پاک سازی طبیعت از پلاستیک کمک کنیم

هرگاه برای تفریح به طبیعت می‌رویم، به شعاع ده متر اطراف خود را از زباله و زباله های پلاستیکی پاک‌سازی کنیم.