شستشوی مغزی چیست؟ | تکنیک های شستشوی مغزی که باید بدانید

شستشوی مغزی چیست؟

شستشوی مغزی (Brainwashing) (همچنین به عنوان کنترل ذهن، خودکشی، اقناع اجباری ، کنترل فکر، اصلاح فکر و آموزش مجدد شناخته می‌شود) مفهومی است که می‌تواند ذهن انسان را با استفاده از برخی تکنیک‌های روانشناختی تغییر داده یا کنترل کند.

شستشوی مغزی به این معناست که تحت شرایط خاص، فرد ناخودآگاه وادار به تبعیت از اندیشه یا خواسته‌های افراد دیگر می شود و تغییرات عمده‌ای در باورها و در نتیجه در رفتارهای او به وجود می آید.

گفته می‌شود که شستشوی مغزی توانایی افراد در تفکر انتقادی یا مستقل را کاهش می‌دهد، اجازه می‌دهد افکار و ایده‌های جدید و ناخواسته را در ذهن آنها وارد کند و همچنین نگرش‌ها، ارزش‌ها و اعتقادات آنها را تغییر دهد.

اصطلاح «شستشوی مغزی» برای اولین بار در سال ۱۹۵۰ توسط ادوارد هانتر در انگلیسی برای توصیف چگونگی به وجود آمدن دولت چین برای همکاری مردم با آنها استفاده شد. تحقیقات در مورد این مفهوم همچنین در مورد آلمان نازی، برخی از پرونده‌های جنایی در ایالات متحده و اقدامات قاچاقچیان انسان بررسی شده‌است.

اساساً، شستشوی مغزی را می توانیم نوعی از دستکاری افراطی ذهنی در نظر بگیریم. جالب اینکه اکثر ما تصور می کنیم این پدیده تنها در موارد موضوعات دینی و قومی کاربرد دارد، حال آنکه می توان نشانه های بارزی از آن را در زندگی روزمره مان نیز بیابیم.

شستشوی مغزی در مقیاس وسیعی در امور روزمره ای چون تبلیغات بازرگانی رسانه ها، برنامه های شبکه های خبری، مباحثات داغ سیاسی و سایر اموری از این دست جریان دارد.

ایده های اصلی در شستشوی مغزی

ادگار شاین «ایزوله شدن از دیگران» و «دستبندهای طلایی» را دو ایده‌ی اصلی شستشوی مغزی می‌داند. ایزوله شدن از دیگران یعنی اینکه ارتباطات وی را با دیگران کم یا قطع کنیم تا از منابع دیگر ورودی نداشته باشد و دستبندهای طلایی یعنی آن که به نوعی منافعش را گره بزنیم به خودمان که تداوم وضعیت فعلی برایش جذاب باشد.

نشانه های فرآیند شستشوی مغزی

در واقع می توان 5 شاه کلید اصلی شستشوگران را به ترتیب زیر برشمرد:

تکرار خستگی ناپذیر: یک ایده اصلی یا جمله محوری مرتب تکرار می شود تا کاملا ملکه ذهن تان شود.

ترس آفرینی از دیگران: ایده ها و دیدگاه های متفاوت با ایده اصلی معمولا به توطئه، خطای فاحش، سو نیت، ساده دلی یا فریب کاری متهم می شوند.

 تعمیق بخشی هیجانی: برای محکم کاری و رفتن ذهن شما به مراحل عمیق تر از شستشوهای احساسی و شور انگیز استفاده می شود. به این ترتیب فکر منطقی و بکارگیری ادراک مشکل تر می شود.

 قدرت انتخاب توهمی: شستشودهنده، تعدادی انتخاب جلوی شما می گذارد اما در واقع تمام انتخاب ها به یکی ختم می شوند. شستشودهندگان عاشق دادن انتخاب های فراوانی هستند که به یک محصول/ایده یکسان ختم می شوند. ایده اصلی در لباس های متفاوت پیش روی شما گذاشته می شود.

ایزوله سازی و قطع ارتباط: برای اطمینان از اینکه شما در معرض ایده های متفاوت از ایده اصلی قرار نگیرید سعی می شود به ترفندهای مختلف، ارتباط شما با دیگران و دیگر اندیشان قطع شود.

امپراطوری های رسانه ای معمولا از این شاه کلیدها به خوبی استفاده می کنند.

روش های شستشوی مغزی

الکس لانک، یکی از نویسندگان و منتقدان سایت Null Byte در مطلبی که منتشر کرده است، به برشمردن برخی از مهمترین روشهای شستشوی مغزی پرداخته است. در ادامه بعضی از جالب توجه ترین موارد این فهرست بلندبالا را اعلام کرده ایم:

1- ارائه انتخاب های متعددی که همگی دارای یک نتیجه نهایی است. در این حالت شما تصور می کنید انتخاب های شما وسیع هستند ولی خبر ندارید که آش دیگری برای شما پخته شده و نهایتا نتیجه این انتخاب ها، به یک مورد ختم می شود.

2- ایده یا عبارتی یکسان آنچنان تکرار می شوند تا به مرور در ذهن مخاطب نشست کرده و ملکه می شوند.

3- تکنیک های کاهش هوشمندی و بمباران اطلاعاتی چنان صورت می گیرد که حافظه مخاطب را کم ظرفیت کرده و احساس سرخوشی کاذبی از دانستن به وی القا شود.

4- دستکاری احساسی در ذهن مخاطب برای بالابردن احساسات فردی و کمرنگ تر کردن بکارگیری عقل سلیم در وی. از مهمترین نشانه های این حالت می توان به بروز احساس ترس، عصبانیت و اضطراب اشاره نمود.

زمانی که این فهرست را مطالعه می کنید، احتمالاً برخی از نمونه های کاربردی به ذهنتان می رسد. به طور مثال آگهی دهندگان علاقه وافری به ارائه انتخاب هایی دارند که نهایتاً به محصولات مورد نظر آنها ختم می شوند. از این گذشته دستکاری های احساسی نیز بیشتر در برخی سخنرانی های پرشور، فیلم های تبلیغاتی و سینمایی و یا سایر رسانه هایی از این دست رایج است.

این تکنیک ها را می توانید در همه جا بیابید. هدف اصلی این روشها تبدیل شما به موجودات وحشتناکی چون زامبی های خونخوار نیست! اما مطمئناً بر نحوه ی اندیشیدن و تصمیم گیری و انتخاب های شما تاثیرات بسزایی را خواهد داشت. خوشبختانه اگر فردی فعال از نظر ذهنی باشید می توانید با بکارگیری تمرینات ساده ای از این حملات جان سالم به در ببرید.

چگونه در دام تکنیکهای شستشوی مغزی نیافتیم

یکی از مهمترین روشهای مقابله با تکنیکهای شستشوی مغزی همانا دوری از محیط های آلوده است. برای مثال می توانید با تغییر شبکه تلویزیونی از تماشای آگهی های تبلیغاتی امتناع کنید. البته هرگز نمی توان به طور قطع و یقین اطمینان داشت که می توان از چنین موقعیت هایی در امان بود، ولی در صورت مواجهه بهتر است رویکردی متناسب، متعادل و متوازن را در پیش گرفته و بالطبع به میزان تلاشی که می کنید، قادر خواهید بود از شست و شوی مغزی فرار کنید. برای کسب دید متوازن در چنین توفیقات اجباری می توانید خود را به سلاح دانش مسلح نمایید. بدین ترتیب:

- بهتر است هوشمندانه به شناسایی پیامهای دستکاری شده ی دریافتی بپردازید.
- پیام های مخالف را دریافته و تلاش کنیم تا مفاهیمی بدون جانبداری و تعصب از دل آنها استخراج کنیم.
- اطلاعات تزریقی را با منابع اطلاعاتی امن و مورد اطمینان خویش مقایسه کرده و حس القا شده را بسنجید.

فرقی نمی کند که تحت تاثیر چه درجه و میزانی از شستشوی مغزی قرار گرفته باشیم؛ کم یا زیاد فرقی نمی کند، هر چه که اطلاعات و بصیرتمان کمتر باشد بیش از پیش تحت تاثیر موارد القا شده قرار گرفته و ممکن است راه را گم کنیم. پس بهتر است انزوا را رها کرده و خویش را به منابع اطلاعاتی موثقی مسلح نماییم؛ تا هر آنچه که می آید را حقیقت نپنداشته و با بهره از ذهن جستجوگر خویش راه را از چاه بازیابیم.

در صورتی که به موضوع مطرح شده علاقمند شده اید می توانید با مطالعه سایر مقالات مرتبط دیدگاه خویش را در این زمینه بسط و گسترش دهید. بدین منظور می توانید عبارات «دستکاری در تبلیغات»، «دستکاری احساسی» و «القای فکری» را در گوگل جست و جو کنید.