معماری رمانسک
معماری رمانسک (معماری رومانسک) (Romanesque) از قرن ۱۰ تا ۱۲ میلادی در اروپا رواج داشت. طاق رومی یا طاق نیم دایره ای مهمترین خصوصیت معماری رومانسک یا رومی وار به شمار می آید که بیشتر آثار این سبک با این ویژگی قابل تشخیص اند.
سبک رمانسک، به معماری اروپا اشاره دارد که در قرن ۱۰ میلادی آغاز شد و تا قرن ۱۲ یعنی روی کار آمدن سبک گوتیک ادامه داشت. این سبک بر پایهی شیوههای معماری رومیها استوار است و با ویژگیهایی همچون دیوارهای ضخیم، طاقهای گرد و برجهای بزرگ شناخته میشود.
این سبک معماری را می توان سبکی مذهبی به شمار آورد که کلیسا ها در آن از جایگاه و اهمیت ویژهای برخوردار بودند. بیشترین کلیساهایی که متعلق به معماری رومانسک هستند در آلمان ساخته شده اند که از جمله آنها می توان به 12 کلیسای رومانسک کلن اشاره نمود.
اگر بخواهیم یکی از مهم ترین ساختمان های سبک معماری رومانسک آلمان را نام ببریم، آن ساختمان کلیسای جامع اشپیر است که در قرون یازدهم میلادی بزرگ ترین ساختمان در دنیای مسیحیت به شمار می رفت. همچنین، این ساختمان نمادی از قدرت خاندان سالیان نیز شناخته می شد.
سبک معماری رومانسک یا رومیوار مربوط به قرون وسطی است که عموما بناهایی که با استفاده از این سبک معماری طراحی شدهاند، ساده، بسیار سنگین و همچنین بسیار هم بزرگ بودهاند. در این سبک، هر ساختمانی که ساخته میشد، دیوارهای ضخیم و سنگین داشت و کل بنا هم بسیار سنگین ساخته میشد. این در حالی بود که در این سبک بر خلاف دیوارهای قطور، تعداد پنجرهها بسیار کم بود و پنجرههایی هم که در نظر گرفته میشد بسیار کوچک بود. در تزئینات داخلی هم بیشتر از طرحهای زیگ زاگی و لوزی شکل استفاده میشد و عموما مورد دیگری نداشت.
نام رومانسک
ابتدا یک باستانشناس در اوایل قرن ۱۹ میلادی از نام رمانسک برای توصیف معماری اروپای غربی بین قرن ۵ تا ۱۳ استفاده کرد؛ اما در این دوره، قدمت حقیقی بسیاری از ساختمانها هنوز بهطور قطعی مشخص نبود. امروزه این کلمه به تاریخ محدودتری بین اواخر قرن ۱۰ تا ۱۲ میلادی و سبکی اشاره دارد که بعضی از ویژگیهای سبک بعدی خود، یعنی گوتیک را به نمایش میگذارد اما همچنان به طاقهای گرد رومی وفادار مانده است. البته رمانسک را در انگلیس بیشتر با نام معماری نورمان (Norman architecture) میشناسند. دلیل آن به این موضوع برمیگردد که ویلیامِ فاتح در سال ۱۰۶۶ میلادی از نورماندی در شمال فرانسه به سمت انگلیس حملهور شد و در این جنگ به پیروزی رسید. طرح اصلی ساختمانها طی قرن ۱۱ و ۱۲ میلادی تحت تأثیر ایدههای او قرار گرفت.
کلیسای جامع دورام در انگلیس، بخشهایی از کلیسای گلاستر از جمله سردابه و نیایشگاههای آن و همچنین بخشهایی از کلیسای ساوتوِل همچون شبستان، برج مرکزی و ۲ برج غربی آن، نمونههایی عالی از سبک رمانسک انگلیسی یا همان سبک نورمان به حساب میآیند.
دوره های معماری رمانسک
معماری رمانسک را میتوان به طور کلی به ۲ دورهی رمانسک اولیه (رومانسک لومباردی) و سبک رمانسک تقسیم کرد.
رمانسک اولیه یا همان آغازین به ساختمانهایی در ایتالیا، اسپانیا و بخشهایی از فرانسه اطلاق میشود که ویژگیهای سبک رومانسک را در برمیگیرند و آن را با نام رمانسک لمباردی نیز میشناسند. این ساختمانها در اواخر قرن ۱۰ میلادی و قبل از تأثیر صومعه کلونی بر روی معماری ساخته شدهاند و در نتیجه، بسیار سادهتر و غیر حرفهایتر هستند. دیوارهای ضخیم، عدم استفاده از مجسمه و به کار گرفتن طاقهای تزئینی با الگوهای ریتمیک از جمله ویژگیهای رمانسک لمباردی به شمار میرود.
عبارت «هنر پیش-رمانسک» معنای وسیعتری دارد و آن را اغلب برای اشاره به هنر اوایل قرون وسطی و مسیحیت به کار میبرند. در نتیجه معمار اسپانیایی یعنی ژوزپ پوچ ای کادافالچ، کلمهی رمانسک اولیه را اختراع کرد تا در مفهوم آن اشتباهی پیش نیاید.
تفاوت رمانسک اولیه با سبکهای رمانسک بعد از آن در میزان مهارتی است که در ساخت بناها به کار گرفته میشد. در رمانسک اولیه از پنجرههای کوچکتر، دیوارهای آجری و طاقهای ساده استفاده میکردند؛ در حالیکه در سبک رمانسک استفاده از طاق ضربی و سنگهای صیقل داده شده رواج داشت. صومعهی سانتا ماریا د ریپُی یا همان ریپول در اسپانیا با ۲ برج جلویی و تزئینات لمباردی خود، ویژگیهای رمانسک اولیه را به خوبی به نمایش میگذارد.
چند قرن پس از سقوط امپراطوری روم، وقتی شارلمانی در سال ۸۰۰ میلادی به عنوان امپراطور مقدس روم تاجگذاری کرد، اروپا سرانجام اولین قدمهای خود را برای خارج شدن از عصر تاریکی برداشت. بقایای تمدن رومی در سراسر این قاره به چشم میخورْد و افسانههای مربوط به امپراطوریِ با عظمت آنها از نسلی به نسل دیگر منتقل میشد. بنابراین شارلمانی تصمیم گرفت تا برای یکپارچهسازی امپراطوری و اعتباربخشی به سلطنت خود، شروع به ساخت کلیساهای رومی و به خصوص به سبک کلیساهای مسیحی دوران کنستانتین، اولین امپراطور مسیحی روم کند. در این دوره حدود ۲۰۰ سالی میشد که هیچ پروژهی بزرگی را طراحی نکرده بودند و معماران شارلمانی از سیستم طاقها و ستونهای ساختمانهای مسیحی رومی الگو گرفتند و از آنها برای ساخت کلیساها و عبادتگاهها در اروپا استفاده کردند.
کلیساهای رمانسکی که از دوران آغازین قرون وسطی (تقریباً بین سال ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ میلادی) به جا ماندهاند، عظیمالجثه، محکم و استوار هستند و بعضی از آنها هنوز هم بزرگترین سازهی بسیاری از شهرها به حساب میآیند. سقف ساختمانهای سبک رمانسک آغازین را اغلب از چوب میساختند و با توجه به روش معماری آنها، فشار زیادی بر روی دیوارهای کناری و به سمت بیرون ساختمان وارد میشد. به همین دلیل به مرور زمان، طاقهای آهنگ (طاق گهواره) که ساده و نیم دایرهای شکل بودند، جای خود را به طاق تاژ و متقاطع دادند که در سبک گوتیک به اوج خود رسید.
ویژگی های معماری رومانسک
معماری رومانسک از جمله سبک های معماری است که توانست ارتباط خود را با بافت تاریخی حفظ کند. زمانی که کشورهای اروپایی درگیر جنگ های خونین بودند به دنبال ساخت ساختمان هایی بودند که آن ها را از گزند دشمن در امان نگه دارد. از این رو ساختمان هایی با دیوارهایی عظیم، محکم و قوس های نیم دایره ساخته شد.
یکی از بارزترین ویژگیهای ساختمان های این سبک معماری پیروی از طرحی منظم و متقارن در ساختار کلی بنا بود.
ظاهر بناهای رومانسک ساده و به دور از تجملات است. دیوارهای این ساختمان ها چنان مقاوم هستند که هنوز هم اکثر آن ها بدون آن که خراب شده باشند بر جای خود استوار باقی مانده اند. هر چند به نظر می رسد باید در این دوران تعداد قلعه های رومانسک نسبت به سایر بناها بیشتر باشد، اما در واقع تعداد کلیساهای سبک رومانسک بیشتر است.
ساختمانهای رمانسک، ویژگیهای مشترک متعددی دارند و از طرحی منظم و متقارن پیروی میکنند؛ اما در مجموع هر ساختمان، شکل به خصوصی داشته و ظاهر و مصالح به کار رفته در آنها در هر ناحیه متفاوت است. نمای کلی این سبک در مقایسه با معماری گوتیک، ظاهر سادهتری داشته و دیوارها وظیفهی تحمل وزن سنگین ساختمان را بر عهده دارند. به همین دلیل است که دیوارهای سبک رمانسک را بسیار ضخیم میسازند.
از ستون در کلیساها و قلعههای رمانسک، استفادهی بسیاری میشد که تنوع بالایی از لحاظ جنس و سبک دکوری داشتند. یکی از ویژگیهای رایج معماری رمانسک، به هم پیوستن دو پنجرهی طاقدار یا گذرگاه طاقدار به یکدیگر است که با یک ستون بزرگ یا ستون باریک از یکدیگر جدا میشوند و داخل یک طاق بزرگتر قرار میگیرند؛ به این شکل که در طبقهی همکف کلیسا، گذرگاه طاقدار بزرگی وجود دارد و از ستونهای ضخیم متعددی تشکیل میشود. بالای این بخش، یک ردیف دیگر از طاقهای کوچکتر را در نظر میگیرند که معمولاً یک ستون بین آنها واقع شده است. ردیف بالاتر آنها دوباره طاقهای کوچکتر دیگری را در برمیگیرد و به این شکل، کوچک شدن تدریجی اندازهی ساختمان را به شکلی منطقی نشان میدهد.
ساختمانهای معماری رومانسک معمولاً دکور سادهای دارند و به جای استفاده از الگوهای خمیده یا گلدار، از شکلهای هندسی همچون مربع، لوزی و طرحهای زیگزاگ کمک میگیرند. از دایره نیز استفاده میشد که شکل رایج طاقهای نیم دایرهای سبک رمانسک را تداعی میکرد. طاقهای شبستان کلیساها، معیار دقیقی دارند و از لحاظ هندسی، از طرحهایی منطقی پیروی میکنند؛ به این صورت که با یک نگاه میتوان متوجه اندازهها و الگوی تکراری آنها شد که چگونه به خوبی با ساختمانهایی به آن بزرگی و سنگینی هماهنگ هستند. البته ساختمانهایی که در مراحل بعدی رمانسک ساخته شدهاند، ممکن است ویژگیهایی را در برگیرند که در نمونههای اولیهی آن دیده نمیشود؛ اما بهطور کلی ویژگیهای معماری رمانسک را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
- دیوارهای ضخیم
- ستونهای مقاوم
- طاقهای رومی
- برجهای بزرگ
برج، ویژگی مهمی از کلیساهای رمانسک به حساب میآید و امروزه هنوز هم بعضی از آنها سرپا هستند. برجهای رومانسک به شکلهای مختلفی از جمله مربعی، دایرهای و هشتضلعی ساخته میشدند و تعداد و موقعیت قرارگیری آنها در ساختمانها با یکدیگر متفاوت بود. برج پیزا در ایتالیا که پشت کلیسای جامع پیزا واقع شده، از نمونههای جالب رمانسک به شمار میرود و در فهرست معروفترین برج های کج دنیا نیز قرار دارد. تمرکز دکور ساختمانهای رمانسک بر روی نمای بیرونی غربی و به خصوص دروازهها بود و در داخل نیز دیوارهای بزرگ و طاقهای آن با نقاشیهای دیواری تزئین میشد که متأسفانه بیشترشان از بین رفتهاند. بعضی از آنها به دلیل بیتوجهی، جنگ و تغییر در مد روز به این وضعیت افتادند و سایر آنها به خصوص در انگلیس، فرانسه و هلند طی حرکت مذهبی شمایلشکنی نابود شدند؛ زیرا معتقدان باور داشتند که نباید مفاهیم مقدس مذهبی را به تصویر کشید. در قرن ۱۲ میلادی، کمکم ویژگیهایی رواج پیدا کرد که امروزه آنها را جزو خصوصیات معماری گوتیک میدانند. گاهی پیش میآمد که ساخت بخشی از ساختمان بسیار طولانی میشد و به همین دلیل، موضوع عجیبی نیست اگر گاهی بعضی از ساختمانها در عین واحد هم ویژگیهای سبک رمانسک و هم گوتیک را به نمایش بگذارند.
نمونه هایی از معماری رمانسک
- کلیسای جامع دورام در انگلیس
این کلیسا که در شهر دورام انگلستان واقع شده است یکی از نمونه های سبک معماری رومانسک است که در سال ۱۱۳۳ میلادی ساخته شده است. این کلیسا مقبره سنت کوتربرت، اسقف قرن هفتم لیندیفارن است. این کلیسا دارای سه برج است که برج مرکزی آن ۶۶ متر دارد. استفاده از قوس های هلالی و شکل هرم چهارگوش برج ناقوس در این بنا از ویژگی های بارز این کلیسا است.
کلیسای جامع پیزا در ایتالیا
- کلیسای جامع پیزا در ایتالیا که به طور دقیقتر به سبک رومانسک پیزایی ساخته شده است.
یکی از زیباترین و معروف ترین کلیسا های سبک رومانسک برج پیزا است. هر چند سبک های معماری دیگری نیز در این برج به چشم می خورد اما سبک غالب معماری رومانسک است. این برج در حال حاضر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. مصالح ساختمانی برج پیزا سنگ و مرمر است و دارای هفت ناقوس است.
کلیسای سن فیلبرت در فرانسه
این کلیسا یکی از بزرگترین کلیسا های ساخته شده به سبک رومانسک است. یکی از مهم ترین ویژگی های این کلیسا نظم و دقت هندسی به کار رفته در بنا است. دیوارهای بزرگ و مقاوم نیز از دیگر عناصری است که در این کلیسا مانند سایر بناهای رومانسک به چشم می خورد.
کلیسای سنت مارتین در انگلستان
یکی از قدیمی ترین کلیساهای ساخته شده به سبک معماری رومانسک ، کلیسای سنت مارتین است. مصالح به کار رفته در این کلیسا آجرهای رومی است. دیوارهای کاشی شده و رعایت نسبت ها در بخش های مختلف ساختمان به خوبی معماری رومانسک را منعکس می کند. یکی از نکات جالب در مورد این کلیسا این است که نقشه هوایی آن به شکل یک کلید است که به کلید بهشت معروف است.
- کلیسای جامع اشپیر در آلمان
این کلیسا به دستور اسقف اعظم Willigis در شهر اشپایر ساخته شده است. عناصر تزئینی مانند ردیف قوس های زیر قرنیز لبه ی بام و طاق های متقاطع از ویژگی های بارز این کلیسای رومانسک است. این کلیسا در سال ۱۰۳۰ تاسیس شده است که قسمت های داخلی کلیسا در طول زمان بارها دستخوش تغییرات شده است.
کلیسای جامع پورتو
کلیسای جامع پورتو در اوپورتو پرتغال واقع شده است و یکی از قدیمی ترین کلیساهای مذهبی در این شهر است و یکی از مهمترین بناهای تاریخی رومانیایی در کل پرتغال است. این محوطه توسط دو برج مربعی شکل احاطه شده است
نمونه های دیگر سبک معماری رومانسک
- صومعه کلونی در فرانسه
- کلیسای سن مینیاتو آل مونته فلورانس ایتالیا
- کلیسای جامع وُرمس در آلمان که با نام «کلیسای سنت پیتر» نیز شناخته میشود.
- قلعه وارتبورگ در آلمان که اِلمانهایی را به سبک گوتیک و رنسانس نیز در برمیگیرد.
- کلیسای سنت اندرو در شهر کُلُن آلمان
- کلیسای مریم مقدس در کاپیتول در شهر کلن آلمان
- کلیسای حواریون مقدس در شهر کلن آلمان
- کلیسای بزرگ سنت مارتین در در شهر کلن آلمان
دیدگاه