جعل چک | مصادیق و مجازات های جعل چک که باید بدانید

جرم جعل چک

سوال درباره جعل چک و مجازات جعل امضای چک یکی از رایج ترین و پرچالش ترین سوالات حقوقی در زمینه چک است.

در امور تجاری و داد و ستدها، اسناد تجاری مخصوصا چک از اهمیت بالایی برخوردار هستند؛ امّا مانند دیگر اسناد، چک هم ممکن است برای کلاهبرداری و امور مجرمانه به صورت غیرقانونی صادر شود.

اگرچه طبق قانون جدید صدور چک با الکترونیکی شدن چک و در کل وجود چک های جدید و لزوم ثبت آن در سامانه امکان جعل روی چک بسیار اندک خواهد شد ولی باید در نظر داشت چک های کاغذی و حتی چک های کاغذی قدیمی هنوز در بین مردم وجود دارد و امکان جعل در آن ها وجود دارد.

می‌دانید که چک سندی رسمی محسوب می‌شود و طبق قانون اگر مورد جعل قرار بگیرد، انجام دهنده‌ی این کار مجرم شناخته می‌شود و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. بر اساس این جرم، جاعل قصد دارد طرف مقابل را به اشتباه انداخته و با تسلیم چک جعلی به او مالی را از او خریداری کند، برای این کار امضای فرد دیگری را جعل می‌کند و چک او را به فروشنده می‌دهد.

مصداق‌های جرم جعل در ماده‌ی 523 قانون مجازات اسلامی، به صراحت بیان شده است، بر این اساس جعل امضاء یا مهر فردی دیگر، ساخت سند، خراشیدن و تراشیدن و تغییر در سند، جرم است. پس بر این اساس قانون دست بردن در چک را نیز جرم می‌داند، خواه در مبلغ یا تاریخ چکی باشد که قبلا صادر شده است.

مصادیق جرم جعل چک

قانون عمل دست بردن در چک را جرم می داند که ممکن است حتی دست بردن در مبلغ چکی باشد که از قبل امضا شده است که این کار نیز جرم خواهد بود ، همچنین جعل امضا دیگری نیز از مصادیق جرم جعل چک است و جعل کننده امضا معمولا کسی خواهد بود که با امضای صاحب چک آشنا است و چک را سرقت و امضا را جعل کرده است.

وقتی امضای پشت چک جعل می شود، درصورتی که امضا شبیه سازی شود، مشخص می شود که فرد جاعل آشنا می باشد، لذا راحت تر می توان مجرم را به دام انداخت اما زمانی که امضاء پشت چک با امضایی غیر از امضا صاحب چک امضا می شود، مشخص می شود که جاعل غریبه است و به دام انداختن وی مشکل تر خواهد بود.

از مصادیق دیگر جرم جعل می توان به ساختن نوشته یا سند، ساختن مهر یا امضا، خراشیدن، تراشیدن، قلم بردن، الحاق یا محو و اثبات یا سیاه کردن، تقدیم و یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی ، الصاق نوشته ای به نوشته ی دیگر و  … اشاره کرد.

جرم جعل امضای چک

جرم جعل در واقع، تقلب در حقیقت یک سند ، نوشته یا هرچیز دیگری می باشد. جعل امضای چک از زمان پیدایش چک و اسناد رخ می داده است و به دلیل حساسیت و اهمیت زیاد آن ، اشخاص اقدام به جعل کرده تا بتوانند برای رسیدن به اهداف خود از ان سوء استفاده کنند.

در جرم جعل امضای پشت چک ، فرد به عنوان مجرم علیه آسایش عمومی شناسایی و معرفی می گردد زیرا این امر اعتماد عموم مردم را نسبت به اسناد عمومی و چک ها ازبین برده و آسایش مردم را خدشه دار میکند.به دلیل سلب آسایش عمومی و  وارد شدن ضرر مالی به افراد ، قانون این امر را بدون مجازات نگذاشته است.

دلیل اصلی وقوع جرم جعل امضای چک این است که فرد جاعل قصد دارد فرد دیگری را به اشتباه انداخته و وی را گول بزند تا با ارائه چک جعلی ، مالی را در اختیار وی قرار دهد.پس چک و امضای شخص دیگری را جعل کرده تا از اعتبار او سوء استفاده کند.

از دیگر موضوعاتی که در پرونده ها و دعاوی جعل چک مطرح می شود و بسیار مهم است تطبیق امضا کنندگان می باشد. برای اثبات و روشن کردن این موضوع از کارشناس امضاء کمک می گیرند و کارشناس امضاء کسی است که خط و امضاء فرد را در حالتهای متنوع مورد بررسی قرار میدهد. یکی از مهمترین و با ظرافت ترین کار بدست گرفتن قلم (فرم و مدل گرفتن قلم در دست) و نوع حرکت دادن و شکلی که به آن امضاء گفته می شود.

جعل چک و کلاهبرداری

کلاهبرداری از جمله جرائمی است که رفتار مجرمانه در آن متشکل از چند بخش مستقل است. بدین معنی که مرتکب جرم ابتدا باید با اعمال رفتار متقلبانه طرف مقابل را فریب داده و پس از فریب خوردن وی مال وی را تصاحب نماید.

اما نکته مورد توجه این است که جعل در جرم کلاهبرداری به عنوان جرم مستقلی در نظر گرفته شده و مشمول تعدد مادی جرم می­شود. یعنی اگر فردی سندی را جعل کرده و به دروغ خود را مهندس شهرداری معرفی نماید و از طریق آن اموال طرف مقابل را تصاحب کند مرتکب دو جرم مستقل شده و قاضی رسیدگی کننده در مقام صدور حکم به مجازات فرد باید از مقررات تعدد جرم که در قانون پیش­ بینی شده است تبعیت نماید.

در پروندهایی که موضوع آن جعل چک و کلاهبرداری است قانون گذار درقانون مجازات آنها را  به این صورت مقررکرده است که مجازات مرتکبین جرم کلاهبرداری و جعل چک اینگونه است که: در صورت همراه بودن جرم جعل چک با جرم کلاهبرداری با توجه به قانون مجازات حسب جرم ارتکابی و نوع جرم و وحدت و شدت جرم و مواد ۵۲۳-۵۴۲ قانون مجازات می توان تا ۱۵ سال حبس را بهراه داشته باشد.

جعل چک سفید امضا

یکی از موضوعات مهمی که باید به آن توجه داشت این است که آیا جعل در چک سفید امضاء قابل تحقق است و می­توان برای فردی که چنین رفتاری را مرتکب شده مجازات در نظر گرفت یا خیر؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که در اینگونه موارد به نظر می­رسد که صادر کننده چک سفید امضاء به دارنده آن اختیار و وکالت در پر کردن مندرجات چک را داده و فردی که اقدام به چنین کاری می­کند در واقع به نمایندگی از صادر کننده چک عمل کرده است؛ بنابراین، نمی­توان مسئولیت کیفری را برای چنین فردی در نظر گرفت و قابل مجازات نخواهد بود.

مگر اینکه ثابت شود چک سفید امضاء به قصد امانت به فردی سپرده شده و فرد مذکور با سوء استفاده از حسن نیت امانت گذار مندرجات آن را تکمیل نموده و به بانک ارائه داده است که در این صورت چنین فردی علاوه بر جعل مرتکب خیانت در امانت شده است.

مراحل اثبات جرم جعل امضای چک

برای شکایت از جعل امضای چک ابتدا باید برای طرح شکایت کیفری به دادسرای محلی که جعل در آن صورت گرفته مراجعه و شکایت نامه تنظیم کنید، پس از آن چک جهت کارشناسی به کارشناسان خط نگاری ارجاع خواهد شد و جعلی بودن آن مشخص خواهد گردید. شخصی که از اون شکایت میشود میتواند هرگونه اتهامی را انکار کند. لذا اثبات ادعا در خصوص جعل با شاکی است و فرد شاکی باید اثبات کند که ایشان جعل امضا کرده اند و  کارشناسان قادر به مشخص کردن جاعل نیستند.

مجازاتهای معین جرم جعل چک در حقوق ایران

مجازات جرم جعل چک با توجه به انواع چک، به تبع قانون گذار مجازاتهای جدگانه ای را برای آنها مقرر کرده است که بدین شرح میباشد:

۱- به استناد ماده  ۵۳۶ قانون مجازات جعل اسناد و نوشته های غیر رسمی و استفاده ی آن با علم علاوه بر جبران خسارت به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال یا ۳ تا ۱۲ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد که با توجه به قانون کاهش مجازاتهای تعزیری مصوب اردیبهشت ۱۳۹۹ این ماده مشمول تخفیف قرار گرفته شده است.

به استناد ماده ۱۰۴ و تبصره آن در قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری این جرم از میزان مجازات اصلی آن به نصف تقلیل یافته و در حال حاضر حبس ۳ماه تا ۱ سال خواهد بود ولی دادگاه میتواند از حبس بگذرد و فرد را محکوم به جزای نقدی کند.

۲- مجازات جعل چک سفید امضاء بموجب ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی مرتکبین به حبس از ۱ تا ۳ سال محکوم خواهند شد.

۳- مجازات جعل چک بانکی مطابق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی متهم به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.

مجازات مرتکبین جرم جعل چک از کارکنان دولتی

بموجب ماده ۵۳۲ قانون مجازات اگر هر یک از کارمندان و مسئوولان دولتی در اجرای وظایف خود مرتکب جعل اسناد و نوشته ها بشوند علاوه بر مجازاتهای اداری و جبران خسارت وارده به حبس از ۱ تا ۳ سال یا پرداخت ۶ تا ۳۰ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

استفاده از اوراق مجعول با علم وآگاهی بموجب ماده ۵۳۵ قانون مجازات علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال یا ۳ تا ۱۸ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.بموجب ماده ۵۳۳ قانون مجازات اسلامی اگر مرتکب جرم جعل چک کارمند دولتی نباشد (موارد ماده ۵۳۲) علاوه بر جبران خسارات به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال و جزای نقدی معادل ۳ تا ۱۸ میلیون ریال محکوم خواهد شد. و مطابق ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی اگر مرتکب از کارکنان دولتی و مراجع قضایی باشد علاوه بر مجازاتهای اداری و جبران خسارت به حبس از ۱ تا ۵ سال و جزای نقدی معادل ۶ تا ۳۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.

مرجع صالح جهت رسیدگی به جرم جعل چک

دادگاه صالح جهت رسیدگی به جرم جعل چک دادگاه کیفری محل وقوع جرم است. دادگاه کیفری با توجه به نوع جرم ارتکابی متفاوت است و در مورد جعل چک و مجازات آن حسب مورد کیفری یک یا دو محل وقوع صالح است  چرا چون جرم جعل چک یک جرم کیفری است. مثلا شخصی در تهران دسته چکی را جعل میکند و با آن مبادرت به خرید و فروش ماشین های خارجی در کیش میکند. این شخص را در اصفهان دستگیر میکنند دادگاه اصفهان متهم را به دادگاه کیفری ۲ تهران میفرستد چون دادگاه محل وقوع جرم (جعل چک در تهران) صالح به رسیدگی است.

به عبارت دیگر، جرم جعل چک که در دادگاههای کیفری محل وقوع جرم رسیدگی می شود، دارای مراحل رسیدگی خاص مانند شکایت و اثبات است. وکیل جعل چک بیان میدارد که جعل چک از دسته جرایمی است که این روزها در دادگاهها، جزء پر طرفدارترین موضوعات در قسمت شکایت می باشد.

چک برگه ی نوشته شده با قوانین و مندرجات خاص خود که با قرار دادن یک عدد با آن ارزش و اعتبار میدهند. رد و بدل چک در بین احاد مردم به خصوص کسبه و بازاریان وتجار مرسوم است. اما افراد سودجویی هم هستند که از این موضوع به نفع خود و به ضرر دیگران استفاده میکنند و اقدام به عملی بنام جعل مینمایند.

راه هایی برای پیشگیری از جعل چک

امضاهای خیلی آسان و نیز خیلی شلوغ و پیچیده را فراموش کنید!

امضاهای ساده، به سادگی جعل چک می‌شود و امضاهای شلوغ و پیچیده از دقت متصدی بانک در نحوه پیچ‌و خم‌های امضا هنگام ازدیاد ارباب رجوع می‌کاهد. همیشه امضاهایتان را با نام و نام خانوادگی خود همراه کنید، زیرا دستخط شما حین نوشتن نامتان، خود دربردارنده گونه‌ای سبک خاص است که جعل چک را همراه با نوشته نامتان، برای جاعلان سخت می‌کند.

چک‌ها را با یک قلم بنویسید

بهتر است به جای هر نوع قلمی، از خودکار استفاده کنید. جوهر خودکارهایی از یک‌ رنگ مشابه معمولا، ولو به‌مقداری اندک، با خودکار دیگر تفاوت دارد. این تفاوت رنگ، جعل چک را سخت خواهد کرد.

دسته چک‌هایتان را دور از دسترس عموم قرار دهید

چک‌ها و اسناد دیگرتان را در جایی نگهداری نکنید که دسترسی به آن برای افراد آسان باشد. همچنین به یاد داشته باشید وقتی دسته‌چک خود را روی میز گذاشته‌اید، یا درون جیب کت و داخل کیف و… اگر برای لحظاتی ولو‌ کوتاه هم از میز یا محل آویزان بودن کت و گذاشتن کیفتان دور می‌شوید، دسته چکتان را با خود ببرید. همیشه این ضرب‌المثل را زمزمه کنید و به یاد داشته باشید: «مالت را سفت بچسب، تا همسایه‌ات را دزد نکنی»!

مبلغ چک را به ریال، به تومان، به عدد و به حروف بنویسید

هیچ‌گاه نگویید ممکن است دیگران برای این همه حساسیت مسخره‌ام کنند. به یاد داشته باشید: مسخره‌شدن برای همراه داشتن یک جلیقه نجات مسخره، بهتر از غرق شدن و پذیرش مرگ در دریاست!

روی مبلغ چک، چسب شیشه‌ای بچسبانید

روی آنچه می‌نویسید، به ویژه بخشی که مبلغ قابل پرداخت را مشخص کرده‌اید، چسب شیشه‌ای بچسبانید و آن را با سر ناخن خود به کنده‌شدن حساس کنید. هرچند برخی جاعلان راه کندن چسب را می‌دانند، ولی چنین اطلاعی نباید باعث شود که شما نیز همدستانه، کار آنها را آسان‌تر و سریع‌تر کنید!

صدور چک «سفید امضا» ممنوع!

از صدور چک‌های مصطلح به چک سفید امضا حتی برای اقوام و آشنایانتان خودداری کنید. هرگاه اوراق بهادار و چک‌هایتان به سرقت رفت، بلافاصله بانک مربوطه، مراجع انتظامی ‌و قضایی را مطلع کرده، از آنها آگاهی‌ها و راهنمایی‌های بیشتر در این زمینه جویا شوید. حتما متن چک را با یک نوع خودکار بنویسید تا در صورت دست بردن به متن آن، جعل چک آن مشخص شود.

تاریخ چک را افقی، عمودی، به عدد و به حرف درج کنید

تاریخ چک را به صورت افقی و عمودی به صورت عددی و به حروف درج کنید. همچنین جلوی تمامی قسمت‌های پر شده را ببندید و در هنگام امضای چک، طوری امضا شود که آثار امضا روی برگه‌های دیگری از دسته چک حک نشود.

نکته: با توجه به قانون جدید چک مصوب آذر ماه ۱۳۹۹ دیگر چک در وجه حامل صادر نمی شود و چک ها باید در وجه شخص معیین صادر شود.