هیپرپلازی آندومتر؛ علائم و راه های درمان

هیپرپلازی آندومتر

منظور از هیپرپلازی آندومتر ضخیم شدن دیواره رحم است. آندومتر به پوشش داخلی رحم گفته می‌شود. این پوشش داخلی در بانوانی که به سن یائسگی نرسیده‌اند، هر ماه در دوران قاعدگی از رحم جدا می‌شود و به این ترتیب خونریزی ماهانه رخ می‌دهد. هیپرپلازی به معنای رشد بیش از اندازه است. سلول‌های تشکیل دهنده‌ی آندومتر در هیپرپلازی آندومتر بیش از حد تکثیر می‌شوند، و آندومتر در نتیجه‌ی این تکثیر ضخیم‌تر می‌شود.

لایه اندومتر در پاسخ به هورمون های جنسی در طول چرخه قاعدگی تغییر می کند. در روزهای اولیه بعد از شروع قاعدگی هورمون استروژن از تخمدان ها ترشح می شود و آندومتر در پاسخ به این هورمون رشد نموده و برای بارداری آمادگی می یابد. در میانه چرخه یک تخمک  از یکی از تخمدان ها رها می شود و به دنبال تخمک گذاری هورمون دیگری که پروژسترون در خون کاهش می یابد و به این ترتیب لایه آندومتر به طور کامل ریزش نموده و قاعدگی بعدی اتفاق می افتد.

انواع هیپرپلازی آندومتر

هیپرپلازی آندومتر دو نوع دارد:

• هیپرپلازی بدون آتیپی: پوشش داخلی رحم در این نوع هیپرپلازی، در اثر افزایش تولید سلول‌ها ضخیم‌تر می‌شود. البته این سلول‌ها همگی نرمال هستند و بعید است که به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند. رشد بی‌رویه‌ی این سلول‌ها گاهی به مرور زمان و خود به خود متوقف می‌شود و گاهی لازم است که درمان برای توقف رشد سلولی انجام شود.

• هیپرپلازی آتیپیکال: سلول‌ها در این نوع هیپرپلازی نرمال نیست و اصطلاحاً آتیپیکال است. چنانچه هیپرپلازی آتیپیکال درمان نشود، احتمال این که به مرور زمان به سرطان تبدیل شود، بیشتر است.

 علائم و نشانه های هیپرپلازی آندومتر

شایعترین نشانه هیپرپلازی اندومتر خونریزی غیر طبیعی رحمی می باشد. در صورت مشاهده هر یک از نشانه های زیر به پزشک مراجعه کنید:

• خونریزی غیر طبیعی رحم به شکل خونریزی به مدت طولانی تر و یا افزایش حجم خونریزی در سیکل قاعدگی

• خونریزی به فواصل کوتاه و کمتر از ۲۱۲ روز یکبار

• هرگونه خونریزی یا لکه بینی بعد از یائسگی

عامل ایجاد هیپرپلازی آندومتر

در بیشتر موارد هیپرپلازی اندومتر در اثر افزایش ترشح استروژن و عدم ترشح کافی پروژسترون ایجاد می شود. زمانی که  تخمک گذاری اتفاق نیوفتاده باشد، مسلما پروژسترون نیز ترشح نخواهد شد و متعاقبا لایه آندومتر ریزش نمی کند.

به این ترتیب آندومتر در پاسخ به هورمون استروژن مداوم در حال رشد و تکثیر است و به این ترتیب بیش از حد ضخیم شده و تغییراتی در سلول ها ایجاد می شود که هیپرپلازی نامیده می شود. متاسفانه هیپرپلازی در صورت عدم درمان می تواند به سرطان اندومتر تبدیل شود.

هیپرپلازی اندمتر اغلب بعد از یائسگی که تخمک گذاری رخ نمی دهد، اتفاق می افتد. این بیماری در دوران حوالی یائسگی و بعد از یائسگی که چرخه های تخمک گذاری مختل می شوند شایع است. سایر شرایطی که ممکن است منجر به هیپرپلازی اندومتر شود عبارتند از:

• استفاده از داروهایی که مشابه استروژن می باشند (نظیر گیاهان دارویی)

• استفاده طولانی مدت از استروژن با دوز بالا در دوران یائسگی

• نامنظمی قاعدگی خصوصا در کسانی که مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک می باشند.

• چاقی

عوامل خطر هیپرپلازی اندومتر

به نظر می رسد خطر هیپرپلازی اندومتر در زنان زیر بیشتر باشد:

• سن بالای ۳۵ سال

• نژاد سفید پوست

• زنانی که هرگز باردار نشده باشند

• یائسگی در سنین بالا

• شروع قاعدگی در سنین پایین

• ابتلا به دیابت، سندروم تخمدان پلی کیستیک ،بیماری های صفراوی یا تیروئید

• چاقی

• سیگار کشیدن

• سابقه خانوادگی سرطان تخمدان، رحم، روده

نحوه تشخیص هیپرپلازی آندومتر

راه های تشخیص هایپرپلازی آندومتر عبارتند از:

سونوگرافی

سونوگرافی معمولاً برای تشخیص هیپرپلازی آندومتر انجام می‌شود. در این روش وجود علل دیگر خونریزی غیرعادی، مانند توده (پولیپ) در رحم یا کیست تخمدان بررسی می‌شود. همچنین ضخامت آندومتر رحم نیز در سونوگرافی اندازه‌گیری می‌شود. سونوگرافی یک روش تشخیصی مفید، به ویژه برای زنان یائسه است. پوشش داخلی رحم بعد از یائسگی به طور طبیعی بسیار نازک (کمتر از ۴ ـ ۳ میلیمتر) می‌شود. اگر ضخامت آندومتر رحم کمتر از سه میلیمتر باشد، احتمال ابتلا به هیپرپلازی آندومتر پایین خواهد بود. چنانچه بیمار هنوز یائسه نشده باشد، تشخیص نرمال بودن ضخامت آندومتر دشوارتر می‌شود، چون ضخامت در طول چرخه‌ی قاعدگی تغییر می‌کند. در هر حال اگر ضخامت آندومتر کمتر از ۷ میلیمتر  باشد، بعید است مشکل هیپرپلازی آندومتر پیش بیاید. در هر حال سونوگرافی برای اطمینان یافتن از وجود نداشتن مشکلات یا ناهنجاری‌های دیگر در این گروه سنی سودمند است.

نمونه‌برداری از آندومتر

بیوپسی به عملی گفته می‌شود که در آن مقداری از بافت بیمار برای بررسی زیر میکروسکوپ برداشته می‌شود. نمونه‌برداری از آندومتر معمولاً به صورت سرپایی و بدون نیاز به بیهوشی انجام می‌شود. متخصص لوله کوچکی را از راه واژن وارد رحم می‌کند، نمونه را بیرون می‌کشد و برای آنالیز به آزمایشگاه می‌فرستد. عمل نمونه‌برداری قدری ناراحت کننده است و بیماران تا چند روز بعد از عمل با خونریزی جزئی و ناراحتی مختصری مواجه می‌شوند.

هیستروسکوپی

هیستروسکوپی به منظور مشاهده‌ی داخل رحم انجام می‌شود. هیستروسکوپی با استفاده از وسیله‌ی لوله مانند باریکی به نام هیستروسکوپ انجام می‌شود. متخصص هیستروسکوپ را با دقت از واژن و دهانه رحم (سرویکس) عبور می‌دهد و وارد رحم می‌کند. هیستروسکوپ مجهز به دوربینی است که تصاویری را از داخل رحم روی صفحه‌ی نمایشگر رایانه نشان می‌دهد. به این ترتیب پزشک می‌تواند داخل رحم را ببیند و نمونه‌ها را از بخش‌های ضخیم شده‌ی آندومتر بردارد. هیستروسکوپی را می‌توان در مطب به صورت سرپایی و با بی‌حسی موضعی یا در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام داد.

راه های درمان هیپرپلازی آندومتر

درمان هیپرپلازی آندومتر به نوع آن بستگی دارد که با توجه به نمونه‌ی گرفته شده از آندومتر تعیین می‌شود.

درمان هیپرپلازی آندومتر بدون آتیپی

هیپرپلازی آتیپیک به ندرت به سرطان تبدیل می‌شود، بنابراین درمان آن به ندرت ضرورت پیدا می‌کند. یک روش این است که هیچ کاری انجام نشود و نمونه‌برداری بعد از چند ماه تکرار شود تا بررسی شود که آیا آندومتر خود به خود به حالت عادی برگشته است یا خیر. هیپرپلازی آتیپیک در بسیاری از موارد بدون درمان برطرف می‌شود. در هر حال اگر درمان‌های زیر انجام شود، احتمال برگشت هیپرپلازی و نرمال شدن آندومتر افزایش می‌یابد:

دستگاه داخل رحمی: بهترین درمان برای هیپرپلازی آندومتر بدون آتیپی جایگذاری دستگاه داخل رحمی (IUS) است که عموم مردم آن را با نام دستگاه جلوگیری از بارداری (نوعی مارپیچ) می‌شناسند. این دستگاه هورمون پروژسترون را آزاد می‌کند که پوشش داخلی رحم را نازک می‌کند. IUS حداقل ۶ ماه تا حداکثر ۵ سال در رحم باقی می‌ماند. نرخ موفقیت دستگاه داخل رحمی برای درمان هیپرپلازی آندومتر بالا است.

قرص پروژسترون: روش دیگر درمان هیپرپلازی آندومتر این است که قرص پروژسترون هر روز به مدت ۶ ماه مصرف شود. البته قرص پروژسترون به اندازه دستگاه IUS موثر نیست و عوارض جانبی بیشتری نیز دارد.

برداشتن رحم: گاهی اوقات لازم است که عمل برداشتن رحم (هیسترکتومی) انجام شود. البته درمان هیپرپلازی آندومتر معمولاً نیازی به جراحی رحم ندارد. با این حال عمل هیسترکتومی در شرایط زیر توصیه می‌شود:

• اگر هورمون درمانی بعد از ۱۲ ـ ۶ ماه نتیجه نداده باشد.

• عارضه بعد از درمان عود کرده باشد.

• هیپرپلازی بدون آتیپی به هیپرپلازی آتیپیکال تبدیل شده باشد.

• بیمار ترجیح دهد که به جای مصرف منظم دارو یا استفاده از IUS، عمل انجام دهد. البته چون هیسترکتومی عمل مهم و بزرگی است که دوران بهبود آن طولانی است، بهتر است قبل از تصمیم‌گیری درباره مزایا و معایب آن با متخصص مشورت کنید.

چاقی احتمال ابتلا به هیپرپلازی آندومتر را افزایش می‌دهد. بنابراین اگر اضافه وزن دارید، سعی کنید وزنتان را کم کنید تا احتمال عود کردن عارضه بعد از درمان کمتر شود.

درمان هیپرپلازی آندومتر آتیپیکال

چنانچه بیمار به هیپرپلازی آندومتر آتیپیکال مبتلا باشد، متخصص احتمالاً عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) را برای پیشگیری از تبدیل شدن هیپرپلازی به سرطان آندومتر رحم توصیه می‌کند. چنانچه بیمار یائسگی را پشت سر گذاشته باشد، توصیه می‌شود که عمل هیسترکتومی و سالپینگو ـ اوفورکتومی انجام شود، یعنی تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ نیز برداشته شود.

چنانچه بیمار قصد باردار شدن داشته باشد و نخواهد که عمل هیسترکتومی را انجام دهد، دیگر روش‌های درمان بررسی می‌شود. در این حالت می‌توان هورمون درمانی را به مدت شش ماه انجام داد و اگر بیوپسی مجدد تاثیرگذاری درمان و برطرف شدن عارضه را تایید کند، عمل هیسترکتومی به زمانی موکول می‌شود که بیمار دیگر نخواهد باردار شود. در هر حال توصیه می‌شود که جراحی برداشتن رحم حتماً انجام شود، چون احتمال عود هیپرپلازی بالا است و این خطر وجود دارد که سلول‌های آتیپیکال به سلول‌های سرطانی تبدیل شود. بیماران برای مشاوره و بررسی‌های بیشتر به متخصص باروری ارجاع داده می‌شوند.

نتیجه درمان هیپرپلازی آندومتر

هیپرپلازی بدون آتیپی در اکثر موارد به روش هورمون درمانی با موفقیت درمان می‌شود. از هر صد بیمار مبتلا به این نوع هیپرپلازی کمتر از ۵ درصد ظرف ۲۰ سال بعد از تشخیص دچار سرطان رحم می‌شوند. البته امکان عود هیپرپلازی بعد از درمان وجود دارد. چاقی و شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۳۵ احتمال عود هیپرپلازی را افزایش می‌دهد.

هیپرپلازی آتیپیکال می‌تواند به سرطان رحم تبدیل شود. از هر صد بیمار مبتلا به هیپرپلازی آتیپیکال حدود ۲۸ درصد ظرف ۲۰ سال بعد از تشخیص عارضه به سرطان رحم مبتلا می‌شوند. چنانچه رحم برداشته شود، چون دیگر آندومتری وجود ندارد که رشد کند، عارضه دیگر عود نمی‌کند. هیپرپلازی آندومتر به دلیل دامن زدن به خونریزی غیرعادی، معمولاً به سرعت و قبل از بروز عوارض تشخیص داده و درمان می‌شود.

جلوگیری از هیپرپلازی آندومتر

به کار گیری نکات زیر در پیشگیری از هیپرپلازی اندومتر مفید است:

• در صورتیکه بعد از یائسگی استروژن استفاده می کنید حتما باید همزمان پروژسترون هم استفاده نمایید. (در زنانی که رحم دارند)

• در صورتیکه خونریزی غیر طبیعی رحمی دارید حتما به پزشک مراجعه کنید.

• در صورتی که چاق هستید، کاهش وزن کمک مؤثری در پیشگیری از هیپرپلازی اندومتر و سرطان می باشد. خطر سرطان اندومتر با میزان چاقی در فرد مرتبط است.