آمبولی ریه | ایجاد لخته های خون در بافت ریه

آمبولی ریه به وجود لخته خون یا گاهی چربی در یکی از سرخرگ‌های ریوی و یا بافت شش‌ها گفته می‌شود.

  آمبولی ریه

به هرگونه انسداد عروق خونی در اثر جسم خارجی، آمبولی می گویند. این جسم خارجی انواع مختلفی دارد، ممکن است لخته خونی باشد که از نقاط دور دست بدن خودش را به عروق اصلی می رساند، ممکن است هوا، مایع آمنیوتیک (مایعی که دور جنین را فرا گرفته است) توده چربی، توده باکتری و یا حتی بعضی از داروها باشند. با این حال، شایع ترین علت آمبولی لخته خون است.

آمبولی ریه در حقیقت انسداد عروق ریوی در اثر لخته ی خونی است که از طریق رگ های خونی خودش را به آنجا رسانده است. این عروق یا رگ های اصلی هستند که از قلب به سمت ریه منشا می گیرند و یا شاخه های آنهاست که به ریه خون رسانی می کنند. آمبولی ریه یکی از اورژانس های پزشکی است که باید سریعا درمان شود. این وضعیت در صورت عدم رسیدگی به موقع و به دلیل عدم اکسیژن رسانی کافی ممکن است آسیب جدی به ریه و یا سایر ارگان های حیاتی از جمله قلب وارد کند.

علائم و نشانه های آمبولی ریه

علائم آمبولی ریوی بسته به میزان در گیری ریه ها، اندازه لخته ها و داشتن بیماری زمینه ای قلبی یا ریوی می توانند به طرز گسترده ای متفاوت باشند. علائم و نشانه های شایع شامل موارد زیر می شوند:

تنگی نفس

تنگی نفس معمولا به صورت ناگهانی ظاهر شده و همواره با ورزش کردن بدتر می شود.

درد قفسه سینه

در این مورد ممکن است فرد احساس یک حمله قلبی را داشته باشد. درد قفسه سینه می تواند با تنفس عمیق (پلوریزی)، سرفه، خوردن، خم شدن یا دولا شدن بدتر شود. درد قفسه سینه با ورزش کردن بدتر شده و با استراحت کردن برطرف نمی شود.

سرفه کردن

سرفه کردن می تواند خلط هایی خونی یا دارای رگه های خونی ایجاد کند.

دیگر علائم و نشانه ها که می توانند با آمبولی ریه رخ دهند، شامل موارد زیر می شوند:

• درد یا تورم پا یا هر دوی آن ها که معمولا در عضله پشت ساق پا اتفاق می افتد.

• پوست سرد و مرطوب یا تغییر رنگ یافته (سیانوز)

• تب

• تعریق زیاد

• ضربان غیر عادی یا سریع قلب

• احساس سبکی سر یا گیجی

دلایل بروز و عوامل خطر آمبولی ریه

آمبولی ریوی نتیجه نهایی ترومبوز ورید و یا لخته عمیق خون در نقاط دیگر بدن است. DVT اغلب در پا آغاز می شود اما همچنین می توانند در رگ در داخل حفره شکم و یا در بازوها رخ دهد.

عوامل خطر برای آمبولی ریه همان عوامل خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی هستند. که به آن عوامل سه گانه ویرشو می گویند و شامل:

• سن بالای ۶۰ سال

• هرگونه آسیب یا بیماری نیازمند استراحت طولانی در بستر

• نشستن در یک حالت ثابت به مدت طولانی برای نمونه در مسافرت با هواپیما

• جراحی گذشته

• نارسایی احتقانی قلب

• اختلالات ریتم قلب

• پرخونی پلی سیتمی

• کم خونی همولیتیک

• شکستگی استخوان

• چاقی

• مصرف دخانیات

• بارداری

• مصرف قرص‌های ضد بارداری به ویژه در خانم‌های سیگاری

• فشار خون بالا

• سرطان که شایعترین آن سرطان پانکراس است

• وجود کاتترهای ورید مرکزی

عوارض آمبولی ریه

آمبولی ریه می تواند تهدیدکننده ی زندگی فرد باشد. در حدود یک سوم افرادی که آمبولی ریوی در آنها تشخیص داده شده و درمان نشده است، از این عارضه زنده نمی مانند. هنگامی که این مورد تشخیص داده شده و درمان می شود اعداد فورا به شدت کاهش می یابند.

آمبولی ریوی می تواند به هیپرتانسیون ریوی منجر شود. هیپرتانسیون ریوی بیماری است که در آن فشار درون ریه ها و قسمت راست قلب بیش از حد افزایش می یابد. هنگامی که فرد درون شریان های ریوی خود به انسداد هایی مبتلا می شود، قلب باید جهت عبور خون از آن رگ ها سخت تر کار کند. این وضعیت سبب افزایش فشار خون در این رگ ها و سمت راست قلب می شود که می تواند قلب را تضعیف کند.

در موارد نادر، آمبولی کوچک به صورت مکرر و با گذشت زمان رخ می دهد که به هیپرتانسیون مزمن ریوی منجر می شود. این بیماری به هیپرتانسیون ترومبولیتیک مزمن ریوی نیز شناخته می شود.

نحوه تشخیص آمبولی ریه

همیشه نیاز به داشتن سطح بالایی از سوء ظن است که که آمبولی ریوی ممکن است علت درد قفسه سینه یا تنگی نفس باشد. اگر یک سابقه درد قفسه سینه همراه با عوامل خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی دارد. سرفه و خلط خونی ممکن است علامت آمبولی ریوی باشد.

معاینه فیزیکی در ابتدا بر روی قلب و ریه ها تمرکز خواهد کرد درد قفسه سینه و تنگی نفس نیز ممکن است شکایاتی از تظاهر حمله قلبی، پنومونی، پنوموتوراکس و یا یک آنوریسم آئورت باشد.

در آمبولی ریوی، معاینه قفسه سینه اغلب طبیعی است ولی اگر برخی از علائم التهاب در سطح ریه ( پرده جنب ) باشد مالش، ممکن است شنیده می شود التهاب پرده جنب ممکن است سبب اصطکاک شود که می تواند با گوشی طبی شنیده می شود. در معاینه فیزیکی ممکن است به دنبال نشانه هایی از DVT مانند ( گرمی، قرمزی، حساسیت به لمس و تورم ) در اندام باشیم.

تست های عمومی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• CBC (شمارش کامل خون)

• الکترولیت ها

• BUN (نیتروژن اوره خون)

• آزمایش کراتینین خون ( برای ارزیابی عملکرد کلیه)

• اشعه X قفسه سینه

• نوار ( EKG یا ECG )

اشعه X قفسه سینه اغلب در آمبولی ریه نرمال است EKG ممکن است معمولا طبیعی باشد ولی ممکن است یک ضربان قلب سریع، تاکی کاردی سینوسی ( ضربان قلب > 100 ضربه در دقیقه ) را نشان دهد. در صورتی که انسداد قابل توجهی در یک شریان ریوی باشد مانند یک سد عمل می کند و برای سمت راست قلب هل دادن خون برای گذشتن از مانع لخته سخت تر می شود و EKG می تواند فشار قلب راست نشان دهد.

آنژیوگرام ریوی

در گذشته، استاندارد طلایی برای تشخیص آمبولی ریوی آنژیوگرام ریوی بود که در آن یک کاتتر معمولا از ورید پا به داخل شریان ریوی وارد شده ماده رنگی تزریق شده و یک لخته و یا لخته شدن را می توان در مطالعات تصویربرداری تشخیص داد. این یک آزمون تهاجمی است و به ندرت انجام می شود.

خوشبختانه راه های کمتر تهاجمی برای تشخیص وجود دارد. و این تصمیم بستگی به بیمار و وضعیت فردی دارد.

آزمایش خون D دایمر

اگر سوء ظن ارائه دهنده مراقبت های پزشکی برای آمبولی ریه کم است یک آزمایش خون D دایمر می تواند مورد استفاده قرار گیرد .آزمایش خون D دایمر یکی از محصولات تجزیه لخته خون را اندازه گیری می کند اگر این تست نرمال باشد پس احتمال آمبولی ریه بسیار کم است متاسفانه، این آزمون مخصوص لخته شدن خون در ریه نیست این می تواند به دلایل مختلف از جمله بارداری، آسیب، جراحی اخیر یا عفونت مثبت باشد اگر خطر بالقوه برای یک لخته خون بالا باشد D دایمر کمک کننده نیست.

CT اسکن

در صورتی که سوء ظن بیشتر باشد، توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن با آنژیوگرافی از قفسه سینه می تواند انجام شود کنتراست در وریدی در بازو تزریق می شود که در CT گرفته شده سرخرگ ریوی را می توان مشاهده کرد برخی از محدودیت ها برای این آزمون وجود دارد به خصوص اگر آمبولی ریه شامل سرخرگ های کوچک تر در ریه باشد مشکلات با این حال مشابه با آنژیوگرافی ریوی مهاجم تر دیده می شود.

اسکن تهویه و خون رسانی

اسکن تهویه و خونرسانی (اسکن VQ) استفاده از مواد شیمیایی برای شناسایی هوای استنشاقی وارد ریه ها و تطبیق آن با جریان خون در شریان ها می باشد. اگر عدم تطابق رخ دهد به این معنی است که ورود هوا به بافت ریه خوب است اما بدون جریان خون، ممکن است نشان دهنده آمبولی ریوی باشد. این آزمون توسط یک رادیولوژیست انجام می شود.

سونوگرافی داپلر وریدی

سونوگرافی از پاها، همچنین به عنوان مطالعات داپلر وریدی شناخته شده است، ممکن است مورد استفاده برای لخته شدن خون در پاها از یک بیمار مشکوک به آمبولی ریوی انجام شود اگر ترومبوز ورید عمقی وجود دارد می توان نتیجه گرفت که درد قفسه سینه و تنگی نفس ممکن است ناشی از آمبولی ریه باشد درمان ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی است به طور کلی یکسان است.

اکوکاردیوگرافی EKG

اکوکاردیوگرافی و سونوگرافی قلب می تواند مفید باشد زیرا نشان می دهد که فشار در سمت راست قلب وجود دارد.  

درمان آمبولی ریه

آمبولی ریه یکی از بیماری های تهدید کننده ی حیات و اورژانس های پزشکی است که می تواند بسیار خطرناک باشد، اما خوشبختانه در صورت تشخیص صحیح و به موقع پزشکان به راحتی می توانند آن را درمان و خطر را برطرف کنند.
خط اول درمان داورهای ضدانعقاد خون (anti-coagulate) می باشد.

این دسته از داروها دو کار بسیار مهم در بدن انجام می دهند.

نخست آن که مانع از بزرگ شدن لخته های پیشین می شوند و دوم از تشکیل لخته های جدید جلوگیری می کنند.اما لخته های قبلی را حل نمی کنند. بدن خودش به مرور زمان این کار را انجام خواهد داد. شما احتمالا این دسته داروها را برای سه ماه یا بیشتر باید مصرف کنید. در بعضی افراد مصرف دارو تا پایان عمر ضرورت دارد.

درصورت آغاز به موقع درمان در بیمارستان حتی ممکن است همان روز و با دریافت توصیه های درمانی مرخص شوید، طول مدت درمان به شرایط بیمار بستگی دارد. از جمله عوارض جانبی مهم و قابل اشاره در مورد این داروها می توان به خون ریزی داخلی اشاره کرد. که در صورتی رخ می دهد که پزشک مقادیر بسیار زیادی ضد انقاد خون تجویز کند. هرچند دکتر برای تحت نظر داشتن و جلوگیری از این عارضه ممکن است طی درمان،  تست خون درخواست کند.

در شرایط بسیار اورژانسی و تهدیدکننده ی حیات، پزشکان ممکن است از دسته داروهای ضد پلاکت (anti thrombolytic) استفاده کنند که به سرعت لخته ی خون را حل و از بین می برند. اما ممکن است عوارض جانبی بسیاری از جمله خون ریزی ناگهانی را به دنبال داشته باشند و تنها در شرایط ویژه و تحت نظارت دقیق استقاده می شوند.

کاتترزآسیون

استفاده از روش کاتترزآسیون، کمتر از دیگر روش هایی است که تنها در شرایط خاص و اورژانس استفاده می شود. در این روش تهاجمی پزشک لوله ای باریک و منعطف را از طریق یکی از ورید های پا یا بازو وارد و به سمت ریه ها هدایت می کند. سپس به واسطه ی کتتر می تواند لخته ی سر راه خود را حل و از بین ببرد.

ریکاوری (بازتوانی)

دانستن این نکته مهم است که در صورت تشخیص لخته ی خون احتمال بروز مجدد آن وجود دارد. اما با دقت به یک سری نکات ساده می توانید از بروز لخته ی جدید مطلع شوید. همواره پاهای خود را معاینه و از نظر حضور هر نوع تورم، قرمزی، گرما و… آن ها را ارزیابی کنید و در صورت مشاهده ی هر گونه تغییر پزشک خود را مطلع کنید.

همان طور که گفته شد خط اول درمان داروهای ضدانعقاد است. بد نیست بدانید غذاهایی غنی از ویتامین k می توانند در روند عملکرد صحیح این داروها اختلال ایجاد کند و بهتر است در طول درمان مصرف غذاهای حاوی این ویتامین را محدود کنید. از این جمله مواد می توان به سبزیجات، ماهی، جگر و برخی روغن های گیاهی اشاره کرد.

بهتر است پزشکتان را در صورت مصرف هر نوع داروی خاصی در جریان بگذارد. زیرا برخی داروها هستند که عملکرد داروهای ضد انعقاد خون را ممکن است ضعیف کنند.

از جمله:

• آسپرین
• مسکن‌ ها
• خواب آور ها
• آنتی بیوتیک ها
• ضدسرماخوردگی ها

این شرایط ویژه ممکن است برای شما ناراحت کننده و یا نگران کننده باشد به خصوص اگر درمان برای شما محدودیت هایی در کارهای معمول زندگی ایجاد کند. در صورت تغییر حالات روحی از جمله افسردگی حتما پزشکتان را در جریان قرار دهید.

نحوه پیشگیری از آمبولی ریوی

بهترین روش پیشگیری این است که از ایجاد لخته در ورید های عمقی جلوگیری کنید. علت اصلی این موضوع اغلب بی حرکتی طولانی مدت است که ممکن است در اتاق های بهبود (ریکاوری)  بعد از عمل جراحی یا برخی بیماری ها و نیز پرواز های طولانی مدت رخ دهد.

در صورتی که شما در معرض این بیماری هستید، راه کارهای زیر می تواند کمک کننده باشد:

• جوراب های واریس که حرکت خون را در ورید های عمقی تسهیل می کند.

• نرمش مداوم در صورت استراحت طولانی مدت پس از جراحی میتواند به بهبود و پیشگیری بیماری کمک نماید.

• داروهای ضدانعقاد بعد از برخی عمل های جراحی برای جلوگیری از ایجاد لخته ی خون ممکن است توسط پزشکتان تجویز شود.