در حوزه علم حقوق، اصطلاح "ولایت" به معنای قدرت و اختیاری است که بر اساس قانون به شخص واجد شرایط مربوط داده می‌شود تا به امور و اموال فردی که تحت حمایت قرار گرفته، رسیدگی و نظارت کند. این شخص واجد شرایط که مسئولیت این امر را به عهده دارد، "ولی" نامیده می‌شود.
در جلسات مشاوره حقوقی، اغلب پرسش‌هایی که با نگرانی از سوی افراد در خصوص نمایندگی صورت می‌گیرد، نشان‌دهنده نا‌آگاهی افراد جامعه در ارتباط با ولایت است. مشاوره حقوقی از سوی فرد متخصص بر این جنبه تاکید دارد که مفهوم ولایت با قیمومت و حضانت کاملا متفاوت است.
انواع ولایت در حقوق مدنی
ولایت را می‌توان به انواع مختلفی تقسیم کرد:
1. ولایت عامه: قدرت و اختیاری که به حکومت و دولت برای اداره امور عمومی و مصالح جامعه تعلق دارد. در این مورد، ولایت در اختیار حاکمیت است و مردم مطیع و اجرا‌کننده آن هستند.
2. ولایت خاصه: قدرت و اختیاری که به اشخاص خاص برای اداره امور شخصی و خانوادگی تعلق دارد. مانند ولایت پدر بر فرزند یا ولایت قیم بر محجور.
ولی عام
ولی عام کسی است که در محدوده قانون به امورات مربوط به همه افراد جامعه رسیدگی می‌کند. حاکم، ولی عام است و شخصی است که از سوی مرجع صالح به این سمت برگزیده شده است. در حال حاضر، قضات و دادستان‌ها این سمت را برعهده دارند و قانون، امور مشخصی را به هر یک از آنها واگذار کرده است.
از جمله صدور حکم در مورد شخص فرضی متوفی، صدور حکم طلاق برای غایب مفقودالاثر که با دریافت مشاوره حقوقی طلاق میسر است، صدور حکم حجر، تعیین قیّم برای حفظ اموال افراد دارای اختلال روانی، تعیین امین برای اداره امور غایب و جنین و موارد مشابه که همگی در جلسات مشاوره حقوقی با متخصصین امور خانواده مطرح می‌شوند.
اختیارات ولی عام
اختیارات اصلی ولی عام عبارت است از:
1. اختیارات قانونی:
صدور دستورات و بخش‌نامه‌های اجرایی برای سایر مقامات اداری
اعمال اختیارات قانونی در راستای اجرای وظایف محوله
2. اختیارات نظارتی:
بازرسی و پایش عملکرد دستگاه‌های اداری و نهادهای عمومی
تفتیش و تحقیق برای کشف تخلفات و جرایم اداری
3. اختیارات انتظامی:
صدور احکام تنبیهی و انضباطی برای مقامات و کارکنان دولتی
اخذ تصمیمات مقتضی در راستای حفظ نظم و انضباط عمومی
4. اختیارات تصمیم‌گیری:
تعیین خط‌مشی‌ها و سیاست‌های کلان در حوزه مسئولیت خود
اتخاذ تصمیمات راهبردی برای مدیریت امور عمومی
5. اختیارات هماهنگی:
هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مختلف
ایجاد وحدت رویه در اجرای قوانین و مقررات
ولی خاص
ولی خاص، شخصی است که در محدوده قانون، امور مربوط به افراد خاصی را انجام می‌دهد. این شخص دارای اختیارات و مسئولیت‌های مشخصی است که به او اعطا شده است تا بتواند به نمایندگی از آن افراد اقدام کند.
ولی خاص ممکن است در امور مالی، حقوقی، اجتماعی و یا سایر امور مربوط به افراد خاص دخالت داشته باشد. وظیفه اصلی او حفظ و حراست از منافع و حقوق آن اشخاص است.
چه نوع اشخاصی می‌توانند تحت ولایت ولی خاص قرار گیرند؟
بر اساس قوانین، انواع اشخاصی که می‌توانند تحت ولایت ولی خاص قرار بگیرند عبارت‌اند از:
1. کودکان:
کودکان زیر سن قانونی که نیاز به سرپرستی و حمایت دارند.
کودکان یتیم یا کودکانی که از والدین خود محروم شده‌اند.
2. افراد بالغ دارای نقص عقلی یا روانی:
افرادی که به دلیل اختلالات روانی، ناتوانی ذهنی یا سایر مشکلات، قادر به اداره امور خود نیستند.
این افراد ممکن است تحت قیمومیت ولی خاص قرار بگیرند.
3. سایر اشخاص خاص:
افرادی که به دلایلی قادر به اداره امور مالی، حقوقی و سایر امور شخصی خود نیستند.
این اشخاص ممکن است با رضایت خود یا به دستور مراجع قضایی تحت ولایت ولی خاص قرار گیرند.
در همه این موارد، ولی خاص باید در چارچوب قانون و به نفع اشخاص تحت ولایت خود اقدام کند و مسئولیت‌های خود را به‌درستی انجام دهد.
مسئولیت‌های ولی خاص
بر اساس قوانین و مقررات، مسئولیت‌های اصلی ولی خاص به شرح زیر است:
1. نگهداری و حفاظت از اموال و دارایی‌های افراد تحت ولایت:
ولی خاص باید اموال منقول و غیرمنقول افراد تحت ولایت را نگهداری و از آنها حفاظت کند.
او باید این اموال را به نحو مطلوب مدیریت و نسبت به افزایش و بهبود آنها اقدام کند.
2. انجام امور مالی و اداری افراد تحت ولایت:
ولی خاص مسئول پرداخت هزینه‌های زندگی، درمان و آموزش افراد تحت ولایت است.
او باید امور بانکی، حساب‌ها، مالیات و سایر امور مالی و اداری آنها را انجام دهد.
3. تامین نیازهای زندگی افراد تحت ولایت:
ولی خاص باید نیازهای اساسی افراد تحت ولایت مانند خوراک، پوشاک، مسکن و بهداشت را تامین کند.
همچنین باید نسبت به تامین نیازهای آموزشی، اجتماعی و روانی آنها اقدام کند.
4. نمایندگی قانونی افراد تحت ولایت:
ولی خاص در امور قانونی و قضایی به نمایندگی از افراد تحت ولایت اقدام می‌کند.
او می‌تواند در دادگاه‌ها و سایر مراجع قانونی به نمایندگی از آنها ظاهر شود.
5. گزارش‌دهی به مراجع قضایی:
ولی خاص موظف است به‌صورت مرتب گزارش‌های مربوط به امور افراد تحت ولایت را به مراجع قضایی ارائه کند.
این مسئولیت‌ها نشان می‌دهد که ولی خاص نقش مهمی در حفظ و تامین مصالح افراد تحت ولایت خود دارد.
ولی قهری
ولی قهری در نظام حقوقی اسلام شخصی است که به‌واسطه قانون و بدون اختیار و انتخاب خود، مسئولیت سرپرستی و قیمومیت بر فرد یا اموالی را بر عهده دارد. ولی قهری معمولاً در موارد زیر تعیین می‌شود:
1. ولایت بر کودکان و افراد فاقد اهلیت:
والدین (پدر و مادر) نسبت به فرزندان خردسال خود
جد پدری نسبت به فرزندان در صورت فوت پدر
قیم منصوب توسط دادگاه برای افراد فاقد اهلیت
2. ولایت بر اموال افراد محجور:
والدین نسبت به اموال فرزندان کم‌سن‌وسال
قیم منصوب توسط دادگاه برای اداره اموال افراد محجور
3. ولایت بر اموال متوفی:
ولی‌الله (وارث) نسبت به اموال شخص متوفی
مدیر ترکه منصوب توسط دادگاه برای اداره ترکه متوفی
ولی قهری به‌واسطه قانون و بدون انتخاب خود، مسئول سرپرستی و مدیریت امور افراد یا اموال تحت ولایت خود است. این ولایت با هدف حفاظت و صیانت از منافع آنان اعمال می‌شود.
اختیارات ولی قهری
ولی قهری دارای اختیارات و حقوقی است که به او اجازه می‌دهد تا بتواند وظایف خود را به نحو مطلوب انجام دهد. برخی از مهم‌ترین اختیارات ولی قهری عبارت‌اند از:
1. اداره امور مالی و اقتصادی:
ولی قهری می‌تواند در مدیریت اموال و دارایی‌های افراد تحت ولایت خود دخالت کند.
وی می‌تواند درآمدها و هزینه‌های آنها را تنظیم و کنترل نماید.
همچنین می‌تواند در انجام معاملات و تصرفات مالی آنها دخالت کند.
2. تصمیم‌گیری در امور زندگی:
ولی قهری می‌تواند در مسائل زندگی افراد تحت ولایت خود تصمیم‌گیری کند.
وی می‌تواند در انتخاب همسر، محل زندگی، شغل و سایر امور زندگی آنها تصمیم‌گیری نماید.
3. نظارت و کنترل:
ولی قهری می‌تواند بر رفتار و اعمال افراد تحت ولایت خود نظارت داشته و آنها را کنترل کند.
وی می‌تواند برای ایشان محدودیت‌هایی ایجاد کند یا اقدامات اصلاحی انجام دهد.
دیدگاه