تاج محل یکی از عجایب هفتگانه جهان است. آرامگاه، ساختمانی باشکوه است که از مرمر سفید ساخته شده است و سمبل پاکی، عشق و درد است. رابیندرانات تاگور، شاعر ، فیلسوف و برنده جایزه نوبل میگوید: تاج محل مانند قطره اشکی بر چهره زمان است. داستان های زیادی در پس عمارت تاج محل در آگرا روایت می شود.
سازنده تاج محل کیست؟
تاج‌محل (तIज महल) آرامگاه زیبا و باشکوهی است که در نزدیکی شهر اگرا و در ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی نو پایتخت هند واقع شده است.
شاه جهان پادشاه گورکانی تاج محل را به یاد سومین همسر ایرانیش ممتاز محل (نام ایرانی او ارجمند بانو نام بود) بنا کرد. شاه جهان و ممتازمحل در سال 1612 ازدواج کردند و 18 سال با یکدیگر زندگی کردند و ثمره این ازدواج 14 فرزند بود که هفت تن زنده ماندند و بزرگ شدند. ممتاز محل همسر دوم شاه‌جهان بود که در 17 جون 1631 میلادی در هنگام تولد چهاردهمین فرزندش جان باخت.
در یکی از حمله‌های جنگی، شاه‌جهان ممتاز محل را که بسیار دوست میداشت همراه برده بود. او باردار و در ماه‌های آخر بارداری بود. این نوزاد چهاردهمین فرزندی بود که ممتازمحل به‌دنیا آورد و دختر بود که نامش را «گوهره‌بیگم» گذاشتند. اما ممتازمحل در اثر وضع حمل جان باخت. هنگام درگذشت «ممتاز محل» ۳۹ سال بیش نداشت او از شوهرش درخواست کرد که پس از وی زنی نگیرد و برای او آرامگاهی بسازد که بدان نام وی جاوید بماند.
مرگ ناگهانی «ممتاز محل» پادشاه را دچار غم و اندوه ساخت. شاه داغدیده پس از تفکر و تدبر بنا به وصیت او تصمیم گرفت بنائی بر مزار محبوبش بسازد تا شاهدی بر عشقش باشد، از اینرو طراحان، مهندسان و استادکاران را از گوشه و کنار دنیا گرد آورد تا آرامگاهی را بسازند که آخرین دستاورد معماری گورکانی گردد.
به نوشته تاریخ‌نگاران، شاه‌جهان در پی درگذشت محبوب‌ترین همراه زندگی‌اش خلعت شاهانه‌اش را به عبای سفید عوض کرد و یک سال سوگوار بود. شاهی که قبلا برای توسعه دامنه سلطنتش خون فراوانی ریخته بود، گوشه نشین شد و برای مدتی دخترش «جهان‌آرا» به امور دولتداری پرداخت. روایت حاکی است ک موهای سیاه شاه جهان طی یکی دو ماه سوگواری سفید شد.
شاه‌جهان پس از آنکه از چنگ رخوت رها شد، در اجرای وصیت ممتاز محل بهترین معماران و خوشنویسان را از سراسر هند و بیرون از آن فرا خواند تا بنای یادبود محبوب ازدست رفته‌اش را در شهر آگرا، پایتخت امپراتوری گورکانی، بسازند.
تاریخ نگاران آن دوران، از این بنای یادبود با نام روضه ممتاز محل یاد کرده‌اند و برخی بر این نظراند که تاج محل مخفف ممتاز محل است.
پیتر ماندی، جهانگرد اروپایی سده ١٧ میلادی نیز در نوشته‌هایش از تاجِ محل، ملکه دربار گورکانی نام می‌برد.
گفته می شود شاه جهان قصد داشت آرامگاه خودش را در قسمت دیگر رود جمنا به صورت بنایی مشابه تاج محل از جنس مرمر سیاه بسازد و آن را با پلی به تاج محل متصل کند اما اجل به او مهلت ندارد و این اتفاق هیچ وقت عملیاتی نشد. بعدها خود شاه جهان هم در جوار همسرش به خاک سپرده شد.
زمان و هزینه و مصالح ساخت تاج محل
ساخت تاج محل در سال 1632 و یک سال پس از مرگ ناگهانی ممتاز محل شروع شد و در سال 1653 به اتمام رسید یعنی حدودا 22 سال ساخت این شاهکار معماری خارق العاده به طول انجامید. در آن زمان هزینه ساخت بنا حدود 32 میلیون روپیه شد چیزی که با تبدیل به ارزش امروزی بیشتر از 1 میلیارد دلار میشود.
این عمارت با عظمت از سه طرف با دیوار هایی از سنگ قرمز محصور شده است. خود بنا کاملا با سنگ مرمر سفید ساخته شده. شاه جهان دستور داد بهترین نوع سنگ مرمر را از راجستان، افغانستان، تبت و چین بیاورند. اما این برای او کافی نبود. میگویند بیشتر از 28 نوع سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی هم از جمله لاجورد در میان سنگ های مرمر کار شده است. حالا معلوم شد چرا هزینه ساخت این بنا این همه زیاد بوده است.
برای جمع آوری مصالح لازم جهت ساخت این بنا، حدود 1000 فیل و هزاران گاو به کار گرفته شدند تا از سرتاسر هند و حتی آسیا این مصالح را به مکان مورد نظر ببرند. برای مثال مرمر سفید را از راجستان، فیروزه را از تبت، یاقوت کبود را از سریلانکا، یشم سبز و کریستال را از چین و عقیق را از عربستان به این مکان آوردند. نبود امکانات و تکنولوژی های لازم سبب شد تا ساخت تاج محل در سال های طولانی انجام شود. برای انتقال سنگ ها به مکان مورد نظر لازم بود تا مصالح را از سطحی شیبدار به طول 15 کیلومتر عبور دهند، به گونه ای که آن ها را در واگن هایی می گذاشتند تا گاوها به صورت گروهی آن ها را جابجا کنند. برای بالا کشیدن بلوک های سنگین هم از سیستم نخ و قرقره بهره می بردند.
معمار تاج محل
برای ساخت تاج محل حدود 20000 نفر از سنگ تراش‌ها، حکاکان، نقاشان، خوشنویسان، و معماران و سایر صنعتگران از کل امپراتوری و همچنین از آسیای میانه و ایران روانه هند شدند، استاد احمد لاهوری به همراه برادرش حمید لاهوری معمار اصلی تاج محل بودند و همچنین خوشنویسی کتیبه‌های نصب شده روی در و دیوار بنا را امانت خان شیرازی به عهده داشته است.
بخش های مختلف تاج محل
تاج محل در ساحل سمت راست رودخانه یامونا در یک باغ وسیع مغولی در شهر آگرا در ایالت اوتار پرادش واقع شده است که تقریباً 17 هکتار را شامل میشود.
تاج محل یکی از متقارن ترین سازه های دنیاست. چهار گوشه آن دقیقا شبیه هم هستند و به دلیل ساخت و معماری خاص دقیقا نقش هر گوشه متقارن و یک شکل است.
اما به خاطر اینکه مقبره زن و مرد اندازه هم نباشند در داخل ساختمان دو مقبره از نظر اندازه یکی نیستند. چهار مناره اطراف ساختمان کمی بیرون از دیوار ها قرار گرفته اند که اگر افتادند روی ساختمان نیفتند و به سمت بیرون سقوط کنند.
در همه اطراف داخل و بیرون بنا خوشنویسی هایی از اشعار و ایات مقدس به چشم میخورد همچنین بر روی قبر هم خطوطی در ستایش ممتاز محل خوشنویسی شده است. جالب اینجایت که در اطراف مقبره و در میان خوشنویسی ها 99 نام از نام های خدا دیده میشود. شاه جهان چنین متصور بوده که خانه ممتاز محل در بهشت قرار دارد و تاج محل تصور آن خانه بر روی زمین است.
آیا میدانستید تاج محل در ساعات مختلف روز به رنگهای مختلف در می آید؟ سنگ مرمر سفید و صیقلی باعث میشود تاج محل در طول روز تغییر رنگ دهد مثلا صبح زود یک رنگ صورتی کمرنگ دارد در ادامه روز سفید است و در شب به رنگ طلایی تبدیل میشود. تاج محل در شب هایی که ماه کامل است زیبایی عجیبی دارد. میگویند تغییر رنگ تاج محل مانند تغییر خلق و خوی زنانه بخصوص ممتاز محل است.
- مسجد
یکی از مهم ترین بخش های تاج محل مسجد آن است که در سمت چپ بنا قرار گرفته است. این مسجد قرمز رنگ نزد مسلمانانی که ساکن آگرا می باشند اهمیت فراوانی دارد و مکانی برای برپایی نماز و تجمع در روزهای خاص است. فضای داخلی مسجد همچون دیگر مساجد جهان اسلام، دارای محراب و منبر می باشد که در مواقع مشخص مورد استفاده قرار می گیرد.
همان طور که در بالا اشاره کردیم ساختمان دیگری همانند مسجد در سوی دیگر مجموعه قرار گرفته که با وجود منبر و طاقچه های مستطیلی بر فراز مسجد، از یکدیگر مجزا می شوند.
بخش های داخلی و خارجی مسجد مزین به آیات الهی است که با خطی خوش و زیبا به کار رفته است. این مسجد گنجایشی برای 570 نمازگزار دارد. خوب است بدانید که جسد ممتاز محل هنگامی که در ابتدا به آگرا آورده شد، موقتاً در کنار دیوار غربی مسجد به خاک سپرده شد تا هنگام ساخت مکان مناسب منتقل شود، این بخش هنوز هم قابل مشاهده می باشد. گردشگران تور دهلی آگرا جیپور باید بدانند که در حال حاضر تنها طبقه همکف مسجد قابل بازدید می باشد.
- مقبره
در انتهای باغ اصلی ترین بخش مجموعه قرار دارد که با شکوهی مثال زدنی به نمایش درآمده است. بر بالای مقبره گنبدی بزرگ به همراه گلدسته ای زیبا به چشم می خورد. در اطراف مقبره 4 مناره به ارتفاع 40 متر وجود دارد که هم اکنون کمی انحنا پیدا کرده اند. این مناره ها به واسطه 2 بالکن به سه قسمت تقسیم شده اند که در بالاترین قسمت موذن آوای دلپذیر اذان را سر می دهد.
همان طور که در ابتدا اشاره کردیم، زیباترین بخش مقبره، گنبد تماشایی آن است که بر روی سازه ای 7 متری قرار دارد و گنبد پیازی هم نامیده می شود. بر قسمت فوقانی این گنبد 35 متری یک طرح نیلوفری دیده می شود که در دیگر گنبدها هم در ابعادی کوچکتر به چشم می خورد. بر روی گنبد اصلی، گنبدهای کوچک و گلدسته ها یک میله طلاکاری شده وجود داشت که از عناصر تزئینی هندی و ایرانی ساخته شده بود که از این میان تنها میله بالای گنبد اصلی تعویض شد و میله ای برنزی را جایگزین آن کردند.
- مهمانخانه
این ساختمان که شباهت بسیار زیادی به مسجد دارد و در سمت راستِ مجموعه قرار گرفته مهمانخانه یا نقاره خانه نامیده می شود. این بنا هم از ماسه سنگ قرمز رنگ ساخته شده و دارای ایوانی بزرگ در وسط، دو ایوان در دو طرف و سه گنبد زیبا است؛ بر فراز بخش های انتهایی نیز چهار گنبد کوچک دیده می شود. هیچ اطلاعات دقیقی در رابطه با کاربرد این مهمانخانه در دست نیست.
- ورودی مجموعه
دروازه ورودی مجموعه را دروازه روضه می نامند. هنگامی که نزدیک این ورودی شوید، محو زیبایی نقش و نگارهای آن می شوید به گونه ای که تا دقایقی مبهوت آن می گردید. ارتفاع این درب حدود 30 متر بوده که نصف ارتفاع ساختمان است. در حاشیه این دروازه چشم نواز، آیاتی از قرآن حک شده که از سنگ سیاه ساخته شده اند.
- باغ
یکی از جذاب ترین بخش های تاج محل باغ آن است که در حدود 250 هزار متر مربع بوده و از چهارباغ ایرانی الهام گرفته شده است. تماشای فضای سبز دل انگیز باغ و درختان و گیاهان بی نظیری که در آن کاشته شده، گردشگران تور دهلی آگرا جیپور را به وجد می آورد. وقتی مسیر باغ را ادامه می دهید، در نیمه راه یک حوض بزرگ ساخته شده که آن را حوض کوثر می نامند و نمازگزاران برای وضو گرفتن از آن بهره می برند. انعکاس بنای تاج محل در آب این حوض یکی از جالب ترین تصاویری است که می توانید تماشا کنید. این باغ زیبا دارای 4 بخش است که با مسیرهایی باریک به 16 باغچه تقسیم می گردد.
- موزه
در بخش غربی باغ های تاج محل ساختمان کوچکی به چشم می خورد که موزه مجموعه می باشد و موزه تاج نامیده می شود. در این موزه مجموعه ای از نقاشی های ارزشمند مینیاتور مغولی دیده می شود که یک نسخه آن پرتره های عاجی شاه جهان و ممتاز محل است. افزون بر این نقاشی ها، مجموعه ای ظروف، سکه ها و طلاها در کنار نقاشی های معماری تاج محل دیده می شود که گردشگران تور دهلی آگرا می توانند همه روزه آن ها بازدید کنند.
دیدگاه