سرطان کبد | علائم سرطان کبد | درمان سرطان کبد | پیشگیری از سرطان کبد

سرطان کبد عبارت است از یک تومور بدخیم (سرطانی ) که از بافت کبد منشأ می گیرد. در کبد سرطان هایی نیز یافت می شوند که از نقاط دیگر منشأ گرفته به کبد گسترش یافته اند. سرطان کبد معمولاً در ارتباط با یک بیماری زمینه ای در کبد مثل سیروز کبد رخ می دهد. این سرطان در هر دو جنس به وجود می آید، اما در مردان شایع تر است .

کبد چیست؟

کبد بزرگ‌ ‌‌ترین اندام درون شکم است و پشت دنده‌ ‌‌ها در سمت راست بدن قرار دارد.

کبد نقش مهمی در سالم نگه داشتن بدن دارد.

- مواد مضر را از خون حذف می‌کند.
- صفرا و آنزیم‌ ‌‌هایی تولید می‌کند که به هضم غذا کمک می‌ ‌‌کنند.
- غذا را به موادی تبدیل می‌کند که برای زنده ماندن و رشد مورد نیاز هستند.
- کبد خون مصرفی خود را از دو رگ دریافت می‌کند. بیش‌ترین خون کبد از سیاهرگ باب کبدی (Hepatic Portal Vein) و بقیه خون از سرخرگ کبدی (Hepatic Artery) وارد می شوند.

سرطان کبد

سرطان اولیه‌ی کبد، نوعی تومور بدخیم است که کار خود را از کبد آغاز می‌کند. این نوع سرطان به چند دسته تقسیم‌بندی می‌شود:

- سرطان هپاتوسلولار (HCC) یا هپاتوما، شایع‌ترین نوع سرطان اولیه‌ی کبد است که در سلول‌های اصلی بافت کبد، هپاتوسیت، آغاز می‌شود.
- کلانژیوکارسینومای یا سرطان مجرای صفراوی، که در سلول‌های پوشش‌دهنده‌ی مجاری صفراوی (که کبد را به روده و کیسه‌ی صفرا متصل می‌کنند) آغاز می‌شود.
- آنژیوسارکوم، که از عروق خونی سرچشمه می‌گیرد. این نمونه‌ی نادر سرطان، اغلب در افراد بالاتر از ۷۰ سال مشاهده می‌شود.

سرطان ثانویه‌ی کبد که نسبت به سرطان اولیه آن بسیار شایع‌تر است. این سرطان از قسمت دیگری از بدن شروع می‌شود و به کبد گسترش می‌یابد. در صورتیکه شما نیز به سرطان ثانویه‌ی کبد مبتلا شده‌اید، مطالعه‌ی این اطلاعات همراه با اطلاعات مرتبط با سرطان اولیه کبد می‌تواند بسیار سودمند باشد.

واژه‌ی ثانویه، به سرطان‎‌هایی اطلاق می‌شود که پس از ایجاد سرطانی در یک مکان نخستین، آغاز می‌شوند، به عنوان مثال، سرطان ثانویه‌ی کبد پس از سرطان روده. در واقع منظور از سرطان ثانویه‌ی کبد، سرطانی است، که به کبد گسترش یافته است.

علائم سرطان کبد

علائم شایع سرطان کبد

علائم سرطان کبد در افراد مختلف به فرم های متفاوتی است و هر یک از این علائم نیز ممکن است در اثر بیماری های دیگری به وجود آمده باشند. برخی از علائم هشدار دهنده اولیه سرطان کبد عبارت اند از:

علائم شایع سرطان کبد عبارت اند از:

- احساس درد در ناحیه فوقانی شکم در سمت راست، یا نزدیک کتف راست
- بزرگ شدن کبد (هپاتومگالی) که می توان آن را به شکل توده ای در زیر دنده های سمت راست بدن احساس کرد
- تورم شکم (آسیت) یا نفخ شکم که به صورت یک توده، گسترش می یابد
- یرقان، که به صورت زردی پوست و چشم ها و در اثر اختلال در عملکرد کبد به وجود می آید

علائم ثانویه سرطان کبد

دیگر علائم و نشانه های سرطان کبد عبارت اند از:

- کاهش وزنی که ارتباطی با تغییرات رژیم غذایی نداشته باشد
- کاهش اشتها یا احساس سیری، تنها پس از خوردن مقادیر کمی غذا
- حالت تهوع و استفراغ، در صورتی که ناشی از بیماری دیگری نباشد
- ضعف عمومی و یا خستگی مداوم؛ ضعف و خستگی ادامه دار
- تبی که ناشی از بیماری دیگری نباشد
- بزرگ شدن طهال که به شکل توده ای زیر دنده های سمت چپ احساس می شود

بیشتر نشانه های سرطان کبد ممکن است مشابه علائم دیگر انواع عفونت ها و بیماری های خوش خیم کبد باشد. در سرطان کبد، علائم بیماری همگام با رشد تومورها و گسترش بیماری، تشدید می یابند. در صورت داشتن هر یک از علائم ذکر شده در بالا، لازم است به پزشک متخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی مراجعه کنید.

عوامل خطرزا برای سرطان کبد

عفونت با ویروس هپاتیت بی (HBV) یا ویروس هپاتیت سی ( HCV)

معمولاً سرطان کبد سال‌ها پس از عفونت با یکی از این دو ویروس در فرد ظاهر می‌شود.

در سرتاسر جهان، اصلی‌ترین عامل ابتلا به سرطان کبد، عفونت ناشی از اچ. بی. وی. یا اچ. سی. وی. است.

این دو ویروس از طریق خون (نظیر استفاده از سرنگ مشترک) یا رابطه جنسی منتقل می‌شوند. احتمال دارد این ویروس‌‌‌ها از طریق مادری که آلوده شده به نوزاد منتقل شوند. با وجود اینکه عفونت با اچ. بی. وی. و اچ. سی. وی. نوعی بیماری واگیر است ولی سرطان کبد مسری نیست. سرطان کبد از فرد دیگر به شما منتقل نمی‌‌‌شود.

عفونت‌‌‌ اچ. بی. وی. و اچ. سی. وی. گاه هیچ علامتی ندارد ولی می‌‌‌توان به‌وسیله آزمایش خون احتمال وجود این ویروس‌‌‌ها در بدن را بررسی کرد. در صورت وجود ویروس، پزشک درمان خاصی را پیشنهاد می‌دهد. علاوه براین، پزشک دربارۀ روش‌‌‌های جلوگیری از آلوده کردن افراد دیگر با بیمار صحبت خواهد کرد.

واکسن هپاتیت B. از افرادی که تا کنون به عفونت با اچ. بی. وی. مبتلا نشده‌‌‌اند محافظت می‌کند. پژوهشگران در تلاش برای پیدا کردن واکسنی هستند که بتوان از آن برای پیشگیری از اچ. سی. وی. استفاده کرد.

مصرف بیش از حد الکل

مصرف الکل خطر ابتلا به سرطان کبد و چند نوع سرطان دیگر را افزایش می‌‌‌دهد. خطر با توجه به مقدار مصرف الکل افزایش می‌‌‌یابد.

آفلاتوکسین (Aflatoxin)

گاهی سرطان کبد به وسیله آفلاتوکسین- ماده‌‌‌ای سمی که انواع خاصی از کپک‌‌‌ها تولید می‌کنند- ایجاد می‌شود.

آفلاتوکسین روی بادام زمینی، ذرت و سایر حبوبات و دانه‌‌‌ها تشکیل می‌‌‌شود. در بخش‌‌‌هایی از آسیا و آفریقا سطح آفلاتوکسین زیاد است. در ایران باید اقدامات ایمنی برای محدود کردن افلاتوکسین در مواد غذایی مصرفی انجام شود.

بیماری ذخیره‌‌‌ای آهن

گاهی سرطان کبد در افرادی که مبتلا به نوعی از بیماری هستند که منجر به ذخیره مقدار بیش از حد آهن در کبد یا سایر اندام‌‌‌ها می‌‌‌شود رخ می‌دهد.

سیروز (Cirrhosis)

سیروز بیماری خطرناکی است که هنگامی رخ می‌‌‌دهد که سلول‌‌‌های کبد آسیب دیده و به وسیله بافت جوشگاه (Scar Tissue) جایگزین شده باشد. قرار گرفتن در معرض شرایط متعدد می‌تواند منجر به سیروز شود.

از جمله این موارد می‌‌‌توان به عفونت با اچ. سی. وی. یا اچ. بی. وی. ، مصرف بیش از حد الکل، ذخیره بیش از حد آهن در کبد، مصرف داروهای خاص و انواع خاصی از انگل‌‌‌ها اشاره کرد.

چاقی و دیابت

تحقیقات نشان داده‌‌‌اند که چاقی و دیابت عوامل خطر مهمی در ابتلا به سرطان کبد هستند.

هر چه عوامل خطر در فرد بیش‌تر باشد احتمال ابتلا به سرطان کبد بیش‌تر خواهد بود. با وجود این، بسیاری از افرادی که عوامل خطر شناخته شده را داشته‌اند بهسرطان کبد مبتلا نشده‌اند.

تشخیص سرطان کبد

اگر شما علائمی را دارید که نشانه سرطان کبدند پزشک شما می‌کوشد تا علت مشکل را پیدا کند.

شاید لازم است یک یا چند مورد از این آزمون‌های را انجام دهید.

معاینه فیزیکی

پزشک ناحیه شکم شما را لمس می‌‌‌کند تا با بررسی وضعیت کبد، طحال و سایر اندام‌‌‌های مجاور و وجود توده یا هرگونه تغییر در اندازه یا شکل در این قسمت‌‌‌ها را تشخیص دهد. علاوه براین، پزشک شکم شما را از لحاظ به‌وجود آمدن آسیت (Ascites) – تجمع غیر عادی آب در شکم- بررسی می‌‌‌کند. همچنین معمولاً چشم‌‌‌ها و پوست از لحاظ وجود علائم زردی معاینه می‌شوند.

آزمایش‌‌‌های خون

برای بررسی وجود مشکل کبد از آزمایش‌‌‌های خون متعددی استفاده می‌کنند. نوعی آزمایش خون میزان آلفا- فیتوپروتئین (Alpha-Fetoprotein: AFP) را تعیین می‌کند. سطح AFP بالا نشان‌دهندۀ وجود سرطان کبد است. آزمایش‌های خون دیگر، چگونگی عملکرد کبد را نشان می‌‌‌دهند.

سی.تی.اسکن

دستگاه اشعۀ ایکس متصل به کامپیوتر چند عکس از جزئیات کبد و سایر اندام‌ها و رگ‌های خونی ناحیۀ شکم شما تهیه می‌‌‌کند. نوعی مادۀ حاجب به شما تزریق می‌کنند تا کبد به خوبی در عکس‌‌‌ها قابل مشاهده باشد. احتمال دارد پزشک در سی.تی.اسکن، تومورهایی را در کبد یا نواحی دیگر درون شکم مشاهده کند.

ام.آر.آی

در ام.آر.آی از یک دستگاه بزرگ با آهنربایی قوی و متصل به کامپیوتر برای تهیۀ عکس‌‌‌هایی حاوی جزئیات از نواحی درون بدن استفاده می‌کنند. گاهی، مواد حاجب، باعث می‌‌‌شوند نواحی غیرعادی در تصویر واضح‌‌‌تر قابل مشاهده باشند.

آزمایش سونوگرافی

دستگاه سونوگرافی از امواج صوتی ماورای صوتی که به گوش انسان قابل شنیدن نیست استفاده می‌‌‌کند. امواج صوتی پس از برخورد با اندام‌‌‌ها مجموعه‌ای از بازتاب‌ها را (اِکو‌‌‌) ایجاد می‌‌‌کنند. این بازتاب‌ها تصویری (سونوگرام) از کبد و اندام‌های دیگر درون شکم را ایجاد می‌‌‌کنند. تومورها بازتاب‌هایی را ایجاد می‌کنند که با بازتابی که بافت‌های سالم تولید می‌کنند متفاوت است.

تکه‌برداری

معمولاً برای تشخیص سرطان کبد نیازی به بیوپسی وجود ندارد ولی در بعضی موارد پزشک نمونه‌‌‌ای از بافت را خارج می‌کند. آسیب‌‌‌شناس بافت را از لحاظ وجود سلول‌‌‌های سرطانی بررسی میکروسکوپی می‌‌‌کند.

پزشک با استفاده از یکی از این روش‌‌‌ها به بافت دسترسی پیدا می‌کند :

- با استفاده از سوزن و از طریق پوست: پزشک سوزن نازکی را در کبد فرو می‌‌‌برد تا مقدار اندکی از بافت را خارج کند. از سی.تی.اسکن یا اولتراسوند برای هدایت سوزن استفاده می‌کنند.
- جراحی لاپاروسکوپیک: جراح چند شکاف خیلی کوچک روی شکم ایجاد می‌‌‌کند. لولۀ باریک و سبکی (لاپاراسکوپ) درون شکاف فرو می‌برند. لاپاروسکوپ ابزاری برای خارج کردن بافت از کبد دارد.
- جراحی باز: پزشک از طریق یک شکاف بزرگ مقداری از بافت کبد را خارج می‌کند.

درمان سرطان کبد

درمان‌های سرطان‌های اولیه و ثانویه‌ی کبد عبارتند از:

جراحی

جراحی کبد برای درمان سرطان کبد می‌تواند شامل برداشتن بخشی از کبد یا پیوند کبد، جایگزینی کل کبد با یک کبد اهدایی، باشد. انجام عمل جراحی برای تعداد کمی از افراد مبتلا به سرطان کبد مناسب است و این موضوع به اندازه، تعداد و موقعیت تومورهای سرطانی بستگی دارد.

برداشتن بخشی از کبد

جراحی برداشتن بخشی از کبد اصطلاحاً پارشیال هپاتکتومی نامیده می‌شود. پس از عمل، بخش باقی مانده‌ی کبد، در صورتی که آسیب ندیده باشد، قادر خواهد بود که خود را ترمیم کند و در طول چند ماه به اندازه‌ی طبیعی خود بازگردد. در صورتیکه تومورهایی در دو طرف کبد وجود داشته باشند، این عمل در دو مرحله انجام خواهد شد تا اجازه‌ی رشد مجدد کبد پس از اولین عمل به آن داده شود.

پیوند کبد

ممکن است برای بیمارانی که عمل برداشتن بخشی از کبد امکان‌پذیر نباشد، عمل پیوند کبد در نظر گرفته شود. مجموعه عواملی، از جمله سلامتی کلی بیمار، وجود دارند که قبل از انجام عمل پیوند کبد به افراد واجد شرایط، باید مورد توجه قرار گیرند. هر چند ممکن است انجام پیوند کبد امکان‌پذیر باشد، لیکن انتظار برای یافتن یک کبد اهدایی مناسب می‌تواند زمان زیادی را به خود صرف کند. در این مدت ممکن است از روش‌های دیگری برای کنترل سرطان استفاده شود.

سوزاندن (ابلیشن) تومور

عمل سوزاندن تومور اغلب برای درمان سرطان‌های اولیه‌ی کوچک کبد و به ندرت برای سرطان‌های ثانویه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در رایج‌ترین شیوه‌های انجام این عمل، از امواج رادیویی و مایکروویو برای سوزاندن و نابود سازی سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این عمل از طریق وارد کردن سوزنی به پوست (ابلیشن از پوست) یا یک برش جراحی (ابلیشن با جراحی) انجام می‌شود.

درمان دارویی

بسته به نوع سرطان می‌توان از داروهای شیمیایی برای نابودی، خرد کردن و کاهش سرعت رشد تومورهای سرطانی استفاده کرد. درمان دارویی از روی قائده و از طریق قرص‌ها یا بصورت داخل وریدی (تزریقی) انجام می‌شود و تمام بدن را پوشش می‌دهد. این روش ممکن است در پی سایر روش‌های درمانی، مانند جراحی و سرما درمانی و برای رها شدن از سلول‌های سرطانی باقیمانده، انجام شود. این روش معمولاً برای درمان سرطان اولیه‌ی کبد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد مگر در مواردی که سرطان به سایر اندام‌های بدن گسترش یافته باشد. درمان دارویی همچنین به عنوان درمانی تسکینی، برای کاهش رشد تومورهای سرطانی و کاهش درد نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

درمان بیولوژیک

مجموعه‌ای از روش‌های درمانی هستند که بر علیه سلول‌های سرطانی عمل می‌کنند و باعث توقف رشد و عملکرد آن‌ها شده و یا به سیستم ایمنی بدن در نابودی آن‌ها کمک می‌کنند. این روش‌های درمانی برای هر دو نوع اولیه و ثانویه‌ی سرطان‌های کبد کاربرد دارند و می‌توانند توأمان با یا پس از سایر گزینه‌های درمانی سرطان مورد استفاده قرار گیرند.

پرتودرمانی داخلی انتخابی (SIRT)

این روش که با نام آمبولیزاسیون پرتوی نیز شناخته می‌شود، درمانی است که مستقیماً تومورهای سرطانی کبد را با تابش‌هایی پر قدرت هدف قرار می‌دهد. این تابش‌ها از مهره‌های کوچکی که داخل بدن قرار می‌گیرند، گسیل می‌شوند. این روش درمانی برای هر دو نوع اولیه و ثانویه‌ی سرطان‌های کبد، در مواقعی که امکان برداشتن تومورها از طریق جراحی وجود ندارد، قابل استفاده خواهد بود. این عمل برای تمام نواحی بدن قابل استفاده نیست، پس حتماً درباره‌ی قابلیت استفاده و هزینه‌های آن باید با پزشک مشورت شود.

قرار دادن استنت با استفاده از آندوسکوپی

در صورتیکه به دلیل سرطان کبد مجرای صفراوی مسدود شود، صفراهای تولیدی در کبد جمع خواهند شد. ممکن است برای تخلیه‌ی این صفرا از کبد و کاهش علائم آن، یک استنت (لوله‌ی نازک) درون کبد قرار داده شود.

درمان تسکینی

هرچند این درمان، اغلب توسط افراد مبتلا به سرطان‌های پیشرفته‌ی کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد، لیکن در هر مرحله از سرطان نیز قابل استفاده خواهد بود. این درمان با هدف بهبود وضعیت زندگی بیمار از طریق کاهش علائم سرطان انجام می‌شود و قادر به درمان این بیماری نیست. این روش شامل، تسکین درد و مدیریت علائم جسمی و روحی ناشی از سرطان می‌شود.

پیشگیری از سرطان کبد

خطر ابتلا به سیروز را کاهش دهید.

سیروز، زخم کبد است و خطر ابتلا به تومور کبد را افزایش می دهد. شما می توانید با در نظر گرفتن راهکارهای زیر خطر ابتلا به سیروز را کاهش دهید.

- از مصرف الکل جدا خودداری کنید و در صورت مصرف، حتما آن را ترک کنید.

- وزن سالم خود را حفظ کنید. خطر ابتلا به سیروز را کاهش دهید ورزش به مدت 30 دقیقه حداقل سه بار در هفته می تواند در حفظ وزن سالم به شما کمک کند. خوردن یک رژیم متعادل برای مدیریت وزن نیز مهم است.

- اگر قبلاً یکی از این شرایط را دارید و نگران خطر ابتلا به تومور کبد هستید، در مورد غربالگری سرطان کبد با پزشک خود صحبت کنید.

- در برابر هپاتیت B واکسینه شوید. واکسن هپاتیت B می تواند خطر ابتلا به هپاتیت B را کاهش دهد. همه افراد اعم از شیرخواران، سالمندان و کسانی که دارای سیستم ایمنی بدن ضعیفی هستند می تواند این واکسن را دریافت کنند.

واکسیناسیون معمولاً طی یک دوره شش ماهه در یک سری سه تزریق انجام می شود.

پیشگیری از ابتلا به هپاتیت C

از آنجایی که هپاتیت C واکسنی ندارد سعی کنید با راهکارهای زیر از ابتلا هپاتیت C پیشگیری کنید.

- وضعیت سلامتی شریک جنسی را بدانید و در رابطه جنسی محافظت نشده مشارکت نکنید مگر اینکه مطمئن باشید شریک زندگی تان به HBV، HCV یا هرگونه عفونت جنسی دیگر آلوده نشده است. اگر وضعیت سلامتی شریک زندگی خود را نمی دانید، در هر بار رابطه جنسی از کاندوم استفاده کنید.

- از داروهای داخل وریدی (IV) استفاده نکنید و یا سوزن های تزریقی خود را استریل کرده و آن را به اشتراک نگذارید.

-هنگام تاتو و یا سوراخ کردن بدن و خال کوبی نکات ایمنی و بهداشتی را کاملا رعایت کنید.

به دنبال درمان عفونت هپاتیت B یا C باشید. تحقیقات نشان می دهد که درمان این بیماری ها می تواند خطر ابتلا به تومور کبد را کاهش دهد.

از پزشک خود در مورد غربالگری تومور کبد سؤال کنید.

ثابت شده است که برای کلیه افراد، غربالگری سرطان کبد باعث کاهش خطر ابتلا به این سرطان نخواهد شد و به طور کلی غربالگری توصیه نمی شود. اما افراد با شرایط زیر که در معرض خطر ابتلا به این سرطان قرار دارند بهتر است غربالگری شوند:

- سیروز کبدی
- عفونت هپاتیت B
- عفونت هپاتیت C

در مورد جوانب مثبت و منفی غربالگری با پزشک خود صحبت کنید. غربالگری به طور معمول شامل آزمایش خون و آزمایش سونوگرافی شکمی هر شش ماه یکبار انجام می شود.