عفونت مجاری ادراری: علل، عوامل ریسک و راه‌های پیشگیری

عفونت ادراری (UTI) چیست؟

عفونت دستگاه ادراری یک نوع عفونت بسیار شایع در سیستم ادراری است که می تواند هر بخشی از دستگاه ادراری را درگیر کند. این نوع عفونت می تواند شامل موارد زیر باشد:

• مجرای ادرار (اورتریت)

• کلیه ها (پیلونفریت)

• مثانه (سیستیت)

ادرار ترکیبات زائد سیستم تصفیه خون است که کلیه ها این وظیفه را انجام می دهند. کلیه های وقتی مواد زائد و آب اضافی را از خون خارج می کنند ادرار ایجاد می شود. ادرار معمولاً بدون هیچ گونه آلودگی در سیستم ادراری حرکت می کند. با این حال، باکتری ها می توانند وارد سیستم ادراری شوند و عفونت ادراری ایجاد کنند.

دستگاه ادراری چیست؟

دستگاه ادراری شامل موارد زیر است:

• کلیه ها: کلیه ها اندام های کوچک و لوبیایی شکل در پشت بدن، بالای باسن قرار گرفته اند. اکثر افراد دو کلیه دارند. کلیه ها آب و مواد زائد خون را فیلتر می کنند که تبدیل به ادرار می شود. ضایعات رایج عبارتند از اوره و کراتینین.

• حالب ها: حالب ها لوله های نازکی هستند که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند.

• مثانه: مثانه اندامی بالون مانند است که ادرار را قبل از خروج از بدن ذخیره می کند.

• مجرای ادرار: مجرای ادرار لوله ای است که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می رساند.

عفونت ادراری چقدر شایع است؟

عفونت های ادراری بسیار شایع هستند، به ویژه در زنان. اما مردان نیز می‌توانند به عفونت ادراری مبتلا شوند. همچنین عفونت های ادراری حدود 1 تا 2 درصد از کودکان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.

علائم عفونت ادراری چیست؟

UTI باعث التهاب در مجاری ادراری می شود. التهاب ممکن است باعث مشکلات زیر شود:

• درد در پهلو، شکم، ناحیه لگن یا پایین کمر

• فشار در قسمت تحتانی لگن شما

• ادرار ابری و بدبو

• بی اختیاری ادرار

• تکرر ادرار

• درد هنگام ادرار کردن (دیسوریا)

• خون در ادرار (هماچوری)

سایر علائم مرتبط با UTI ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد در آلت تناسلی

• احساس خستگی شدید (خستگی)

• تب

• لرز

• تهوع و استفراغ

• تغییرات ذهنی یا سردرگمی

علت اصلی عفونت ادراری چیست؟

میکروارگانیسم ها - معمولا باکتری ها - باعث عفونت دستگاه ادراری می شوند. آنها معمولا از طریق مجرای ادرار وارد می شوند و ممکن است مثانه را آلوده کنند. عفونت همچنین می‌تواند از طریق حالب‌ها از مثانه به بالا برود و در نهایت کلیه‌های شما را آلوده کند.

E.coli باعث بیش از 90 درصد عفونت های مثانه می شود. این باکتری به طور معمول در روده بزرگ وجود دارد.

فاکتورهای موثر در ابتلا به عفونت مجاری ادراری

عفونت ادراری معمولا هنگامی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از طریق پیشابراه به مجرای ادرار وارد شده و در مثانه تکثیر شوند. اگر چه سیستم ادراری به گونه‌ای طراحی شده که در مقابل نفوذ عوامل خارجی میکروسکوپی مقاوم باشد، اما گاهی بعضی از این خطوط دفاعی از بین می‌روند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، باکتری‌ها کشته نمی‌شوند و باعث عفونت دستگاه ادراری می‌شوند. UTI عمدتا در زنان شایع است و بر مثانه و پیشابراه تأثیر می‌گذارد. هر چیزی که باعث کاهش تخلیه‌ی مثانه شود یا دستگاه ادراری را تحریک کند می‌تواند منجر به عفونت ادراری شود. عوامل بسیاری وجود دارد که می‌تواند شما را در معرض خطر ابتلا به UTI قرار دهد.در زیر به بررسی آن‌‌ها می‌پردازیم:

• سن: احتمال عفونت مجاری ادراری در افراد مسن بیش‌تر است.

• کاهش فعالیت و تحرک: پس از جراحی یا استراحت طولانی مدت در رختخواب رخ می‌دهد.

• انسداد مجاری ادراری: به دلایل مختلفی مانند بزرگ شدن پروستات، سنگ کلیه و تومور سرطانی اتفاق می‌افتد.

• بزرگی پروستات: یک عامل خطر اختصاصی در مردان است.

• استفاده‌ی طولانی مدت از کاتترهای ادراری: باعث انتقال باکتری‌ها به مثانه می‌شود.

• دیابت: به ویژه دیابت کنترل نشده احتمال ابتلا به عفونت دستگاه ادراری را بیش‌تر می‌کند زیرا سیستم ایمنی بدن قادر به مبارزه با عفونت‌هایی مانند UTI نیست.

• ناهنجاری‌های دستگاه ادراری در زمان تولد: مانع از خروج ادرار شده و ادرار در مثانه جمع می‌شود.

• استفاده از کاتتر ادراری: افرادی که خودشان به تنهایی قادر به ادرار کردن نیستند مانند افراد بستری در بیمارستان، افراد دارای مشکلات عصبی و افرادی که فلج هستند، برای ادرار کردن از لوله‌ی کاتتر استفاده می‌کنند. شانس عفونت دستگاه ادراری در این افراد بالا است.

• استفاده از آنتی بیوتیک‌های قوی: می‌تواند فلور طبیعی روده و دستگاه ادراری را مختل کند.

• ختنه: مردانی که ختنه شده‌اند نسبت به مردانی که ختنه نشده‌اند با احتمال UTI کم‌تری روبرو هستند.

• بی اختیاری مدفوع: در افرادی که دچار سکته‌ی مغزی و آسیب نخاعی شده‌اند دیده می‌شود.

• بارداری: تغییرات هورمونی در دوران بارداری مجرای ادراری را تحریک پذیر‌تر از قبل می‌کند. همچنین با بزرگ شدن رحم فشار روی مثانه افزایش می‌یابد و مثانه کاملا تخلیه‌ نمی‌شود. ادرار باقی مانده در مثانه منشا عفونت ادراری است.

• عفونت ادراری قبلی: احتمال عود عفونت ادراری به علت مقاومت آنتی بیوتیکی باکتری‌ها و مقاومت در مقابل سیستم ایمنی بدن، افزایش می‌یابد.

• سنگ کلیه: سنگ کلیه با انسداد مجرای ادرار مانع از تخلیه‌ی کامل ادرار می‌شود و احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد.

• سرکوب سیستم ایمنی بدن

• بیماری MS (مالتیپل اسکلروزیس)

• جراحی یا معاینه‌ی دستگاه ادراری

عوامل خطر ابتلا به عفونت مجاری ادراری در زنان

• نحوه‌ی شستن اشتباه: براساس تحقیقات انجام شده مهم‌ترین ریسک فاکتور در زنان عدم رعایت بهداشت فردی است. یکی از اشتباهات رایج در میان خانوم‌‌ها پس از ادرار کردن، شستن واژن از عقب به جلو (از مقعد به سمت واژن) است که باعث انتقال میکروب‌‌های مقعد به واژن و در نتیجه بروز عفونت ادراری می‌شود.

• استفاده از تامپون: استفاده از تامپون نیز یکی دیگر از دلایلی است که احتمال عفونت ادراری در زنان را افزایش می‌دهد.

• پیشابراه کوتاه: طول و مکان پیشابراه در زنان به گونه‌ایست که احتمال ابتلا به UTI را افزایش می‌دهد. مجرای ادراری زنان کوتاه‌تر از مردان است و باکتری برای رسیدن به داخل مثانه فاصله‌ی کوتاه‌تری را باید طی کند. همچنین مجرای ادرار در زنان، به واژن و مقعد بسیار نزدیک است و باکتری‌هایی که به طور طبیعی در اطراف مقعد و واژن وجود دارند به راحتی می‌توانند وارد دستگاه ادراری شوند.

• رابطه‌ی جنسی: فشاری که در طی مقاربت جنسی بر دستگاه ادراری زن وارد می‌شود باکتری‌های اطراف مقعد را به مثانه منتقل می‌کند. باکتری‌های روده ای مانند اشریشیا کلای (E.coli) دارای ویژگی‌هایی هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد به پوشش داخلی مثانه متصل شوند. عفونت‌های منتقله از راه جنسی مانند هرپس، گونوره، کلامیدیا و مایکوپلاسما، می تواند باعث ابتلا به عفونت ادراری شود. بعد از رابطه‌ی جنسی، در ادرار اکثر زنان باکتری وجود دارد که معمولا بدن در عرض ۲۴ ساعت از این باکتری‌ها خلاص می‌شود. ادرار کردن پس از رابطه‌ی جنسی احتمال بیماری را کاهش می‌دهد. زنانی که از نظر جنسی فعال هستند بیش‌تر از دیگر زنان به UTI مبتلا می‌شوند. شریک جنسی جدید و شرکای جنسی متعدد نیز این خطر را افزایش می‌دهند.

• اسپرم: اسپرم‌ها می‌توانند خطر ابتلا به UTI را افزایش دهند. آن‌ها می‌توانند در برخی از زنان باعث تحریک پوستی شوند و خطر انتقال باکتری‌ها به مثانه را افزایش دهند.

• استفاده از کاندوم در طول رابطه‌ی جنسی: کاندوم‌های لاتکس غیر لایه ای، اصطکاک را افزایش داده و پوست زنان را در طول رابطه‌ی جنسی تحریک می‌کنند. در این حالت خطر UTI افزایش می‌یابد. با این حال، برای کاهش گسترش عفونت‌های جنسی، استفاده از کاندوم ضروری است. برای کمک به کاهش اصطکاک و تحریک پوست در اثر استفاده از کاندوم، در طول رابطه‌ی جنسی از روان کننده‌هایی که بر پایه‌ی آب هستند، به اندازه‌ی کافی استفاده کنید.

• دیافراگم: دیافراگم با ایجاد فشار بر روی مجرای ادراری زنان، تخلیه‌ی مثانه را کاهش می‌دهد و شانس ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد.

• کاهش سطح استروژن پس از یائسگی: بعد از یائسگی، کاهش سطح استروژن، باکتری‌های طبیعی (فلور نرمال) در مهبل (واژن) را تغییر می‌دهد. این موضوع می‌تواند خطر ابتلا به UTI را افزایش دهد.

نحوه تشخیص و آزمایشات

اگر علائم عفونت ادراری دارید، با یک پزشک متخصص صحبت کنید. پزشک سوالاتی در مورد علائم شما می پرسد، سابقه پزشکی شما را بررسی می کند و یک معاینه فیزیکی انجام می دهد.

برای تشخیص عفونت ادراری چه آزمایشاتی انجام می شود؟

پزشک ممکن است آزمایش های زیر را برای تشخیص UTI تجویز کند:

آزمایش ادرار

کشت ادرار

• سونوگرافی

• توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن

• سیستوسکوپی

معمولاً اولین آزمایش به منظور تشخیص عفونت مجاری ادراری، تست ادرار است. این آزمایش اطلاعاتی در مورد وجود باکتری، گلبول‌های قرمز و سفید خون و اختلالات شیمیایی در اختیار پزشک قرار می‌دهد. آزمایش‌های ساده مانند تست نواری ادرار یا حتی آزمایش‌های ادرار خانگی نیز می‌تواند برای تشخیص عفونت مفید باشد، اما نتایج آن‌ها کاملاً صحیح نیست. بهتر است پزشک علائم بیماری و نتایج آزمایش را ارزیابی کند.

درمان عفونت مجاری ادراری

اگرچه عفونت‌های شدید کلیه اغلب با آنتی بیوتیک داخل وریدی درمان می‌شود، اما بیشتر عفونت‌های مجاری ادراری با مصرف داروی آنتی بیوتیک خوراکی رفع می‌شود. بسیاری از پزشکان نمونه ادرار افراد را به منظور مشخص کردن مقاومت ضد میکروبی آن‌ها بررسی کرده و بر اساس آن نوع آنتی بیوتیک مورد نیاز را تجویز می‌کنند. علاوه بر این، پزشکان معمولاً به افراد مبتلا به این بیماری توصیه می‌کنند مقدار زیادی مایعات، به ویژه آب، بنوشند تا با ادرار مکرر، باکتری‌های موجود در مجاری ادراری دفع شود.

پیشگیری از عفونت‌های مجاری ادراری

هر کسی می‌تواند با عمل به اقدامات زیر، از ابتلا به عفونت مجاری ادراری پیشگیری کند:

• روزانه ۶ الی ۸ لیوان آب بنوشید

• ادرار را به مدت طولانی در مثانه نگه ندارید

• در مورد بی‌اختیاری ادرار یا مشکلات مربوط به تخلیه کامل مثانه، با پزشک خود صحبت کنید

با این حال عفونت مجاری ادراری در زنان بیشتر از مردان اتفاق می‌افتد؛ این نسبت ۸ به یک است. یعنی به ازای ۸ زنی که به این بیماری مبتلا شده‌اند، فقط یک مرد دچار این عفونت می‌شود.

برخی اقدامات می‌تواند به پیشگیری از این بیماری در زنان کمک کند. برای زنان یائسه استفاده از استروژن موضعی که توسط پزشک تجویز می‌شود، می‌تواند در پیشگیری از این بیماری موثر باشد. اگر پزشک تشخیص دهد که مقاربت جنسی عامل ایجاد عفونت‌های مکرر در مجاری ادراری است، ممکن است  آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده یا طولانی‌مدت برای بعد از مقاربت جنسی تجویز کند.

برخی مطالعات نشان داده است که استفاده طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه در افراد مسن می‌تواند باعث کاهش خطر ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری شود.

استفاده از مکمل‌های کرن‌بری یا پروبیوتیک‌های واژینال مثل لاکتوباسیلوس هم می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به این بیماری موثر باشد. برخی مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از شیاف‌های پروبیوتیک واژینال از عود مجدد عفونت مجاری ادراری جلوگیری می‌کند. برای اطمینان، حتما در این زمینه از پزشک خود سوال بپرسید.