جایزه نوبل ادبیات چیست؟
جایزه نوبل ادبیات (Nobel Prize Literature) یکی از شش جایزهٔ نوبل است و هر سال به نویسنده‌ای داده می‌شود که به گفتهٔ آلفرد نوبل، برجسته‌ترین اثر با گرایش آرمان‌خواهانه را نوشته باشد. منظور از اثر معمولاً مجموعه کارهای نویسنده است، اگرچه گاه در متن مربوط به جایزه از آثار مشخص نیز نام برده شده‌است.
جایزهٔ نوبل افزون بر ادبیات، در زمینه‌های فیزیک، شیمی، اقتصاد، صلح و فیزیولوژی یا پزشکی اهدا می‌شود. هر جایزه شامل یک مدال، یک دیپلم افتخار و جایزهٔ نقدی است که مبلغ آن در هر سال متفاوت است
بر اساس وصیت‌نامهٔ آلفرد نوبل، جایزه هر سال باید به کسی اعطا شود که در حوزهٔ ادبیات، برجسته‌ترین مجموعه آثار را در جهتی آرمانی یا ایدئال خلق کرده‌باشد.
آکادمی سوئد برنده را تعیین می‌کند و در اوایل اکتبر هر سال آن را اعلام می‌دارد.
مدال نوبل ادبیات توسط مجسمه‌ساز و قلم زن سوئدی اریک لیندبرگ طراحی شد که مرد جوانی را زیر درخت غار در حالی نشان می‌دهد که یک آهنگ از ماس، الههٔ شعر و موسیقی، مسحورانه گوش می‌دهد و می‌نویسد.
تاریخچه اعطای جایزه نوبل ادبیات
جایزه نوبل ادبی برای اولین‌بار در سال 1901 اعطا شد و سولی پرودوم فرانسوی نام خود را به‌عنوان اولین برنده این جایزه به ثبت رساند.
در آن زمان این انتخاب، به عنوان بدترین انتخاب‌ها در خاطره‌ها ماند، چون در آن زمان لئو تولستوی هنوز زنده بود. منتقدین ادبى از این که با این انتخاب، تولستوى نادیده گرفته شد از آکادمى سوئد دلسرد شدند.
این جایزه تا سال 2009 به غیر از سال‌های1914، 1918، 1935، 1940، 1941، 1942 و 1943 به طور مرتب برگزارشده است.
جایزه‌ی نوبل ادبیات طی بیش از یک قرن برگزاری، همواره با جنجال‌های کوچک و بزرگ همراه بوده است. بسیاری از کارشناسان و منتقدان ادبی معتقدند آکادمی نوبل به دلایل سیاسی و غیرادبی، نویسندگان بزرگی را از دریافت این جایزه محروم کرده است که مارسل پروست، جیمز جویس، ولادیمیر ناباکوف و خورخه لوئیس بورخس سرشناس‌ترین آن‌ها هستند.
هرچند بزرگانی چون لئو تولستوی، هنریک ایبسن، امیل زولا و مارک تواین نیز به دلایلی که مغایر وصیت بنیان‌گذار آکادمی نوبل بودند، از کسب این افتخار بازماندند.
همیشه توجه ویژه آکادمی نوبل به نویسندگان اروپایی در نوع خود جالب و البته اعتراض‌آمیز بوده است. از مجموع برندگان نوبل ادبیات تا سال 2009 ، تنها 27 نفر غیراروپایی بوده‌اند و کشوری چون سوئد بیشتر از همه قاره آسیا سابقه کسب نوبل ادبیات را دارد.
نویسندگان فرانسوی با 15 بار کسب نوبل ادبیات، پیشتاز بلامنازع هستند. ژان ماری گوستاو لوکلزیو آخرین نماینده ادبیات فرانسه بود که سال 2008 موفق به دریافت این جایزه شد. رومن رولان، آناتول فرانس، آندره ژید، آلبر کامو، ژان پل سارتر و کلود سیمون از سرشناس‌ترین فرانسوی‌های این فهرست هستند.
این در حالی است که قاره پهناور آسیا تنها در چهار دوره این افتخار را کسب کرده است. دوبار آن توسط ژاپن در سال‌های 1968 توسط یاسوناری کاواباتا و 1994 توسط کنزابورو اوئه و یک‌بار آن توسط هند در سال 1913 رابیندرانات تاگور و یک بار نیز درسال 2006 توسط اورهان پاموک از ترکیه بوده است.
جوان‌ترین برنده جایزه نوبل ادبیات طی چند دهه گذشته، رودیارد کیپلینگ انگلیسی است که در سال 1907 در حالی‌که 42 سال داشت، این جایزه را به‌دست آورد. دوریس لسینگ انگلیسی با 88 سال سن در سال 2007 ، نوبل ادبیات را کسب کرد و پیرترین برنده این جایزه است.
در تمام دوره‌های برگزاری جایزه نوبل ادبیات، تنها دو نفر از دریافت این جایزه ارزشمند خودداری کرده‌اند. بوریس پاسترناک، خالق کتاب دکتر ژیواگو در سال 1958، تحت فشار مقامات شوروی سابق از سفر به استکهلم برای دریافت جایزه امتناع ورزید. ژان پل سارتر فرانسوی نیز در سال 1964 به‌علت این‌که به هیچ جایزه و عنوان رسمی اعتقاد نداشت، نوبل ادبیات را نپذیرفت.
تا سال 2009 تنها در 4 دوره از جوایز نوبل ادبیات، همزمان بیش از یک نفر به عنوان برنده معرفی شده‌اند که البته وقوع آن بیشتر در دیگر شاخه‌های جایزه نوبل متداول است.
در سال 1904، فردریک میسترال فرانسوی و خوزه اچه گارای اسپانیایی، در سال 1917 کارل آدولف گیلروپ و هنریک پونتوپیدان هر دو از دانمارک، در سال 1966 شموئل یوسف آنیون اسرائیلی و نلی ساچز سوییسی و در سال 1974 ایویند جانسون و هری مارتینسون هردو از سوئد مشترکا جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده‌اند.
همچنین هیچ نویسنده یا شاعری بیش از یک‌بار این جایزه را کسب نکرده است.
جالب‌ترین برنده‌های جایزه نوبل ادبیات
وینستون چرچیل
شاید کمتر کسی بداند که وینستون چرچیل، سیاست‌مدار کهنه‌کار و مشهور انگلستان، جایزه نوبل ادبیات را برده است! ولی چنین چیزی واقعیت دارد. چرچیل، نخست وزیر انگلستان که به زیرکی مشهور بوده است، طبع نویسندگی داشت و حتی در مقطعی از این راه درآمد کسب می‌کرد. او بعد از جنگ جهانی دوم، خاطراتش از این دوران را تحت عنوان کتابی به نام «جنگ جهانی دوم» نوشت و از قضا جایزه نوبل ادبیات ۱۹۵۳ را هم برنده شد و سر و صدای منتقدان را درآورد.
اریک آکسل کارلفلدت
شاید بشود گفت بدشانس‌ترین برنده نوبل ادبیات اریک آکسل کارلفلدت، شاعر سوئدی است که در فاصله نامزد شدن تا روز اعلام اسم برنده، از دنیا رفت و جایزه نوبل ادبیات ۱۹۳۱ بعد از مرگ به او اهدا شد. البته شایعاتی هم مبنی بر این که او در سال ۱۹۱۹ میلادی هم این جایزه را برده اما قبول نکرده است، وجود دارد.
باب دیلن
یکی از جنجالی‌ترین برندگان نوبل ادبیات، باب دیلن، خواننده و آهنگ ساز آمریکایی است. انتخاب دیلن به عنوان برنده، تعجب خیلی‌ها را برانگیخت. عده‌ای بر این باور بودند که باب دیلن بیشتر یک موسیقی‌دان است تا یک چهره ادبی. حاشیه‌ها به همین جا ختم نشد و دیلن تماس مسئولان جوایز نوبل را جواب نداد و در نتیجه پایش را به مراسم اعطای جوایز نگذاشت و خیلی خونسرد برای اجرای برنامه راهی لاس وگاس شد!
وله سوینکا
در بین تعداد پرشمار برندگان اروپایی یا به عبارتی برنده‌های سفیدپوستِ جایزه نوبل ادبیات، بالاخره در سال ۱۹۸۶ میلادی، نام یک سیاه‌پوست هم وارد فهرست برندگان شد. وله سوینکا، نویسنده، شاعر و نمایش نامه‌نویس نیجریه‌ای که از آثار او تنها یک نمایش نامه به نام «مرداب‌نشینان» به فارسی ترجمه شده است.
ژان پل سارتر
یکی دیگر از کسانی که در برابر دریافت جایزه نوبل ادبی مقاومت کرد و حاضر نشد آن را بپذیرد، ژان پل سارتر، فیلسوف و نمایش نامه‌نویس فرانسوی بود. نام سارتر به عنوان برنده نوبل ادبیات در سال ۱۹۶۴ اعلام شد اما او هیچ خوشحال نشد و آن را رد کرد. او در نامه‌اش به دبیر دایمی آکادمی سوئد نوشته بود که بنا به ملاحظاتی، نمی‌تواند و نمی‌خواهد این جایزه را بپذیرد. این در حالی است که سارتر به مبلغ نقدی این جایزه نیاز داشت.
سلما لاگرلوف
سلما لاگرلوف (برنده جایزه در سال ۱۹۰۹) اولین زنی بود که موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات شد.
رودیارد کیپلینگ
جوان‌ترین برنده جایزه نوبل ادبیات طی چند دهه گذشته، رودیارد کیپلینگ انگلیسی است که در سال 1907 در حالی‌که 42 سال داشت، این جایزه را به‌دست آورد.
دوریس لسینگ
پیرترین دریافت‌کنندهٔ این جایزه نیز دوریس لسینگ (برندهٔ جایزه در سال ۲۰۰۷) است که در هنگام دریافت جایزه ۸۸ سال سن داشت.
دیدگاه