سعدآباد که از شمال با کوه های البرز, از مشرق با گلابدره, از مغرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد, در زمان قاجار, محل استقرار و سکونت تابستانی شاهان این سلسله بوده است.
کاخ سعد آباد
مجموعه تاریخی و فرهنگی کاخ سعد آباد تهران، یکی از اقامتگاههای ییلاقی پادشاهان قاجار و پهلوی بوده است. مجموعه کاخ سعد آباد یکی از سه مجموعه کاخ زیبا و تاریخی منطقه شمیرانات شهر تهران به شمار میرود که آخرین پادشاهان ایران در آن اقامت داشتهاند.
مجموعه کاخ سعد آباد در شمالیترین قسمت شهر تهران و پای کوه توچال قرار دارد. منطقه محیط بر مجموعه سعد آباد، در گذشته از بهترین ییلاقهای شهر تهران و مشرف به دره سرسبز دربند بوده و هوایی لطیف و طبیعتی پر درخت داشته است. در طول زمان ساختوسازهای شهری گسترش یافتهاند و امروزه مجموعه کاخ سعد آباد درون شهر قرار دارد؛ اما در گذشته این کاخ در میان باغها و خارج از محدوده شهری بوده است.
مناطق شمالی نیاوران از شرق، ولنجک از غرب و تجریش از جنوب، مجموعه کاخ سعد آباد را احاطه کردهاند. در قسمت شمال این مجموعه، کوه توچال در رشته کوههای البرز قرار دارد. در طول دورههای پادشاهی قاجار و پهلوی، مجموعه کاخ سعد آباد استراحتگاه و ییلاق تابستانی پادشاهان بوده است.
اطراف مجموعه کاخ سعد آباد در گذشته از باغ پوشیده بود و داخل این مجموعه نیز باغی پر درخت وجود داشت. کاخ اختصاصی مجموعه سعد آباد، کاخ اصلی این مجموعه به شمار میرود و رضاخان به مرور زمان بر تعداد کاخها و بناهای مجموعه سعد آباد افزوده است. کاخهای ساخته شده در مجموعه سعد آباد به اعضای خانواده رضا شاه پهلوی تعلق داشتند و آخرین کاخ ساخته شده در مجموعه سعد آباد متعلق به لیلا پهلوی، دختر کوچک محمد رضا شاه بود.
امروزه مجموعه کاخ سعد آباد یکی از برجستهترین جاهای دیدنی شهر تهران به شمار میرود و گردشگران داخلی و خارجی در سفر به تهران از این مجموعه زیبا با جاذبههای تاریخی، فرهنگی و طبیعی بازدید میکنند.
بنای کاخ سعد آباد در زمان حکومت قاجار پایه گذاری شد و پس از کودتای سال ۱۲۹۹ توسط رضاخان، با به قدرت رسیدن خاندان پهلوی، بناهای موجود در مجموعه سعد آباد به دستور رضاخان ساخته و بازسازی شدند. بخشهایی از مجموعه سعد آباد در زمان به قدرت رسیدن رضا خان، خارج از این مجموعه بودند که توسط رضا شاه خریداری و به مجموعه سعد آباد اضافه شدند.
اولین بناهای موجود در مجموعه سعد آباد در فضایی به وسعت ۸۰۰۰ متر مربع قرار داشتند و کاخ ملکه مادر، از اولین بناهای موجود بود. مجموعه سعد آباد در حال حاضر بزرگترین مجموعه تاریخی به جا مانده از دورههای پهلوی و قاجار در شهر تهران است.
از باغهایی که اراضی آنها داخل اراضی سعدآباد شد، باغ آقا محمدجواد گنجهای است که جزء جعفرآباد بود، از باغ امامجمعه هم مقدار زیادی داخل باغ سعدآباد شد و خانههای جنوبی سعدآباد که مربوط به دوره قاجار بود از نصیرالدوله خریداری گردید و در زمان پهلوی اول بهعنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار می گرفت. سپس باغهای دیگری در اطراف سعدآباد از جمله باغهای سالار جنگ، سپهبد امانالله میرزا، مستوفیالممالک، شکرالله قوام الدوله، همدم السلطنه خواهر مستوفی و محمود بدر خریداری و به مجموعه سعدآباد اضافه گردید. رضاخان در آن زمان در میان درختان چنار سعدآباد چادری میزد و گاهی هم زیر آن درختان از مهمانانش پذیرایی میکرد.
در آن روزگار منطقه سعدآباد، منطقه ییلاقی اطراف شهر بوده و مانند امروز در شهر تهران ادغام نشده بود. نخستین بنایی که در آن دوره در این منطقه ساخته شد؛ کاخ سبز یا اقامتگاه رضاشاه بود.
محمدرضا پهلوی نیز در دهه ۱۳۵۰ در این مکان اقامت کرد. جدیدترین کاخ این مجموعه کاخ لیلا پهلوی است که متعلق به کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بوده است.
در حال حاضر این در مجموعه زیبا و وسیع باغهای سرسبز و دلانگیز شامل درختان قدیمی سرو، چنار، صنوبر و سپیدار و 12 کاخ و کوشک تاریخی است که هرکدام با معماری و کاربرد خاص خود هوش از سر بازدیدکنندگان میربایند.
همه بناهای این مجموعه پس پیروزی انقلاب اسلامی به موزه تبدیل شدند. برخی از عمارتها بهصورت کاخموزه، مانند کاخ ملت و کاخ سبز حفظ شدند و به معرض نمایش عموم گذاشته شدند و برخی دیگر با توجه به ویژگیهای معماری بنا تبدیل به موزه شدهاند و اشیایی تاریخی از دوران قاجار و پهلوی را در خود جای داده است.
در زمان رضاخان، آب کل باغ سعدآباد از رودخانه دربند تأمین میشد و چون آب این رودخانه برای آبیاری کل سعدآباد کفایت نمیکرد آب دوازده رشته قنات قدیمی و تازه تأسیس نیز به مجموعه اضافه گردید.
قنات های باغ سعدآباد
1. هراش آب
2. قنات قوام الدوله
3. قنات کاخ سنگی
4. قـــــات جعــــفرآبـــاد
5. قـــنات آب نـما
6. قنات کاخ سفید
7و8. قنات های دفتر مخصوص
9. قنات جوادیه
10. قنات گلخانه
11. قنات کاخ شمس
12. قنات خوابگاه
درهای باغ سعدآباد
1. درب نظامیه که رضاخان بیشتر از این در وارد سعدآباد می شد.
2. درب زعفرانیه
3. درب خیابان دربند که محمدرضا پهلوی بیشتر از این در وارد کاخ می شد.
4. درب میدان دربند
5و6. دو درب در جعفرآباد
7. درب رودخانه
8. درب کاخ سفید
کاخ های سعدآباد
هجده کاخ کوچک و بزرگ از دوره های قاجار و پهلوی در سعدآباد وجود دارند:
1. کاخ احمدشاهی (در حال مرمت)
2. کاخ شهوند (کاخ موزه سبز فعلی، محل اقامت تابستانی پهلوی اول)
3. کاخ سفید (کاخ موزه ملت، محل اقامت تابستانی پهلوی دوم)
4. کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی سابق در حال حاضر در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
5. کاخ اسود (سیاه) موزه هنرهای زیبا فعلی
6. کاخ شمس (موزه پوشاک سلطنتی)
7. کاخ اشرف (موزه ظروف سلطنتی)
8. کاخ غلامرضا (موزه سلاح های دربار)
9. کاخ ملکه مادر (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
10. کاخ احمدرضا (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
11. ساختمان عبدالرضا (امور اداری سعدآباد)
12. کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا (دفتر مدیریت)
13. کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی)
14. کاخ فریده دیبا (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
15. کاخ قدیم ولیعهد رضا پهلوی (موزه بهزاد)
16. کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه دفینه سابق و در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری)
17. کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه( موزه خط و کتابت میرعماد)
18. کاخ لیلا
علاوه بر کاخ های مذکور و چندین ساختمان قدیمی دیگر، تاسیسات و امکانات دیگری همچون: سالن های مرغداری و گاوداری، موزستان و گلخانه های گوناگون، استخرهای مختلف، چشمه سارها، زمین های تنیس و سالن بولینگ، سینما و آمفی تئاتر روباز در این مجموعه 110 هکتاری وجود دارند.
موزه های آلبوم های سلطنتی و اسناد در ساختمان گارد شاهنشاهی، موزه آشپزخانه سلطنتی در ساختمان آشپزخانه موزه ملت، موزه برادران امیدوار، موزه آب، موزه فرشچیان، موزه اتومبیل های سلطنتی نیز از دیگر موزه های سعدآباد هستند که در سال های اخیر به این مجموعه افزوده شده اند.
دیدگاه