اختلالات خون و گردش خون که در خانم ها شایع هستند شامل کم خونی، تصلب شرایین، واریس، سرطان خون و سرطان لنفاوی، میلوم متعدد و بیماری هوجکین است.
اختلالات خون و گردش خون در خانم ها
کم خونی (آنِمی)
کم خونی (آنِمی؛ Anemia) یا به علت کمبود شدید گلبول های قرمز ایجاد می شود یا دلیل آن، ناتوانی گلبول های قرمز در انتقال اکسیژن کافی مورد نیاز بدن است.
نشانه های کم خونی عبارتند از: خستگی، تنگی نفس به ویژه بعد از هر نوع فعالیت بدنی، بسیار رنگ پریده بودن پوست احساس ضعف عمومی و احساس سرمای غیرعادی.
شایع ترین علت کم خونی، موجود نبودن مقدار کافی یکی از اجزای موردنیاز برای ساخته شدن گلبول های قرمز در غذای مصرفی است. به ویژه آهن به دلیل آن که نقش مهم و اساسی در ساخته شدن هموگلوبین (پروتئین انتقال دهنده ی اکسیژن خون) دارد باید به مقدار لازم (روزانه 8/14 میلی گرم) به بدن برسد. ویتامین B12 ساخته شدن گلبول های قرمز را در مغز استخوان فعال می کند و مقدار موردنیاز روزانه آن 5/1 میکروگرم است. وجود اسید فولیک (نوعی ویتامین B) برای تقسیم سلولی اهمیت دارد و مقدار توصیه شده روزانه آن 200 میکروگرم است و در دوران بارداری باید به 400 میکروگرم افزایش یابد. کمبود آهن و ویتامین B12 که معمولاً از طریق منابع غذایی حیوانی به بدن می رسند ممکن است در گیاهخوارانی که از غذاهای به خوبی متعادل نشده استفاده می کنند روی دهد. در افراد مبتلا به کم خونی وخیم (آنمی پِرنیسیوز)، فقدان ماده ای که ویتامین B12 را قادر به جذب شدن از روده ها به خون می سازد وجود دارد. به این افراد معمولاً باید ماهیانه ویتامین B12 تزریق شود. تعدادی از بیماری های موجب تخریب گلبول های قرمز می شوند که از میان آنها می توان آنمی سلول داسی شکل و تالاسمی را نام برد که در آنها گلبول های قرمز، غیرطبیعی هستند.
از دست دادن خون به علل مختلف نیز می تواند موجب کم خونی شود. به عنوان مثال، زخم های دستگاه گوارش و خونریزی های شدید و درازمدت دوران قاعدگی با کم خونی همراهند.
در دوران بارداری، به دلیل آنکه مقداری از آهن خون مادر برای ساخته شدن خون جنین مورد مصرف قرار می گیرد، ممکن است مادر دچار کم خونی فقر آهن شود.
چنان چه فکر می کنید دچار کم خونی هستید، به جای خوددرمانی به پزشک مراجعه کنید تا با معاینه و درخواست آزمایش های لازم به تشخیص نوع و علت کم خونی و درمان آن بپردازد. از میان سبزی های دارای برگ سبز، بروکلی، شاهی و کلم پیچ مقدار زیادی آهن دارند. خوردن مغز بادام، تخم مرغ، صدف، لوبیا و عدس نیز موجب بهبود کم خونی فقر آهن می شود. ویتامین C به جذب آهن کمک می کند. این ویتامین به مقدار زیاد در مرکبات (پرتقال، کیوی)، فلفل سبز و قرمز، کوج فرنگی . سیب زمینی یافت می شود.
تصلب شرایین (سختی سرخرگ ها یا آترواسکلروز)
تصلب شرایین جریان خون را کاهش و خطر بروز اختلالات مختلف، مانند آنژین صدری (درد قفسه سینه)، حمله ی قلبی و سکته مغزی را افزایش می دهد. رسوب ذرات ریز چربی در دیواره ی داخلی سرخرگ ها، به عنوان بخشی از روند افزایش سن، موجب کاهش انعطاف پذیری و افزایش سختی این رگ ها می شود. اختلالاتی مانند پرفشاری خون، دیابت، چاقی، کلسترول بالای خون یا عوامل مرتبط با شیوه ی زندگی، مانند استعمال دخانیات، رژیم غذایی پر چرب، و عدم فعالیت بدنی این وضعیت را تشدید می کنند. با گذشت زمان، سطوح داخلی سرخرگ ها، برآمده و در نتیجه، فضای مخصوص عبور خون باریک می شود. پلاک های ساخته شده از چربی های موجود در خون (مانند کلسترول)، سلول های مرده و کلسیم ترک خوردگی های کوچک رگ ها را می بندند و در نهایت موجب مسدود شدن سرخرگ می شوند یا به دنبال شکسته شدن همراه با جریان خون به حرکت در می آیند و جریان خون را به طور کامل متوقف می کنند و برحسب آنکه انسداد ایجاد شده کامل یا نسبی باشد و کدام سرخرگ بسته شده باشد، نتایج مختلفی را به دنبال خواهند داشت.
برای کاهش خطر بروز تصلب شرایین از استعمال دخانیات خودداری کنید و از اتاق های پر از دود سیگار خارج شوید؛ فشار خون بالای خود را با مراجعه به پزشک کاهش دهید؛ رژیم غذایی را رعایت کنید(روزانه حداقل 5 وعده میوه و سبزیجات مصرف کنید و مصرف چربی ها را کاهش دهید و از حداقل مقدار قند و نمک استفاده نمایید)؛ روزانه 30 دقیقه پیاده روی سریع، دوچرخه سواری یا شنا و یا 20 تا 30 دقیقه ورزش هوازی را در برنامه ی خود قرار دهید، وزن خود را به طور متناسب با قد حفظ کنید (چاقی علاوه بر آنکه به خودی خود از عوامل خطر به شمار می آید، احتمال ایجاد دیابت نوع و پرفشاری خون را نیز افزایش می دهد که هر دو بیماری مزبور، زمینه ساز بیماری سرخرگی هستند).
تصلب شرایین در خانم ها به دلیل دارا بودن هورمون جنسی استروژن که بر اثر کمک به تولید کلسترول خوب (HDL) تا حدودی موجب پیشگیری از بروز بیماری عروق کرونر قلب می شود دیرتر از آقایان بروز می کند. پس از یائسگی، مقدار (HDL) کاهش و مقدار LDL (کلسترول بد)افزایش می یابد. سایر عوامل خطر ایجاد بیماری کرونر قلب عبارتند از: یائسگی زودرس (از جمله، برداشتن تخمدان ها)، فشار خون بالا، استعمال دخانیات، دیابت و چاقی.
کنترل مرتب مقدار کلسترول و فشار خون در تمام زنان اهمیت دارد و برای افراد در معرض خطر بالا، الزامی است. آسپیرین می تواند به حل شدن لخته های خونی کمک کند؛ استاتین ها مقدار کلسترول را کاهش می دهند و تعدادی از داروهای دیگر برای بهبود جریان خون ساخته شده اند. از آنژیوپلاستی می توان برای باز کردن سرخرگ های مسدود شده استفاده کرد و به کمک جراحی، قطعات مسدود شده ی سرخرگ قابل برداشتن هستند.
سونوگرافی داپلر، آزمایشی غیرتهاجمی برای تشخیص سختی سرخرگ ها است و با اندازه گیری سرعت جریان خون در سرخرگ ها و قلب، وضعیت رگ ها را بررسی می کند.
واریس (varices)
واریس (varices) یا سیاهرگ های واریسی بیشتر در ساق ها دیده می شود و تغییر شکل آنها را به همراه دارد.
واریس عبارت است از سخت، پیچ در پیچ، متسع و برآمده شدن سیاهرگ ها که با آبی رنگ شدن آنها همراه است.
واریس می تواند موجب درد، احساس سنگینی، آسیب پوستی، زخم و تورم مچ پا شود ولی از آنجا که بعضی بیماری های دیگر نیز ممکن است همین علایم را ایجاد کنند، برای تشخیص باید به پزشک مراجعه نمود.
میزان احتمال بروز واریس در مرد و زن یکسان است.
واریس زمینه فامیلی دارد که با ضعف ارثی رگ های خونی مشخص می شود.
واریس همچنین در افرادی که به طور طولانی سرپا می ایستند شایع تر است.
این بیماری ممکن است در دوران بارداری و نیز در افراد دچار اضافه وزن یا چاقی هم ایجاد شود.
سیاهرگ های سطحی بدن بیشتر در معرض ابتلا به واریس قرار دارند. بیشترین سیاهرگی که مبتلا می شود، سیاهرگ سافن بزرگ است که از مچ پا تا کشاله ی ران (در سطح داخلی ساق) ادامه می یابد. پس از آن، سیاهرگ سافن کوچک (کوتاه) که در سمت خارج ساق از مچ تا اطراف زانو امتداد دارد به طور شایع مبتلا به واریس می شود.
اسکلروتراپی، یعنی تزریق دارویی که موجب چسبیدن دیواره سیاهرگ ها به یکدیگر می شود در سیاهرگ های کوچک تر بهتر اثر می کند. تزریق دارو در سیاهرگ، موجب بسته شدن و عدم جریان خون در آن می شود و خون، از طریق سیاهرگ های مجاور به مسیر خود ادامه می دهد.
سیاهرگ های عنکبوتی ظریف، معمولاً مشکلی ایجاد نمی کنند ولی می توان آنها را با جراحی لیزری یا اسکلروتراپی بست تا مشکل زیبایی به وجود نیاورند. سیاهرگ های سطحی را که دچار واریس شدید شده اند می توان با بیهوشی عمومی یا نخاعی قطع و خارج کرد. قبل از انجام این کار باید با سونوگرافی داپلر، این سیاهرگ ها را شناسایی و مقدار جریان خون آنها را مشخص نمود.
برای تسکین درد ناشی از واریس، کمتر راه بروید، وزن خود را پایین نگاه دارید، به مدت طولانی به طور بی حرکت بر روی صندلی ننشینید و به جای آن به پشت دراز بکشید و ساق ها را بر روی صندلی قرار دهید، در طول روز از جوراب های واریس استاندارد تجویز شده به وسیله پزشک استفاده کنید.
زنان بیش از مردان مستعد واریس هستند و بارداری عامل اصلی آن است. در دوران بارداری، وریدهای ساق پا پرتر بوده و راحت تر پاره میشوند، زیرا حجم خون و فشار شکمی در این دوران افزایش مییابد و هورمونها سبب گشاد شدن رگهای خونی میشوند. هرچه حاملگی به پایان خود نزدیک میشود خطر واریس افزایش مییابد.
از این رو زنان باید بیش از مردان، به خصوص با افزایش سن، مراقب سبک زندگی خود (زندگی بی تحرک، پوشیدن لباس های تنگ و کفش پاشنه بلند) باشند تا مبتلا به این بیماری وریدی نشوند.
سرطان خون و سرطان لنفاوی
سرطان خون و سرطان لنفاوی از سرطان هایی هستند که احتمال بروز آنها در خانم ها نسبتا کم است. خون و لنف ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و هر دوی آنها به تمام بخش های بدن می رسند و می توانند سلول های سرطانی را منتشر کنند.
سرطان خون (لوسمی یا لوکمی؛ leukemia) انواع مختلف دارد و بعضی از این انواع خطرناک ترند. در تمام سرطان های خون، تولید بیش از حد انواع مختلف گلبول های سفید و تومورها در مغز استخوان، طحال و گره های لنفاوی دیده می شود.
نشانه های بیماری بر حسب نوع آن متفاوت است ولی احساس خستگی، بدحالی عمومی، درد استخوان ها، افزایش استعداد به عفونت، عرق شبانه و افزایش دمای بدن اغلب وجود دارد.
بیماری با آزمایش خون و نمونه برداری از مغز استخوان تشخیص داده می شود. انواع مزمن بیماری، اکثراً در بالای ۵۰ سالگی ایجاد می شود. لوسمی «حاد» و «مزمن میلویید یا لنفوسیتیک» با شیمی درمانی شدید و در بعضی موارد، پیوند مغز استخوان درمان می شود. در بعضی از انواع مزمن بیماری، شیمی درمانی خفیف تر (و دارای عوارض کمتر) کافی است.
میلوم متعدد (multiple myeloma)
میلوم متعدد یا مولتیپل میلوما (multiple myeloma) یک نوع سرطان خون است و معمولا در مغز استخوان وجود دارد. در این بیماری، نوع خاصی از سلول های سفید خونی به نام پلاسما، دچار سرطان شده و شروع به تکثیر غیرطبیعی در مغز استخوان می کنند.
سلول های سفید خون وظیفه مبارزه با میکروب ها را به عهده دارند. این سلول ها، سلول های پلاسما نامیده می شوند. زمانی که رشد سلول های پلاسما خارج از کنترل باشد، فرد مبتلا به بیماری میلوم متعدد یا سرطان سلول های پلاسما می شود.
میلوم متعدد یا سرطان سلول های پلاسما در مغز استخوان یافت می شوند، مغز استخوان بافت اسفنجی در داخل برخی از استخوان های بزرگتر است. گاهی اوقات این سلول های پلاسما غیر طبیعی، که به عنوان سلول های میلوم شناخته میشوند، یک تومور تنها تشکیل می دهند، که پلاسماسیتومای انفرادی نامیده می شود. اگر بیش از یکی از این تومورها را داشته باشید، میلوم متعدد نامیده می شود.
تشخیص با رادیوگرافی و نمونه برداری از مغز استخوان صورت می گیرد و برای درمان بیماری از داروهای ضدسرطان استفاده می شود.
بیماری هوجکین (Hodgkins disease)
بیماری هوجکین (Hodgkins disease) نوعی سرطان غیرشایع است که در مراحل اولیه، تنها موجب بزرگی بدون درد گره های لنفاوی گردن و زیر بغل می شود. با رشد سلول های سرطانی در دستگاه لنفاوی، تب، کاهش اشتها و وزن، عرق شبانه و بدحالی عمومی بروز می کند.
علت بیماری ناشناخته است ولی بیشتر، زنان ۲۰ تا ۳۰ و بالای ۵۵ سال را مبتلا می کند. به تدریج با مختل شدن دستگاه ایمنی بدن، آسیب پذیری در برابر عفونت ها روی می دهد. بیماری هوجکین با شیمی درمانی قابل علاج است. در بعضی موارد باید از شیمی درمانی توام با پرتودرمانی استفاده نمود.
اولین نشانه و علائم معمولا یک ورم سفت و بدون درد در غدد لنفاوی می باشد. هنگامی که که غدد لنفاوی در پاسخ به عفونت های موضعی بزرگ شده، معمولا دردناک نیز می شوند. متورم شدن بدون درد نشان از یک اختلال در خود لنفوسیت ها مانند لنفوم می باشد.
سایر علائم بیماری هوچکین عبارتند از:
- خستگی
- کاهش وزن
- تعریق شدید شبانه
- تب
- خارش عمومی پوست
منبع: بیماری ها و بهداشت خانم ها - دکتر علیرضا منجمی
دیدگاه