دیابت بارداری و تأثیر آن بر سلامت مادر و جنین

تعریف دیابت

دیابت یا بیماری قند به علت ناتوانی بدن در تولید یا مصرف انسولین پدید می آید. انسولین ماده ای است که توسط لوزالمعده تولید می شود و باعث می گردد قند یا به عبارتی مهم ترین منبع انرژی بدن، مورد استفاده قرار گیرد.

سازمان بهداشت جهانی WHO با توجه به آمار و روند رو به تزاید بیماری دیابت در جهان، دیابت را به عنوان یک اپیدمی نهفته اعلام کرد و از سال 1993 تمام کشورهای جهان را به مقابله با این اپیدمی فراخواند و با توجه به افزایش جمعیت بالغ جهان از 4% در سال 1995 به 4/5 درصد در سال 2025، تعداد مبتلایان به دیابت از 135 میلیون نفر به 300 میلیون نفر خواهد رسید که در این افزایش یهم کشورهای در حال پیشرفت 170 درصد خواهد بود در حالی که این افزایش در کشورهای پیشرفته 42 درصد می باشد.

بـر اساس تخمين سازمان بهداشت جهانی آسياي جنوب شرقی در سال 2025 بالاترين شيوع ديابت نوع 2 را در جهان خواهد داشت و به دو برابر ميزان آن در سال 2000 خواهد رسـيد.

دیابت بارداری چیست؟

در دوران بارداری، ممکن است سطح قند خون برخی از زنان افزایش پیدا کند. این وضعیت که تحت عنوان دیابت بارداری (GDM) شناخته می‌شود معمولا بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری ایجاد می‌شود.باتوجه‌به داده‌های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالت متحده (CDC)، تخمین زده می‌شود که این شرایط در 2 تا 14 درصد از حاملگی‌های ایالات متحده رخ می‌دهد. ابتلا به دیابت حاملگی در این دوران از زندگی به معنای این نیست که قبل از بارداری دیابت داشته‌اید یا بعد از آن دچار دیابت خواهید شد. اما قند بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده افزایش می‌دهد.اگر این بیماری به‌خوبی مدیریت نشود، می‌تواند احتمال ابتلای کودک به قند خون بالا و همچنین احتمال بروز عوارض جدی برای شما و جنینتان در دوران بارداری و زایمان را افزایش دهد.

انواع دیابت بارداری

به‌طورکلی، دیابت بارداری به دودسته تقسیم می‌شود:

• کلاس A1 برای توصیف قند بارداری که می‌توان آن را تنها از طریق رژیم غذایی کنترل کرد، استفاده می‌شود.

• کلاس A2 برای توصیف دیابت بارداری استفاده می‌شود که در آن از انسولین یا سایر داروهای خوراکی برای کنترل این بیماری استفاده می‌شود.

علائم دیابت بارداری

این شرایط به‌ندرت با علائمی همراه است و در صورت بروز نیز با علائمی خفیف همراه خواهد بود.

علائم دیابت بارداری در سه ماه اول

رشد بیش از حد جنین در این دوره، قبل از تشخیص دیابت بارداری نوع ۲ شروع می شود و  نیاز  است که «عدم تحمل گلوکز» را در ابتدای این دوران بررسی کرد.  کسی که مبتلا به عدم تحمل گلوگز است، میزان قند خون ناشتایش ممکن است طبیعی یا اندکی بالا رفته باشد. کمی که صبور باشید به زودی درباره­ نوع اول و دوم این بیماری برایتان خواهم گفت. اگر HbA1c –که یک نوع آزمایش خون است و نشان می دهد بیماران چقدر در کنترل بیماری دیابت موفق بوده اند- را در سه ‌ماهه اول بارداری تان انجام دهید می توانید زودتر وضعیت­تان را ارزیابی و امکان کنترل و پیشگیری دیابت بارداری را فراهم نمایید. چون این نوع دیابت سه ماه پس از بارداری شما اتفاق می افتد، معمولاً نشانه­ خاصی هم در این مدت دیده نخواهد شد.

علائم دیابت بارداری در سه ماه دوم

افزایش سطح گلوکز خون مادر باردار در سه ماه دوم بارداری یکی از نشانه های اصلی قند خون بارداری است.گاهی ممکن است شما هم مانند بیش­تر زنان باردار هیچ نشانه‌­ای از ابتلا به دیابت در سه ماهه­ دوم نداشته باشید. به همین دلیل است که پزشک تان باید برای تشخیص بهتر، آزمایشی برای شما بنویسد. معمولاً بین هفته­ های بیست و چهارم و بیست و هشتم بارداری این موضوع شدت پیدا می کند. با این آزمایش می توان میزان گلوکز یا همان قند خون شما را بررسی ‌کرد.

علائم دیابت بارداری در سه ماه سوم

• خستگی

• تاری دید

• تشنگی بیش از حد

• حالت تهوع

• نیاز مفرط به ادرار کردن

• قارچ‌های واژینال، مثانه و عفونت‌های پوستی

علل ایجاد دیابت بارداری

تابه‌حال، علت دقیق قند خون شناخته نشده است، اما احتمالاً هورمون‌ها نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. هورمون‌هایی که به هنگام بارداری به مقدار بالایی تولید می‌شوند، شامل:

• لاکتوژن جفت انسان (hPL)

• و هورمون‌های دیگری که باعث افزایش مقاومت به انسولین می‌شوند.

این هورمون‌ها با تاثیر بر جفت، به حفظ بارداری کمک می‌کنند. باگذشت زمان، میزان این هورمون‌ها در خون مادر باردار افزایش می‌یابد و ممکن است باعث شروع مقاومت بدن به انسولین (هورمون تنظیم‌کننده قند خون) شوند.

هورمون انسولین به انتقال گلوکز از خون به سلول‌ها و تامین انرژی کمک می‌کند. در دوران بارداری، بدن به طور طبیعی کمی نسبت به انسولین مقاوم می‌شود تا گلوکز بیشتری در جریان خون برای انتقال به جنین در دسترس باشد. اما اگر مقاومت به انسولین بیش از حد شود، سطح گلوکز خون مادر ممکن است به طور غیرطبیعی افزایش یابد و این می‌تواند باعث دیابت بارداری شود.

دیابت بارداری را چگونه تشخیص می دهند؟

دیابت بارداری را معمولاً با آزمایش خون تشخیص می دهند. در این آزمایش، قبل و بعد از خوردن محلول قند از فرد نمونه‌ی خون می گیرند. این آزمایش با عنوان تست تحمل گلوکز خوراکی در دوران بارداری (POGTT) شناخته شده است. معمولاً این آزمایش بین هفته های 24 و 28 بارداری انجام می شود. البته، اگر احتمال خطر بالا باشد، این آزمایش در هفته های پایین تر هم گرفته می شود.

برای تست تحمل گلوکز دوران بارداری باید موارد زیر را رعایت کنید:

• 8 تا 12 ساعت قبل از انجام آزمایش ناشتا باشید.

• آزمایش خون را هنگام صبح انجام دهید.

• قبل از آزمایش باید محلولی را بخورید که شامل 75 گرم گلوکز است.

• آزمایش خون یک ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز انجام می شود.

• دو ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز آزمایش تکرار می شود.

چنانچه هر یک از آزمایش ها قند خون را بالاتر از حد طبیعی نشان دهند، به دیابت بارداری دچار شده اید.

چگونه می‌توانیم دیابت بارداری را کنترل کنیم؟

اگر مشخص شود که دیابت بارداری دارید، باید زیر نظر پزشک باشید و راهنمایی های لازم برای کنترل بیماری را دریافت کنید. همچنین، باید به پزشک زنان، متخصص تغذیه یا متخصص غدد مراجعه کنید و اقدامات لازم را انجام دهید.

در این دوران خانواده‌ی شما نقش بسیار مهمی ایفا می کنند. خانواده‌ شما باید به اندازه ی کافی از دیابت بارداری و نحوه‌ی مراقبت از شما آگاه باشند. هدف از کنترل دیابت بارداری حفظ سطح قند خون در حد مناسب دوران بارداری است. کنترل دیابت بارداری از بروز مشکلاتی که ممکن است در هنگام تولد برای نوزاد رخ دهد، جلوگیری می‌کند.

همچنین، خطر اضافه وزن فرزند در دوران کودکی و احتمال ابتلای او به دیابت نوع 2 را کاهش می دهد.

کنترل دیابت بارداری شامل موارد زیر است:

• پایش سطح قند خون

• تغذیه‌ سالم

• فعالیت بدنی منظم

• آموزش نحوه مصرف انسولین

برخی از بیماران برای کنترل دیابت بارداری به تزریق انسولین نیاز دارند.

پایش سطح قند خون

پایش قند خون امری ضروری است. زیرا نشان می دهد تغییراتی که در سبک زندگی خود در پیش گرفته اید، مؤثر بوده یا نه. اگر تغییرات مؤثر نباشند، به درمان بیشتری نیاز دارید. پرستاری که در زمینه دیابت آموزش دیده می تواند به شما یاد دهد که چگونه و چه زمانی میزان قند خون خود را اندازه گیری کنید. آنها اطلاعات لازم را در اختیار شما می گذارند و سطح قند خون توصیه شده در دوران بارداری را به شما توضیح می دهند.

زنان مبتلا به دیابت بارداری باید به طور مرتب زیر نظر متخصص غدد یا پزشک زنان باشند.

تغذیه‌ سالم

• پیروی از برنامه غذایی مناسب به حفظ وزن ایده آل در دوران بارداری کمک می کند. به این منظور می توانید نکات زیر را رعایت کنید:

• غذاهای متنوع و مقوی بخورید، از جمله مواد غذایی سرشار از کلسیم (شیر و پنیر)، آهن (گوشت قرمز، مرغ و ماهی) و فولیک اسید (سبزی هایی که برگ های سبز تیره دارند).

• در هر وعده غذایی خود مقداری کربوهیدرات بگنجانید، مانند حبوبات، غلات، میوه، ماکارونی و برنج. علاوه بر این، غذاهای فرآوری شده و فست فود کمتری بخورید تا میزان مصرف چربی اشباع شده را کاهش دهید.

• از خوردن غذاها و نوشیدنی هایی که مقدار زیادی قند افزودنی دارند، بپرهیزید. با متخصص تغذیه مشورت کنید تا میزان مصرف کربوهیدرات و نحوه پخش آن در طول روز را بدانید.

• متخصص تغذیه دوران بارداری می تواند رژیم کامل و مناسبی را برای شما و کودکتان در اختیارتان قرار دهد.

فعالیت بدنی منظم

فعالیت بدنی منظم (مانند پیاده روی) به حفظ تناسب اندامتان کمک می کند، همچنین شما را برای تولد کودک آماده و سطح قند خونتان را کنترل می کند. قبل از شروع تمرینات ورزشی جدید یا سنگین حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

آموزش نحوه مصرف انسولین

کسب اطلاعات از پرستار یا متخصص دیابت درباره چگونگی عملکرد انسولین، چگونگی دریافت و نحوه نگهداری آن بسیار مهم است.

گاهی اوقات، ممکن است انسولین سطح گلوکز خون را بیش از حد کاهش دهد (هایپوگلایسمی). آگاهی از علائم این اتفاق و نحوه پیشگیری و درمان آن بسیار ضروری است.

گاهی اوقات برای حفظ سطح نرمال قند خون به تزریق انسولین نیاز دارید. مصرف بسیاری از قرص های دیابت در دوران بارداری ایمن نیست. به همین دلیل، تزریق انسولین امری ضروری است. مصرف انسولین در دوران بارداری راهی امن و بی خطر است. افزون بر این، از طریق جفت به جنین منتقل نمی شود.

بعد از تولد کودک چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر برای کنترل دیابت دوران بارداری انسولین تزریق کرده‌اید، معمولاً بعد از زایمان دیگر نیازی به تزریق ندارید. زیرا بعد از تولد کودک سطح قند خون به سرعت به حالت طبیعی خود باز می‌گردد.

پس از زایمان به مدت چند روز میزان قند خون اندازه‌گیری می‌شود تا مطمئن شوید که قند خون به حد طبیعی خود برگشته است. زمان کنترل قند خون معمولاً قبل از صبحانه و دو ساعت بعد از صرف غذاست. همچنین، برای کنترل رفع مشکل دیابت، 6 تا 12 هفته بعد از زایمان باید تست تحمل گلوکز خوراکی انجام دهید.

بعد از زایمان باید قند خون نوزاد اندازه‌گیری شود تا اطمینان یابید که میزان گلوکز خون او بیش از حد پایین نیامده است. در صورت بروز این مشکل می توانید به کمک تغذیه با شیر مادر یا شیرخشک آن را درمان کنید. تغذیه با شیر مادر بهترین حالت برای شما و نوزاد است.

نوزادی که مادرش دیابت بارداری داشته است، به دیابت مبتلا نمی شود، اما ممکن است در آینده در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 قرار بگیرد.

دیابت بارداری تأثیری در بارداری های بعدی خواهد داشت؟

اگر در دوران بارداری خود به دیابت مبتلا شوید، احتمال دارد در بارداری های بعدی خود نیز به آن دچار شوید. به همین دلیل، آزمایش دیابت بارداری در ابتدای بارداری های بعدی نیز انجام می شود. اگر نتیجه آزمایش در محدوده ی نرمال بود، تست تحمل گلوکز خوراکی بعدی در بین هفته های 22 تا 28 بارداری دوباره تکرار می شود تا مطمئن شوید سطح قند خون هنوز در محدوده نرمال است.