ژانر یا گونه فیلم برای دستهبندی فیلمها بر اساس شباهتهای موضوعی و داستانی که فیلم بر آنها بنا شدهاست، به کار میرود.
ژانر فیلم
مفهوم ژانر، برگرفته از کلمهای فرانسوی به معنای نوع و دسته می باشد.
در نظریه ی فیلم، ژانر مبحثی است که برای دستهبندی فیلمها بر اساس شباهتهای روایتی که فیلم بر آنها بنا شده است. بیشتر نظریات در باب ژانر فیلمها از مفاهیم نقد ژانر ادبی وام گرفته شده است. با توجه به موضوع ژانر در متن ادبی، روشهای مختلفی برای برخورد با مسئله ی ژانر و تعریف و دستهبندی آنها وجود دارد. علاوه بر تفاوت اصلی بین ژانر مستند و داستانی در فیلم، ژانر میتواند در گونههای دیگری نیز تقسیمبندی شود.
معمولا فیلمهای داستانی بر اساس موقعیت، موضوع، حالت و قالبشان دستهبندی میشوند.
روش دیگر دستهبندی ژانرهای فیلم بر اساس هدف حضار است. بعضی از نظریهپردازان فیلم به دو مولفه ی قالب و هدف مخاطب در دستهبندی ژانر اعتقاد ندارند. اکثر اوقات شاخهبندی ژانرهای فیلم به زیر ژانرها منتهی میشود. بعضی اوقات ژانر دوگانهای از ترکیب دو ژانر تعریف میشود.
ژانر کمدی
کمدی شامل فیلم ها و داستان های خنده دار است که برای سرگرمی و خنده مخاطب (از طریق شوخی) و به وسیله اغراق موقعیت، زبان، اکشن، ارتباطات و شخصیت ها، به وجود می آید. مانند کمدی بزن بکوب، کمدی رمانتیک، اسکروبال، نقیضه، کمدی سیاه (کمدی سیاه هجوی) و غیره.
ژانر درام
فیلم های درام فیلم هایی معمولا جدی هستند که شخصیت ها، فضاها، شرایط و داستان های حقیقی درباره شخصیت ها و ارتباطات شان را نشان می دهد. معمولا در این فیلم ها بر روی جلوه های ویژه، کمدی یا اکشن تمرکز نشده و با داشتن داستان های فرعی بسیاری یکی از بلندترین ژانرهای فیلم محسوب می شوند و فیلم های زندگی نامه ای درام یکی از ژانرهای فرعی فیلم های درام هستند که بزرگسالانه محسوب می شوند. گاهی اوقات ژانر درام و رمانتیک با هم یکی در نظر گرفته میشوند که در واقع اینطور نیست و ژانر درام لزوما پر از داستان های عاشقانه نیست.
ژانر موزیکال
ریشههای این ژانر برمیگردد به تئاترهای موزیکال در آمریکای سالهای ابتدایی قرن بیستم. این نمایشها نمونههای عامیانهتری از اپرا بودند و به دلیل محبوبیت پس از ناطق و رنگی شدن سینما، به عالم فیلمسازی هم راه پیدا کردند. عصر طلایی این ژانر در سالهای دهه چهل تا شصت است و میشود به نمونه فوقالعاده مشهوری چون «داستان وستساید» اشاره کرد.
تعریف این ژانر ساده است: فیلمی که روایت داستان در آن به موسیقی و آواز گره خورده باشد. با این که موزیکال ژانر پویایی نیست و تعداد موزیکالها در سال به انگشتان یک دست هم نمیرسد، همیشه محافل سینمایی و آکادمی نسبت به این گونه نگاهی از سر شیفتگی و احترام داشتهاند. «سوئینی تاد»، «بینوایان» و «لالالند» از جمله نمونههای متاخر و موفق این ژانر هستند.
ژانر تریلر
در ترجمه فارسی میشود ژانر سینمایی مهیج یا هیجانآور؛ در معنای کلی هم کارکردش به هیجان آوردن مخاطب است و چند مولفه و ابزار کلی دارد مانند تعلیق و دلهره.
اگر بخواهیم از دید روایی و داستانی بررسی کنیم، تریلر در سادهترین شکل ممکن درباره شخصیتی است که باید کاری را به سرانجام برساند اما به دلیل وجود موانع و تهدیدهای بیرونی، در طول مسیر مدام باید روی لبه تیغ حرکت کند. حال بهواسطه فضا و موقعیت داستانی، تریلر میتواند انواع مختلفی داشته باشد.
تریلر سیاسی در بستر قدرت و سیاست اتفاق میافتد، مانند «JFK» اولیور استون که به پرونده تحقیقات ترور کندی میپردازد. تریلر جنایی که گونه رایجی است شخصیت را به دنیای جرم و جنایت میبرد، مثالش هم میشود «هفت». در تکنوتریلر، داستان رنگ و بویی از تکنولوژی میگیرد و عموما با هکرها و امثالهم سروکار داریم، مانند «دختری با خالکوبی اژدها». تریلر جاسوسی همانطور که از اسمش پیداست که به قصههای جاسوسی مربوط میشود؛ اکثر اقتباسهایی صورت گرفته از رمانهای جان لوکاره در این دسته قرار میگیرد؛ از جمله «بندزن، خیاط، سرباز، جاسوس». و در تریلر روانشناختی هم یا با شخصیتی مواجهیم که دچار بحرانهای روانی است یا عامل فشار بر روی شخصیت جنبه روانشناسانه دارد، مانند «سرگیجه» و خیلی از کارهای آلفرد هیچکاک که عموما میتوان ژانر تریلر را با فیلمهای او تعریف کرد و شرح داد.
تریلر خیلی وقتها در ترکیب با ژانرهای دیگر قرار میگیرد. مثلا سری فیلمهای «جیمز باند» و «ماموریت غیرممکن» در ابتدا تریلرهایی جاسوسی بودند اما هرچه گذشت جنبه اکشن در آنها بیشتر شد.
ژانر اکشن
فیلم های اکشن فیلم های پربودجه ای هستند که شامل این ویژگی ها می باشند: صحنه های هیجان انگیز، بدلکاری، تعقیب و گریز، نجات، نبرد، مبارزه، فرار، فاجعه های نابودکننده (سیل، انفجار، وقایع طبیعی، آتش سوزی و غیره)، نان استاپ موشن، ریتم و گام سریع و قهرمان های مثبت ماجراجو و اغلب دو بعدی، و نبرد میان شخصیت های منفی. مانند سریال های فانتزی و جاسوسی جیمز باند، فیلم های رزمی، فیلم های اقتباسی از بازی های ویدیویی، سینمای تجارتی سیاهان و برخی از فیلم های ابرقهرمانی. یکی از ژانرهای فرعی آن فیلم های واقعه ای (disaster film) است.
ژانر علمی تخیلی
فیلم های علمی تخیلی اغلب علمی، تخیلی و بصری هستند و قهرمان ها، بیگانه ها، سرزمین های دوردست، ماجراجویی های غیرممکن، فضاهای عجیب، مکان های تخیلی، ویلن های خطرناک و تاریک، تکنولوژی آینده، نیروهای ناشناخته و ناشناس و هیولاهای عجیب الخلقه (مخلوقات فضایی) ایجاد شده توسط دانشمندان دیوانه یا تاثیرات هسته ای، را نمایش می دهند. این فیلم ها اغلب به فیلم های فانتزی (یا ابرقهرمانی) نزدیک بوده و یا با فیلم های اکشن ماجراجویانه شباهت هایی دارند. براساس این فیلم های علمی تخیلی، تکنولوژی می تواند انسان را نابود کند و به همین دلیل با فیلم های ترسناک شباهت دارند. مخصوصا زمانی که تکنولوژی یا بیگانه ها شرور شوند، مانند فیلم های علمی تخیلی “عصر اتمی” سال های ۱۹۵۰. ژانرهای فرعی فیلم های علمی تخیلی عبارت اند از: فیلم های آخرالزمانی، فضایی، آینده ای نوآر، تفکری و غیره.
ژانر عاشقانه
اگر منطقی حساب کنیم، رومنس یا عاشقانه را باید زیرمجموعه درام در نظر گرفت اما ریشههای پررنگ ادبی داستانهای رمانتیک و مخاطب گسترده آنها باعث شده که در خیلی از موارد عاشقانه بهعنوان یک ژانر مستقل در نظر گرفته شود. تعریف هم ساده است: ماجرای عشق و تلاش میان دو شخصیت اصلی برای رسیدن به هم، که البته در موارد پیچیده این تعداد افزایش هم پیدا میکند. «قصه عشق»، «کازابلانکا» و «تایتانیک» مثالهای معروف این ژانر هستند که البته بر حسب اتفاق عاشقانههای هیچکدام فرجام خوشی هم ندارد.
ژانر ترکیبی کمدی-رمانتیک هم مبنای کار را رابطه میان دو شخصیت اصلی میگذارد اما جنس روابط و موقعیتهای آن شیرین است و در طول تماشای فیلم بیشتر از آن که اشک بریزید، لبخند میزنید. «وقتی هری با سالی ملاقات کرد» یکی از بهترین نمونهها برای این گونه دوستداشتنی است.
ژانر وحشت
ژانر وحشت برای ایجاد حس ترس و وحشت در مخاطب ایجاد شده و اغلب پایان دلهره آور و شوکه کننده ای دارد که در عین حال بیننده را میخکوب و سرگرم کرده است. فیلم های ترسناک انواع مختلفی از فیلم ها را شامل می شود، از فیلم های کلاسیک صامت نوسفراتو گرفته تا فیلم های هیولایی امروز که براساس جلوه های کامپیوتری ساخته می شود. این ژانر اغلب با ژانر علمی تخیلی ادغام شده و صحنه هایی از هیولاهای ساخته تکنولوژی و یا تخریب زمین توسط بیگانه ها را نشان می دهد. ژانر فیلم های فانتزی یا ماورالطبیعه را نمی توان همیشه با ژانر وحشت یکی دانست. از جمله ژانرهای فرعی فیلم های ترسناک عبارت اند از کشتار، خون آلود، روانی، مبارزه برای بقا، فیلم های وحشتناک نوجوانان، فیلم اکتشافی، قاتل سریالی، فعالیت های ماورالطبیعه، زامبی، شیطانی، هیولایی، دراکولا، فرانکنشتاین و غیره.
ژانر وسترن
وسترن ژانر اصلی صنعت سینمای آمریکاست که اغلب فیلم های آغازین هالیوود در این ژانر ساخته شدند. این ژانر یکی از قدیمی ترین و ماندگارترین ژانرها بوده که داستان، عناصر و شخصیت های آن شناخته شده هستند (تفنگ شش لول، اسب، شهرهای صحرایی، گاوچران ها، سرخ پوست ها و غیره). این ژانر در گذر زمان تغییر کرده، تکامل یافته، مورد توجه قرار گرفته و از یاد رفته است. از جمله انواع مختلف آن عبارت اند از وسترن های ایتالیایی اسپاگتی، وسترن های حماسی، وسترن های کمدی، وسترن های مجرمانه یا نشان دادن کلانترها به عنوان شخصیت اصلی، وسترن های انتقام جویانه و ضد وسترن.
ژانر حماسی و تاریخی
فیلم های حماسی عبارت اند از درام های تاریخی، جنگی، قرون وسطایی یا دوره ای، که یک دوره مشخص از تاریخ را انتخاب می کنند. فیلم های حماسی بخش هایی از فیلم های ماجراجویانه را نیز شامل می شود و داستان های تاریخی، تخیلی، اسطوره ای، افسانه ای یا قهرمانی را به نمایش می گذارد. همچنین یک دوره یا فضای خارجی، طراحی لباس به همراه شکوه و عظمت سینمایی، گسترده درام، مراحل تولید و موسیقی متن، نیز به آن می افزاید. فیلم های حماسی معمولا شکل وسیع تر فیلم های زندگی نامه ای محسوب می شوند.
ژانر ملودرام
این هم یکی از موارد بحثبرانگیز است. خیلی از کارشناسان، ملودرام را زیرمجموعه درام در نظر میگیرند و خیلی از منتقدان هم با نگاهی تحقیرآمیز ملودرامها را درامهایی رقیقشده میدانند که در آن برانگیختن احساسات مخاطب در اولویت قرار دارد. با این وجود، نمونههای متعالی و تحسینشده از ملودرام هم کم نیست؛ مثلا فیلمهای داگلاس سیرک که چند نسل از سینماگران را تحت تاثیر قرار داده است.
الزاما ملودرام مترادف عاشقانه نیست چرا که خیلی وقتها داستان بر روی روابط انسانی متمرکز است و این رابطه به واسطه درک متقابل به عمق و احساسات میرسد. «مرد بارانی»، «خدمتکار» و حتی فیلم فرانسوی و محبوب «دستنیافتیها» در بعضی تعاریف بهعنوان ملودرام در نظر گرفته میشوند و اگر سری بزنید به سینمای هند هم که دیگر آنجا ملودرام ژانر غالب است.
ژانر معمایی
عنوان ژانر سینمایی معمایی الزاما به حل یک معما در طول داستان اشاره ندارد و خیلی وقتها در ترجمه باید آن را معادل مرموز و رازآمیز در نظر بگیریم. بنا به هر تعریف، ژانر معمایی شخصیت اصلی و مخاطب را به دنیایی میبرد که در آن عناصری ناشناخته وجود دارد و تلاش برای یافتن پاسخ ناشناختهها تبدیل میشود به خط اصلی قصه. از این نظر عموم فیلمها و قصههای کارآگاهی مانند سریال «شرلوک» هم در این ژانر گنجانده میشوند.
بهواسطه عناصر و الگوهای نزدیک و مشترک، ژانر معمایی در خیلی از موارد با ژانر تریلر پیوند میخورد و تریلرهای معمایی شکل میگیرد؛ مانند «پنجره مخفی» یا «بازی» دیوید فینچر. نمونههایی هم داریم که با گریز از فرمولها و قواعد ژانری فهمیدن این که در دنیای خود فیلم چه خبر است تبدیل میشود به معنای اصلی؛ کارهای دیوید لینچ بهترین نمونه برای این دسته است: «جاده مالهالند»، «بزرگراه گمشده» و «توئین پیکس».
ژانر فانتزی
فانتزی یا داستانهای خیالپردازانه هم از نظر وسعت دامنه تعریف ژانر با علمی-تخیلی وضعیت مشابهی دارد فقط تفاوت کلی در این است که عنصر خیالی در جهان قصه معمولا نیازی به توجیه علمی ندارد و بر پیشفرضهایی ناشناخته مانند جادو استوار میشود. در جهانی که به واسطه خیالپردازی مختصات آن تغییر کرده، داستان گویی هم شکل متفاوتی دارد.
ژانر فانتزی به دلیل ریشه و سابقه طولانی در ادبیات، شامل زیرمجموعههای متفاوتی است که بررسی هرکدام از آنها بحث مفصلی را میطلبد. «ارباب حلقهها»، «هری پاتر» و انیمه «شهر اشباح» جزو معروفترین نمونههای فانتزی در هزاره جدید هستند و «شکل آب» ساخته گییرمو دلتورو و برنده جایزه اسکار ۲۰۱۷ هم نمونهای متاخر و غیرمعمول از این ژانر است.
ژانر ماجراجویی
فیلم های ماجراجویی داستان های مهیجی هستند که تجربه های جدید یا مکان های عجیب و غریب، همانند داستان های اکشن، را در اختیارتان قرار می دهند. از جمله فیلم های سنتی شمشیربازی یا دزدان دریایی، فیلم های سریالی و تاریخی (همانند فیلم های ژانر حماسی)، جستجو و سفر برای قاره های گمشده، حماسه های صحرایی یا جنگلی، یافتن گنج، فیلم های واقعه ای یا جستجو برای چیزهای گمشده.
ژانر نوآر
در این مورد هم مانند وسترن بحث و جدل زیاد است اما همگان دیگر به توافق رسیدهاند که نوآر ژانر نیست بلکه یک لحن و سبک سینمایی است. ریشه نوآر برمیگردد به سالهای جنگ جهانی دوم و عبارتی که فرانسویها برای توصیف نسل جدیدی از فیلمهای جنایی آمریکایی به کار میبردند که چه بافت بصری متاثر از سینمای اکسپرسیونیستی و چه روایتهای تلخ و نافرجام آنها، همه بر یک جهانبینی تیره و تار تاکید داشت. «شاهین مالت» و «غرامت مضاعف» از جمله نمونههای معروف عصر طلایی فیلمهای نوآر هستند. بعدها تعریف دیگری مانند نئو-نوآر هم از راه رسید که همان لحن بصری و روایی را خارج از بازه زمانی و مکانی فیلمهای نوآر بازآفرینی میکرد. «محله چینیها» شاید معروفترین نئو-نوآر تاریخ سینما باشد.
باید در نظر داشت که از منظر ژانرشناسی، فیلمهای نوآر عموما زیرمجموعه درام جنایی یا معمایی (و گاه هر دو) طبقهبندی میشوند.
ژانر جنایی و گانگستری
فیلم های جنایی و گانگستری براساس اعمال جنایتکاران، خلافکاران، سارقان، خلافکاران زیرزمینی، اوباش خلافکار و قاتلین، ساخته شده است. در این فیلم های جنایی و گانگستری یک کاراگاه نقش اصلی را برعهده داشته و داستان را به جلو می برد. فیلم های کارآگاهی در سال های ۴۰ و ۵۰ (فیلم های کلاسیک نوآر) در اوج بودند. بنابراین، فیلم های جنایی و گانگستری اغلب به عنوان فیلم نوآر یا کارآگاهی شناخته شده و گاهی اوقات تریلر جنایی نامیده می شود. زیرا این فیلم ها باهم شباهت هایی هم دارند. فیلم های “قاتل های سریالی” نیز در این طبقه بندی قرار می گیرند.
ژانر جنگی و ضد جنگ
فیلم های جنگی (و ضد جنگی) ترس و وحشت جنگ را نشان داده، نبرد نیروها (علیه کشورها یا اشخاص) بر روی خشکی، دریا یا هوا را به تصویر می کشد تا داستان اصلی یا درون مایه فضای اکشن فیلم را نشان دهند. فیلم های جنگی اغلب با ژانرهای دیگر نظیر اکشن، ماجراجویی، درام، عاشقانه، کمدی (سیاه)، روایتی و حتی حماسه های تاریخی و وسترن ترکیب شده و در تلاش اند تا جنگ را محکوم کنند. داستان های اسارت، عملیات نظامی و آموزشی نیز در این فیلم ها نشان داده می شود.
دیدگاه