تاب آوری فرایند مقابله و سازگاری موفقیت آمیز در برابر شرایط چالش بر انگیز و تهدید کننده زندگی است به عبارتی نوعی سازگاری مثبت در برابرشرایط ناگوار است و ایجاد تقویت آن در انسان ها بالاخص از زمان کودکی تاثیر بسزایی در سازگاری با شرایط مختلف زندگی و سلامت روان دارد.
تاب آوری چیست؟
تاب آوری ظرفیتی برای مقاومت در برابر استرس و فاجعه است. روانشناسان همیشه سعی کرده اند که این قابلیت انسان را برای سازگاری و غلبه بر خطرو سختی ها افزایش دهند. افراد و جوامع میتوانند حتی پس از مصیبت هاي ویرانگربه بازسازي زندگی خود بپردازند. تاب آور بودن به این معنا نیست که از این طریق بتوانید زندگی بدون تجربه استرس و درد را داشته باشید. تاب آوری، استرس را محدود نمی کند، مشکلات زندگی را پاك نمی کند، بلکه به افراد قدرت می دهد تا با مشکلات پیش رومقابلۀ سالم داشته باشند، بر سختی ها فائق آیند و با جریان زندگی حرکت کنند.
برخی افراد به طور طبیعی داراي این ویژگی هستند، اما خبر خوب این است که این ویژگی در انحصار عده اي معدود نیست و به نظرمتخصصان، سایر افراد نیز قادرند تاب آوري را بیاموزند و آن را ارتقاء دهندتاب آوري توانایی یا پیامد سازگاري موفقیت آمیز با شرایط استرس زا و چالش برانگیز است. به بیان دیگر فرد تاب آور یعنی کسی که در برقراي تعادل زیستی روانی در شرایط دشوار توانمند است. البته معناي تاب آوري فقط این نیست که در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده پایدار بمانیم و در رو به رو شدن با شرایط خطرناك حالتی انفعالی داشته باشیم، بلکه در عمق معناي آن شرکت و حضور فعال و سازنده ي ما در محیط پیرامونمان نیزمد نظر است. برخی روان شناسان باور دارند که تاب آوري بازپشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر در شرایط تهدید کننده است و از این روست که سازگاري موفق در زندگی را فراهم می کند.
لاتر، سیسچتی، و بکر(2000 (و ماستن و کواتسورث(1998) خصوصیات تاب آوري را به این شرح توصیف نموده اند
1-برخورداري از تیزهوشی و مهارت عقلانی، توانائی در صمیمیت و گسستگی
2- توانایی در مفهوم پردازي موضوعات متعدد،
3- دستیابی فرد به این اعتقاد که حق زندگی کردن دارد
4- برخوردار بودن از توانایی یادآوري و فراخوانی اشخاص وموضوعات خوب و نگهداري آنها(نمادهاي خوب) در ذهن
5- برخورداري از توانایی در لمس عواطف، بجاي این که وي هرزمان که عواطف مهم وي برانگیخته شدند، آنها را انکار یا سرکوب کند.
6- داشتن هدف در زندگی
7- برخورداري از توانائی جذب و استفاده از حمایت اجتماعی
8- برخورداري از توان در نظر گرفتن احتمالات در زندگی و استفاده مطلوب از دستورات اخلاقی جامعه مدنی
9- نیاز و توانایی در کمک به دیگران
10- برخورداري از خزانه عاطفی
11- کاردان و مبتکربودن
12- برخورداري از دیدگاهی نوع دوستانه نسبت به دیگران
13- برخورداري از ظرفیت تبدیل درماندگی آسیب رسان به درماندگی. آموخته شده
افراد تاب آور چگونه عمل می کنند؟
- آگاهانه و هشیار عمل می کنند
افراد تاب آور ، نسبت به موقعیت، آگاه و هشیارند، احساسات و هیجان هاي خود رامی شناسند، بنابراین از علت این احساسات نیز باخبرند و هیجان هاي خود را به شیوة سالم مدیریت می کنند. از سوي دیگر احساسات و رفتارهاي اطرافیانشان را نیز درك می کنند، و در نتیجه بر .خود، محیط و اطرافیانشان تأثیر مثبتی می گذارند.
می پذیرند که، موانع بخشی از زندگی هر انسان است
یکی دیگراز ویژگی هاي افراد تاب آور این است که می دانند زندگی پراز چالش است. آنها می دانند که ما نمی توانیم از بسیاري مشکلات اجتناب کنیم، ولی میتوانیم در برابرآنها باز و منعطف باشیم و اشتیاق خود .را براي سازگار شدن باتغییرات حفظ کنیم
- دارای منبع کنترل درونی هستند
افراد تاب آور، خود را مسئول شرایط خویش می دانند و براي هرمشکل، شکست و مسئله، منابع بیرونی را سرزنش نمی کنند. آنها سهم خود را در امور زندگی، همراه با مسئولیت، پذیرفته اند وبر این باورند که هر عملی که انجام می دهند برزندگیشان بازتاب می یابد. البته واضح است که برخی عوامل از کنترل ما خارج است نظیربلایاي طبیعی . این افراد، در ضمن تشخیص علت مس ائل، قادرند با پیدا کردن را ه حل مؤثربر موقعیت و آیندة خود تأثیرمثبت بگذارند.
- از مهارت های حل مسئله برخوردارند
وقتی بحران پدیدار می شود، افراد تاب آور قادرند با استفاده از فنون حل مسئله، به راه حل های امن و مطمئن برسند. در حالی که سایر افراد در این موقعیت هاي سخت دچار استرس زیاد می شوند و نمی توانند را ه حل مناسب و مفیدي انتخاب کنند.
- ارتباطات محکم اجتماعی دارند
افراد تاب آور شبکۀ حمایتی و عاطفی محکمی دارند . چنین ارتباطاتی به آنها کمک می کند، دربارة نگرانی ها و چالش هاي خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره مند شوند، راه حل هاي جدید را کشف کنند و در مجموع از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند.
- خود را فردی قربانی ارزیابی نمی کنند
افراد تاب آور خود را قربانی و ناتوان تصور نمی کنند. وقتی با یک بحران دست به گریبان اند ، همواره خود را فردي نجات یافته تصور می کنند و .معتقدند که می توانند بر شرایط فائق آیند.
- قادرند متناسب با موقعیت، درخواست کمک کنند
چنان که گفته شد منابع حمایتی یکی از اجزاي مهم تاب آوري است. بنابراین افراد تا ب آور هر زمان که ضرورت ایجاب کند، از این منابع درخواست کمک می کنند. منابع حمایتی تخصصی شامل روانشناسان و مشاوران متخصص ،کتا بهاي خودیاري، مطالعۀ زندگی نامه هاي افراد مهم و دیگرمنابع حمایتی شامل دوستان، افرادنواده ، همسایه ها و مانند آن است.
ویژگی های اصلی افراد تاب آور چیست؟
از دیدگاه روان شناسی، افراد تاب آور 4 ویژگی اصلی دارند:
1-احساس ارزشمندی
پذیرفتن خود به عنوان فردي ارزشمند و احترام قائل شدن براي خود و توانایی هایشان. بی قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود وپرورش دادن آنها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آنها. علاوه برآن سعی می کنند که این نارسایی ها را با واقع بینی بر طرف کرده و در غیر این صورت با این ویژگی ها کنار می آیند.
2- مهارت در حل مسئله
افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی انتقادي نسبت به توانایی هاي خود و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیر می باشند و توانایی شگفت انگیزي درباره پیدا کردن راه حل هاي مختلف درباره یک موقعیت یا مسئله خاص دارند. همچنین توانایی ویژه اي در تجزیه وتحلیل واقع بینانه مشکلات شخصی وپیدا کردن راه حل هاي فوري و راهبردهاي دراز مدت براي حل و فصل مشکلاتی که به آسانی و سریع حل نمی شوند را دارا هستند.
3- کفایت اجتماعی
این دسته از افراد مهارت هاي ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته اند.آنها می توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند، می توانند با دیگران صمیمی شوند و در مواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند؛ ضمن اینکه این گونه آدم ها می توانند سنگ صبور خوبی باشند، وقتی برایشان حرف می زنید خوب گوش می دهند و خودشان را جاي شما می گذارند.
در ضمن آنها طیف وسیعی از مهارت ها و راهبردهاي اجتماعی شامل مهارت هاي گفتگو، آمادگی براي گوش دادن به دیگران واحترام گذاشتن به احساسات و عقاید دیگران که در تعاملات اجتماعی بسیار مهم است را دارا هستند.
افراد تاب آور شبکۀ حمایتی و عاطفی محکمی دارند . چنین ارتباطاتی به آنها کمک می کند، دربارة نگرانی ها و چالش هاي خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره مند شوند، راه حل هاي جدید را کشف کنند و در مجموع از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند.
4- خوش بینی
اعتقاد راسخ به اینکه آینده می تواند بهترباشد ، احساس امید و هدفمندي و باور به اینکه می توانند زندگی وآینده خود را کنترل کنند و موانع .احتمالی نمی تواند آنها را متوقف سازد.
5- همدلی
تاب آورها داراي توانایی برقراري رابطه توام با احترام متقابل با دیگران هستند که موجب به هم پیوستگی اجتماعی یعنی احساس تعلق به افراد، گروه ها و نهادهاي اجتماعی می شود.
چگونه تاب آور شویم؟
ممکن است بپرسید در تاب آوري فرد دقیقا چه کاري انجام می دهد؟ می توان گفت فرد تاب آور، نحوه ي استدلال و نگرش متفاوتی در مواجهه با شرایط ناگوار اتخاذ می کند؛ به جاي فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن به خود و توانایی هایش توجه بیشتري می کند.
مثلا چنین شخصی ممکن است یک موقعیت پرمخاطره را یک فرصت در نظر بگیرد نه یک تهدید و در دشواري ها به جاي اضطراب موفقیت را تجربه کند. بنابراین تاب آوري موجب سازگاري مناسب در مواجهه با مشکلات می شود و این چیزي بیش از اجتناب ساده از پیامدهاي منفی است.
در همین مورد روان شناسان حیطه ي خلاقیت اعتقاد دارند هر عمل خلاقانه اي متضمن ویرانی وضعیت پیشین است. شرایط به نظر می رسد که افراد تاب آور به طور خلاقانه رابطه ي قدیمی شرایط پر را حذف و با یک تغییر جدید، رابطه ي ناگوار-آسیب روانی را جایگزین آن می کنند. یعنی تاب آورها مخاطره-رشد و بالندگی ذهنشان را طوري برنامه ریزي کرده اند که بعد از هر موقعیت استرس آوري به دنبال رشد خودشان هستند و مثل خیلی ها تسلیم آسیب هاي روانی نمی شوند.
خلاصه تاب آوري در مورد کسانی به کار می رود که در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلالات روانی نمی شوند و زندگی شان آن چنان مختل نمی شود و اگر هم بشود به سرعت به شرایط متعادل پیشین برمی گردند. تاب آوري باعث می شود که افراد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر از ظرفیت هاي موجود خود در دستیابی به موفقیت و رشد زندگی فردي استفاده کنند و از این چالش ها و آزمون ها به عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره گیرند و از آنها سربلند بیرون آیند.
توصیه هایی جهت تاب آوری
پژوهش ها نشان می دهد عزت نفس نقش مهمی در کنار آمدن با استرس های زندگی دارد. چنانچه به توانمندیهاي خود باور داشته باشید، در مقابله با مشکلات بسیار مؤثرتر عمل می کنید.
-در زندگی خود معنا و هدف داشته باشید
افرادي که در زندگی هدف مشخصی ندارند و معناي مهمی براي زندگی خود نیافته اند، با هر سختی و مشکلی، از هم می پاشند و انگیزة خود را از دست می دهند.
-ارتباطات خود را توسعه دهید
داشتن روابط عاطفی و اجتماعی محکم عامل بسیار مهمی در سلامت روان انسان به شمار می رود و هنگام بروز بحران هاي زندگی پشتوانۀ بسیار مفیدي محسوب می شود. بنابراین روابط دوستانه و خانوادگی خود را تقویت کنید.
-نسبت به تغییرات انعطاف پذیر باشید
زندگی یعنی تغییر. اگر نسبت به تغییرات زندگی منعطف نباشید همواره در بیم و هراس باقی می مانید و توانایی مواجه شدن با آن را از دست می دهید.
-مراقب تغذیه و سلامتی خود باشید
از قدیم گفته اند عقل سالم در بدن سالم است. پس براي آنکه بهتر بیندیشید مراقب جسم خودتان باشید، تغذیۀ سالم ، ورزش و سبک زندگی سالم را سرلوحه خود قرار دهید.
-مهارت هاي سالم براي مقابله با مشکلات را بیاموزید
اگر مقابله هاي مسئله مدار و هیجان مدار سالم را بیاموزید به هنگام مواجهه با مشکلات زندگی، مخزن غنی و پرمحتوایی از راهکارهاي مفید دارید که بر حسب اوضاع می توانید از آنها استفاده کنید.
-خوشبین باشید
نگاه واقع بینانه توأم با مثبت اندیشی سبب می شود درك مناسبی از مسئله داشته باشید و به شیوه اي متناسب عمل کنید.
-دلبستگی هاي مثبت ایجاد کنید
مشارکت در یک یا چند فعالیت سرگرم کنندة سالم، عضویت در گروههاي مذهبی، حضور در باشگاه ورزشی،کلا سهاي هنري و انجمن هاي علمی و مانند آن موجب می شود به هنگام وجود مشکل آرامش خود را بازیابید.
-معنویت را در خود تقویت کنید
افرادي که ایمان قوي دارند و در مشکلات و سختی ها ضمن تلاش و تعقل به خداوند توکل می کنند، آرامش و امنیت وصف ناپذیري را تجربه می کنند.
تاب آوری آموختنی است
نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که درست است تاب آوري به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهاي جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن با آن تجارب اطلاق می شود، اما این خصیصه در کنار توانایی هاي درونی شخص و مهارت هاي اجتماعی او و همچنین در تعامل با محیط تقویت می شود، توسعه می یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می شود. نتیجه اینکه تاب آوري در هر سن و در هر سطحی رخ می دهد و سازه اي شناختی و قابل آموزش است یعنی تاب آوري پدیدهاي ذاتی نیست. بلکه از طریق تمرین، آموزش، یادگیري وتجربه حاصل می شود.
پس اگر فکر می کنید تاب آوري کمی دارید، می توانید آن را تقویت کنید و مهارت هاي خود را براي تاب آور شدن پرورش دهید. پس تاب آوري قابل یادگیري است حال کمی خودتان و اطرافیانتان را ارزیابی کنید و ببینید در مواجهه با مسائل و مشکلات چگونه عمل می کنید؟ آیا از نتیجۀ عملکردتان احساس رضایت می کنید؟
به نظر شما افراد تاب آور چه ویژگی هایی دارند؟ لطفاً پاسخ خود را یادداشت کنید:
-1
-2
-3
-4
و....
ویژگی هاي افراد تاب آور تا اینجا آموختیم که انسان ها به واسطۀ تفاوت هایی که در میزان تاب آوري دارند، با مشکلات به شیوه هاي متفاوت مقابله می کنند اما ویژگی هاي افراد تاب آور چیست و این ویژگی ها چگونه به آنها کمک می کند؟
۲ دیدگاه