تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی زانو؛ احیای زانو با عمل جراحی

تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی زانو چیست؟

تعویض مفصل زانو که به آن آرتروپلاستی زانو هم میگویند نوعی جراحی است که با استفاده از آن سطح مفصلی استخوان های ران و ساق در مفصل زانو را با یک سطح مصنوعی جایگزین میکنند.

یکی از رایج ترین عللی که باعث می شود که بیماران برای تعویض مفصل زانو اقدام کنند، درد شدید زانو، ناشی از آسیب، تصادف، بیماری های مزمن و یا ساییدگی مفصل زانو است، که این درد شدید خود به عوامل زیادی مانند محل درد زانو که ممکن است پشت زانو، زیر زانو، کشکک یا … یا سن افراد بستگی دارد، زیرا ساییدگی زانو معمولا با افزایش سن ارتباط مستقیم دارد.

این عمل جراحی زمانی انجام می‌شود که ناراحتی های ناشی از استرس و آرتریت مفصلی زانو با درمان غیر جراحی نمی تواند کنترل شود و به شدت کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌کند.

عملکرد این مفاصل مصنوعی، طبیعی بوده و به طور معمول بسته به شرایط و نحوه استفاده، طول عمر بالایی دارند. ولی اگر مفصل در طول زندگی فرد دچار اضافه بار بیش از حد ناشی از اضافه وزن، تمرین شدید فیزیکی و غیره شود دچار شکستگی، دررفتگی یا جداشدگی می شود.

عمل تعویض مفصل زانو باید توسط پزشک جراح ارتوپد ماهر انجام شود، اما این تنها عامل موفقیت تعویض مفصل زانو نیست. بدیهی است که بیمار نیاز به زمان معالجه، درمان بسیار دقیق و مداوم توانبخشی دارد.

تیم پزشکی جراحی، دستورالعمل‌های دقیقی در مورد مراحل بعد از عمل ارائه می‌دهد، که شامل مراقبت از زخم جراحی، تغذیه، تمرینات توانبخشی هدایت شده توسط یک فیزیوتراپیست و غیره است.

تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی برای چه افرادی مناسب است؟

بیماران مبتلا به آتروز

انواع مختلف آرتروز ممکن است مفصل زانو را تحت تأثیر قرار دهد. آرتروز، یک بیماری تخریب کننده مفصل است که اغلب، افراد میانسال و مسن را درگیر می کند؛ و ممکن است باعث تجزیه غضروف مفصل و استخوانهای مجاور در زانوها شود. در مواردی که آرتروز پیشرفته باشد و روشهای درمانی دیگر به بهبود درد و عملکرد زانو کمک نکند؛ جراحی پروتز زانو مناسب در نظر گرفته می‌شود.

بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید

این بیماری نیز که باعث التهاب غشای سینوویال می شود و منجر به تجمع مایع بیش از حد در مفصل می‌گردد؛ می تواند منجر به درد و سفتی زانو شود و پزشک را مجاب به جراحی تعویض مفصل زانو نماید.

آرتریت تروماتیک

آرتریت تروماتیک ممکن است به علت آسیب شدید زانو ایجاد شود. سقوط بد یا ضربه سنگین به زانو می تواند به مفصل زانو آسیب وارد کند. اگر این آسیب به شکل مناسب درمان نشود، با گذشت زمان به مفصل زانو فشار مضاعف وارد می‌شود؛ که این شرایط منجر به فرسایش غضروف (آرتریت تروماتیک) می‌گردد. شکستگی زانو یا پارگی جدی رباط ممکن است نهایتا غضروف مفصلی را از بین ببرد. در نتیجه این آسیب، زانو درد ایجاد شده و عملکرد زانو ممکن است کاهش یابد. در این موارد هم ممکن است جراح زانو، تعویض مفصل را پیشنهاد نماید.

مناسب ترین سن برای جراحی تعویض مفصل زانو چیست؟

از آنجا که طول عمر مفاصل مصنوعی 20 تا 25 سال است ، بهتر است این عمل قبل از ۶۰ سالگی انجام نشود مگر اینکه بیمار انتخاب دیگری نداشته باشد . به عنوان مثال ، در معاینات ، سائیدگی مفصل زانو دیده شود یا بیمار درد زیادی داشته باشد. در این صورت جراح اقدام به جراحی و تعویض مفصل زانو می کند.

هدف از جراحی تعویض مفصل زانو چیست؟

در مواقعی که به علت آسیب های زانو این مفصل تخریب شده است، دردهای شدیدی در آن ایجاد میشود که ممکن است فرد را حتی از فعالیت های ساده ای نظیر بالا رفتن از پله و یا راه رفتن دور کند. درد حتی ممکن است در هنگام نشستن و خوابیدن هم وجود داشته باشد.

اگر استفاده از دارو، تغییر سطح فعالیت های روزمره زندگی و استفاده از عصا هم نتواند کمکی به کاهش مشکلات بیمار بکند معمولاً آخرین اقدام تعویض مفصل زانو است. تعویض سطوح مفصلی میتواند مشکل درد زانو و تغییر شکل آنرا حل کند و بیمار را به فعالیت های روزمره برگرداند.

اولین تعویض مفصل زانو در سال ۱۹۶۸ انجام شد. بعد از آن بتدریج تکنیک های عمل جراحی بهتر شده و مفاصل مصنوعی بهتری هم ساخته شد. امروزه هر سال بیش از یک میلیون تعویض مفصل زانو در دنیا انجام میشود.

مهمترین هدف تعویض مفصل زانو از بین بردن دردی است که در زانو براثر ساییدگی و آرتروز، روماتیسم و یا تخریب سطح مفصلی ایجاد شده است.

بدست آوردن دامنه حرکتی مطلوب در مفصل زانو و اصلاح تغییر شکل های ایجاد شده در زانو از دیگر علل بکار گیری مفصل مصنوعی زانو است.

وقتی غضروف مفصلی زانو به هر علتی تخریب میشود حرکت مفصل دردناک شده و مفصل دچار خشکی و محدودیت حرکتی میشود. در این وضعیت میتوان با تعویض سطوح مفصلی حرکات مفصل را بهتر کرده و درد را از بین برد. عمل جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق ترین اعمال جراحی است. در غالب اوقات مفصل مصنوعی زانو بیش از ۲۰ سال عمر میکند.

چه موقع باید تصمیم به انجام جراحی تعویض مفصل زانو گرفت؟

در مواردی كه مفصل زانو دچار تخریب زیادی شده باشد معمولا آخرین راه رهایی از درد ناشی از آن انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو است.  تصمیم گیری برای جراحی تعویض مفصل فقط به عهده پزشك ارتوپد نیست. این یك تصمیم جمعی است كه در آن خود بیمار و خانواده وی نیز باید دخالت كنند.

در شرایط زیر ممكن است تعویض مفصل زانو بتواند به بیمار كمك كند.

- درد شدید مفصل زانو بطوریكه فعالیت های روزمره مثل راه رفتن، بالا رفتن از پله و نشستن و بلند شدن از روی صندلی را هم محدود میكند.
- درد متوسط یا شدید زانو حتی در موقع استراحت
- درد زانو همراه با تغییر شكل و انحراف زانو
- درد زانو همراه با خشكی در حركت مفصل
- درد با استفاده از داروهای ضد التهابی كاهش نمیابد
- تحمل نكردن داروی مسكن و یا ایجاد عوارض با مصرف آنها
- عدم بهبودی زانو با جراحی های دیگر

عمل جراحی تعویض مفصل زانو چگونه انجام میشود؟

در عمل تعویض مفصل زانو قسمتی از استخوان و غضروف پایین ترین بخش استخوان ران و بالاترین بخش استخوان ساق و قسمت پشتی استخوان کشکک خارج شده و به جای آنها مفصل مصنوعی که قسمت هایی از آن فلز و قسمتی دیگر نوعی پلاستیک بسیار مقاوم است.

منیسک و بعضی لیگامان های زانو نیز خارج میشوند. اتصال بخش های فلزی مفصل مصنوعی به استخوان های باقیمانده ران و ساق و کشکک معمولا با استفاده از ماده ای به نام سیمان استخوانی انجام میشود. البته مفاصل مصنوعی زانو از نوع بدون سیمان هم وجود دارند.

برای انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح ابتدا یک شکاف پوستی در جلو مفصل زانو ایجاد کرده و پس از کنار زدن پوست و بافت های زیر پوستی استخوان کشکک را به کنار میزند تا استخوان های ران و درشت نی مشخص شوند.

وی ابتدا با استفاده از اره های برقی مخصوص برش هایی را در انتهای پایینی استخوان ران ایجاد میکند. با این برش ها غضروف مفصلی در این ناحیه کاملا برداشته شده و انتهای پایینی استخوان ران آماده پذیرش مفصل مصنوعی میشود.

جراح سپس یک قطعه فلزی را با استفاده از سیمان استخوانی به این ناحیه برش داده شده میچسباند.

در قسمت بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی هم همین مراحل تکرار میشود. یعنی برشی در بالای این استخوان داده شده و سپس یک قطعه فلزی با استفاده از سیمان استخوانی در بالای استخوان درشت نی چسبانده میشود.

در مرحله آخر یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن مقاوم در بین این دو قطعه فلزی قرار میگیرد.

در بعضی موارد سطح پشتی استخوان کشکک هم برش داده شده و یک قطعه پلاستیکی به آن ناحیه چسبانده میشود.

مشاهده میشود که با استفاده از عمل جراحی تعویض مفصل زانو سعی میشود تا سطوحی که بر روی هم حرکت میکنند تعویض شده و با قسمت های مصنوعی و مقاوم تعویض گردند.

بر خلاف مفاصل مصنوعی ران که امروزه اکثرا از نوع بدون سیمان آنها استفاده میشود اکثر مفاصل مصنوعی زانو را امروزه با سیمان به استخوان میچسبانند.

عوارض جراحی پروتز زانو چیست؟

مانند هر روش جراحی دیگری، در آرتروپلاستی هم ممکن است رخ دهد. برخی از عوارض احتمالی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

خون ریزی
عفونت
آمبولی یا لخته شدن خون در پاها یا ریه ها
شل یا فرسوده شدن پروتز
عدم بهبودی درد و سفتی زانو