قوم مایا با داشتن نزدیک به 4 هزار سال قدمت، یکی از قدیمی ترین تمدن های باستانی شناخته شده محسوب می‌شود. موضوع مهم درباره تمدن مایا پیشرفته بودن مردم آن با در نظر گرفتن زمان زیستنشان است.
تمدن قوم مایا
تمدن باستانی مایا، شاید قدیمی‌ترین تمدن انسانی شناخته شده نباشد. قوم‌های زیادی حتی قبل از مایا زندگی می‌کردند. اما نکته بسیار جالب توجه درباره مایا که سبب شده باستان شناسان بیش از بقیه تمدن‌های تاریخی درباره آنها مطالعه کنند، جلوتر بودنشان از زمان است؛ مایایی‌ها در حوزه‌هایی از قبیل تقویم، اخترشناسی، پزشکی، سازه‌های عظیم، ساخت هرم، ریاضیات و معماری تخصص داشتند.
تمدن مایا از ۱۶۰۰ تا ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در شبه‌جزیره‌ی یوکاتان در جنوب مکزیک زندگی می‌کردند. اکنون نیز بازماندگان‌شان در هندوراس و ال‌سالوادور ساکن هستند.
اعتقادات، آداب و رسوم و سنت‌های متعدد با فرهنگ مایایی گره خورده اند. گروه‌های خانوادگی وابسته و بزرگ و انجام اعمال مذهبی، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و سبک زندگی قوم مایا هستند.
تاریخ مایاها به سه دوره مهم بخش‌بندی شده است و دوران‌های پیشاکلاسیک یا زندگی ابتدایی و دوران کلاسیک یا عصر طلایی و دوره پساکلاسیک یا افول این تمدن را شامل می‌شود.
این قوم به گویش‌های متعدد زبان مایایی تکلم می‌کردند و نوعی خط ابتدایی هیروگلیفی نیز داشتند که آثاری را به آن خط مینوشتند.
ساختار اجتماعی قوم مایا
هر شهری مانند یک کشور مستقل، تحت سلطه‌ی یک پادشاه یا فرمانروا اداره میشد.
قوم مایا معتقد بودند که پادشاهان از نسل خورشید و ماه و سایر سیارات هستند و قدرت بی‌انتهای خود را از آنها می‌گیرند. از این رو، دستورات فرمانروایان هیچ وقت زیر سوال نمی‌رفت.
قوم مایا، خانواده‌های قدرتمند و بزرگی داشتند که به حمایت از یکدیگر می‌پرداختند. از نوه‌ها گرفته تا پدربزرگ‌ها، همه‌ی خانواده در کنار هم و زیر یک سقف زندگی می‌کردند.
در خانواده، با بزرگ‌تر‌ها، با احترام رفتار میشد و مردان بزرگسال، نان‌آوران خانواده بودند. شکار، ماهیگیری و کشاورزی از مهمترین منابع تامین غذای خانواده بود.
وظایف زنان به انجام کارهای خانه، تهیه و درست کردن لباس، بزرگ‌کردن بچه‌ها و آماده کردن غذا محدود میشد.
پوشش قوم مایا
مردان مایایی، تکه‌ای پارچه را دور کمر خود می‌بستند که پاهایشان را می‌پوشاندند. زنان نیز پیراهن‌های بلند و گشادی تا مچ پا می‌پوشیدند.
به دلیل گرمای هوا، این لباس‌ها معمولا از کتان دست‌باف یا سایر پارچه‌ها تهیه می‌شدند.
اعضای خانواده‌ی سلطنتی دوست داشتند که خود را با زیورآلات گوناگون بیارایند. این زیورآلات معمولا از یشم ساخته می‌شدند و مردان نیز از آنها استفاده می‌کردند.
قوم مایا برای یشم، پرهای رنگی روشن و صدف، بیشتر از طلا ارزش قائل بودند.
هنر و ادبیات قوم مایا
قوم مایا، نخستین زبان نوشتاری کامل را در آمریکا ابداع کردند. آنها حروف را روی دیواره‌های سازه‌های خود حجاری می‌کردند. بعد‌ها از پاپیروس برای نوشتن کتاب استفاده کردند.
این حروف حجاری‌شده روی دیواره‌های اهرام مایایی بسیار پیچیده هستند و داستان‌هایی درباره‌ی این تمدن نقل می‌کنند. از آنجایی که این زبان کامل است، داستان‌ها با جزییات نوشته شده‌اند. از این رو این بناها دارای اهمیت زیادی هستند.
هیروگلیف‌های مایایی در دهه ی ۱۹۵۰ به طور کامل رمزگشایی شدند.
نجوم، ریاضیات و سایر پیشرفت‌های علمی
قوم مایا پیشرفت‌های چشمگیری در ریاضیات داشتند و همین امر به ساخت یک تقویم پیچیده منجر شده است.
آنها می‌پنداشتند که اجرام آسمانی، زمانی جزو خدایان بوده اند. به همین علت حرکت ستارگان و سیارات را با دقت ترسیم کرده‌اند. همین مسئله موجب رواج علم ستاره‌شناسی در میان قوم مایا شده است.
اولین روز تقویم مایا ۱۱ آگوست ۳۱۱۴ سال قبل از میلاد و آخرین روز این تقویم ۲۱ دسامبر ۲۰۱۲ میلادی است. البته این تقویم به شکل دایره‌وار طراحی شده است و این بدان معناست که مجددا تکرار می‌شود. وجود یک روز برای آغاز این تقویم نشان می‌دهد که آنها به فرگشت و وجود دایناسورها اعتقادی نداشتند.
قوم مایا بسیار خشن بودند و این خشونت، گاهی به جراحت و آسیب‌دیدگی منجر می شد. شاید به همین دلیل است که داروسازهای مایایی تبحر زیادی در ساخت داروهای مسکن با استفاده از گیاهان، تنباکو و انواع قارچ داشتند.
معماری قوم مایا
اهرام قوم مایا یکی از تحسین‌برانگیز‌ترین سازه‌های دنیا به شمار می‌روند. درست مانند اهرام ساخته شده به دست مصری‌ها.
گرچه شهرهای مایایی فاقد برنامه‌ریزی صحیحی بودند اما ساختمان‌هایشان با دقت زیادی ساخته می‌شدند. کاخ‌ها بزرگ و مجلل، هرم‌ها زیبا و خانه‌ها محکم و استوار بودند.
برخی از این اهرام مایایی حتی از اهرام مصر نیز بزرگ‌تر هستند.
بزرگ‌ترین هرم ساخته شده به دست قوم مایا در Uxmal، یوکاتان مکزیک واقع شده است.
از این هرم به عنوان مکانی برای آموزش و برگزاری جلسات دانشمندان، منجمان، ریاضی‌دانان و کاهنان استفاده می‌کردند.
رسومات قوم مایا
دین نقش مهمی در جامعه مایا ها ایفا می کرد. از مهمترین شخصیت های اجتماعی ، اول حاکمان و بعد شخصیت های مذهبی بودند. پس تعجبی ندارد که قوم مایا مراسم و تشریفات مذهبی زیادی دارند.
۱.چشم چپ نوزادان!
قوم مایا ایده های خاصی برای ظاهر فرزندانشان داشتند! گفته می شود آنها اشیا, مختلفی را در برابر نوزاد آویزان می کردند، تا چشمانش چپ شود! یک رویه معمول دیگر هم در میان مراسم مایان ها بود که با قرار دادن چوب روی صورت انها، پیشانی شان را مسطح می کردند.
۲.مرگ و ذرت!
وقتی یکی از مایا ها می مرد، رسم بود که در مراسم دفن در دهانش ذرت قرار می دادند. بر اساس باورهای آنها، ذرت غذای مردگان در طول سفر به دنیای پس از مرگ بود. این گیاه همچنین برای قوم مایا، نماد تولد دوباره بود. آنها بر چرخه زندگی و تولد دوباره تاکید زیادی داشتند.
۳.قربانی شدن انسان!
شاید یکی از ننگین ترین رسومات مایاها ، قربانی کردن انسان بوده است. آنها این عمل را قتل به حساب نمی آوردند. برعکس، قوم مایا تصور می کردند خود را به خدا هدیه می دهند، او خون آنها را می نوشد! و برایشان یک کار پر افتخار بود. مردم مایا معتقد بودند وقتی کسی در راه خدا کشته می شد ، مستقیم به بهشت می رفت.
معروف ترین روش قربانی کردن انسان در راه خدا، توسط روحانیون مایا بود که قلب انسان را بیرون می آوردند و آن را می سوزاندند. این رسم در خیلی از مراسم مذهبی رایج و عادی بود.
۴.مراسم خونین!
مراسم خونین هم یک بخش مهم از مراسم مذهبی مایا ها بود. به طور مثال اولین خونریزی برای پسران را در سن پنج سالگی انجام میدادند. مطمئنا تصاویری از شهروندان مایا با پیرسینگ روی بدنشان دیده اید. در واقع این پیرسینگ ها سوراخی برای اهدای خون به خدا ایجاد می شد و هر چه شخص پیرسینگ بیشتری داشت، از موقعیت اجتماعی بالاتری برخوردار بود. از حاکمان انتظار می رفت در این مراسم شرکت کنند. این خون روی بت ریخته میشد و بعد سوزانده می شد. آنها معتقد بودند این خون به عنوان غذای خدایان به بهشت فرستاده می شود!
اختراعات و ابداعات تمدن مایا
تمدن باستانی مایا در مکزیک و آمریکای مرکزی مدرن، از ۲۶۰۰ ق.م تا زمان ورود اسپانیایی ها در قرن شانزدهم وجود داشته است.بخشی از فرهنگ مزوآمریکایی (که شامل قبایل بومی مختلف در منطقه می شد)، موفق به کشفیات بزرگی در زمینه علوم و کیهان شناسی شد. آنها طراحان و معماران با استعدادی بودند که بناهای باشکوه از جمله اقامتگاه های سلطنتی، رصدخانه ها، اهرام، جاده و کانال های باشکوهی به جا گذاشتند. همچنین تمدن مایا موفق به کشف لاستیک شد.
۱. شکلات
مایا ها اولین کسانی بودند که کاربردهای دانه کاکائو را بین ۲۵۰ تا ۹۰۰ ب.م کشف کردند. آنها فلفل، دانه شکلات و آرد ذرت را ترکیب می کردند تا یک نوشیدنی تند تهیه کنند. در آن روزها شکر وجود نداشت و از آنجایی که خدمات درمانی دندان هم نبود، این یک نعمت بود. قدمت نوشیدنی های شکلاتی شیرین امروزی به دوران مایا ها باز می گردد.
همچنین با جوشاندن دانه کاکائو و ترکیب آن با مواد دیگر، چسب تهیه می کردند و به قدری ارزشمند بود که به عنوان ارز استفاده می شد.
۲. هنر تمدن مایا
هنر مایا اگرچه به خودی خود یک نوآوری نیست، ولی در سراسر دنیا مورد تحسین قرار گرفته است. مایا آثار هنری از یک سری اقلام مختلف از جمله چوب، یشم، بطری شیشه ای، گل سفالی میساخت و در گچبری ساختمان ها، دیوار و مجموعه های سنگی استفاده می کردند. حکاکی روی چوب بسیار رایج بود ولی موارد انگشت شماری تا امروز از آن دوران باقی مانده است. همچنین مجسمه های سنگی زیادی در آن دوران ساخته شد.
۳. گاهشماری مایا
تقویم معروف مایا بر اساس سیستم زمانی جوامع مزوآمریکایی بود. مایا ها سه نوع تقویم را بیشتر استفاده می کردند که شامل سالنامه مقدس ۲۶۰ روزه، سال مبهم ۳۶۵ روزه و تقویم کامل ۵۲ ساله میشد.
۴. سیستم نوشتن مایا
مایا در بین تمام آمریکایی های باستان، پیشرفته ترین شکل نوشتاری به نام “گلیف” را اختراع کردند. در این سبک نوشتن از یک نماد یا تصویر برای نشان دادن یک کلمه استفاده می شد. مایا ها از دستاوردهای خود آگاه بودند و آنها را با خط مایایی روی ستون ها ، دیوارها و تخته سنگ ها می نوشتند. آنها همچنین کتابهایی در مورد خدایان، زندگی روزمره و رهبرانشان مینوشتند. خوشبختانه تعداد معدودی از این کتابها از آن دوران هنوز باقی مانده اند.
۵. لاستیک
تمدن مایا یک رویکرد عجیب و در عین حال موثر در کشاورزی داشت. اصلی ترین رژیم غذایی مایاها ذرت، لوبیا و کدو بود. محصولات همچنین شامل فلفل، سیب زمینی روشن، توتون، چای، پنبه، کاکائو، وانیل و البته لاتکس می شد.
مایا ها از لاتکس خاصیت کشسانی به وجود آوردند و آن را با سایر گیاهان ترکیب کردند تا لاستیک بسازند و وسایلی با خاصیت کشسانی تولید کنند.
۶. سونا
حمام‌های آرامش بخش (zumpul-ché) جایی بود که مردم مایایی زمان باستان خودشان را در آنجا تطهیر و شستشو می‌کردند. این حمام‌ها خیلی شبیه سونای امروزی بودند و دیوارهای سنگی و سرپوشیده داشتند همراه با یک دریچه یا سوراخ کوچک در قسمت سقف. آبی که از صخره‌های سنگین وارد اتاق میشد تولید بخار کرده و این روند شرایطی فراهم می‌کرد که تمام ناپاکی‌ها و کثیفی‌ها نابود شود. پادشاهان مایا عادت داشتند بعد از ملاقات‌هایشان حمام سونا بگیرند تا احساس سرزندگی و همچنین پاکی داشته باشند.
۷. مناطق بازی
بازی‌های توپی (Mesoamerica) ورزشی با انجمن‌های آیینی بود که مردم پیش-کلمبیایی بالغ بر 3000 سال از این ورزش استقبال می‌کردند. در طول دوره‌ای هزارساله انواع مختلفی از این بازی در سرزمین‌های مختلف وجود داشته و هنوز یک نمونه مدرن از این بازی به نام Ulama در معدودی از مکان‌ها و بین افراد بومی طرفدار دارد. Ball courts مکان‌هایی عمومی بودند که برای حوادث مهم فرهنگی و فعالیت‌های آیینی مثل جشنواره‌ها و اجراهای موسیقی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این مکان از سراشیبی‌های پله‌دار تشکیل میشد که به صحن مراسم یا پرستشگاه‌های کوچک منتهی میشد، Ball Courtها شبیه حرف «I» بودند که تقریبا در تمام شهرهای کوچک مایا یافت می‌شدند.
۸. ابداعات پزشکی
سلامت و علم پزشکی در میان مایای باستانی ترکیب پیچیده‌ای از ذهن، بدن، مذهب، مراسم آیینی و دانش محسوب میشد. مهم‌تر از همه اینها کسانی برای وظایف پزشکی انتخاب می‌شدند که آموزشهای عالی و درستی دیده بودند. این مردان، «شمن» نامیده می‌شدند و به عنوان واسطه‌ای بین دنیای فیزیکی و دنیای معنوی عمل می‌کردند. آنها برای رسیدن به هدفشان یعنی شفا بخشیدن بیماران، و پیش‌بینی کردن و کنترل کردن حوادث فوق طبیعی تمرین جادوگری هم می‌کردند.
از زمانیکه دانش پزشکی شدیدا با جادوگری و مذهب غرابت پیدا کرد، برای شمن‌ها هم بسیار ضروری و واجب بود که مهارت‌های پزشکی و دانش خود را توسعه بخشند. معروف بود که مایاها زخم‌ها را با موی انسان بخیه می‌زدند، شکستگی استخوان را درمان می‌کردند و حتی در زمنیه جراحی دندان هم مهارت داشتند. از سولفید آهن برای پر کردن دندان استفاده می‌کردند و ابزارهای جراحی می‌ساختند.
۹. مواد مخدر
مردم قوم مایا در مراسم مذهبی‌شان به طور مرتب از داروهای توهم‌زا استفاده می‌کردند (که از مواد طبیعی تهیه میشد)، اما در زندگی روزمره‌شان نیز برای تسکین درد نیز از این مواد استفاده می‌کردند. معمولا از گیاهانی مثل peyote، نیلوفر، بعضی از قارچ‌ها، تنباکو و گیاهان دیگر برای ساختن نوشیدنی‌های الکی استفاده می‌کردند. علاوه‌بر این، همانطوری که در شعرهای مایایی گفته شده و بر سنگ‌ها تراشیده شده؛ آنها برای جذب سریع‌تر و تاثیرگذاری بیشتر مواد مخدر، داروی مایع و آیینی را به خودشان (از راه مقعد مانند عمل تنقیه) تزریق می‌کردند.
نابودی تمدن مایا
مایاها به یکباره تمدن و شهرهای عظیم را رها کردند و به دامان کوهستان‌ها پناه بردند، که دلیل این رویداد به سبب از میان رفتن آثار مکتوب آن دوره و طرح نظریات گوناگون، تا کنون مشخص نبود.
پس از تخلیه شهرها، تمدن مایا رها شد و اقتدار مایاهای کوهستان نیز ابتدا به دست آزتک‌ها و سپس اسپانیایی‌ها از بین رفت.
محققانی كه از سال ها قبل مشغول بررسی آثار تاریخی به جا مانده از تمدن «مایا» هستند به این نتیجه رسیده اند كه علت اصلی نابودی تمدن مایاها در سال ۸۰۰ میلادی، خشكسالی بوده است.
محققان با بررسی آثار تاریخی برجای مانده از تمدن مایا در كشورهای مكزیك، گوآتمالا و السالوادر و محوطه های تاریخی مشهور «یوكاتان»، «چیچن ایتاز» در كشور مكزیك به ویژه هرم های شهر تاریخی مشهور «اوکسمال» به این نتیجه رسیده اند كه علت اصلی نابودی تمدن مایاها در سال ۸۰۰ میلادی، خشكسالی بوده است.
براساس بررسی های محققان، در قرون هفتم و هشتم میلادی میزان بارش باران در مناطق محل زندگی مایاها بین ۲۵ تا ۴۰ درصد كاهش یافت و تعدادی از رودهای مهم از جمله رود «یوكاتان» دچار خشكی شدند كه این امر در بلندمدت كاهش تولید مواد غذایی و كاهش جمعیت مایاها را در پی داشت.
به همین دلیل در حدود سال ۸۰۰ میلادی، برخی از شهرهای جنوبی تمدن مایا متروکه شدند و تا سال ۹۵۰ میلادی هم بیشتر شهرهای بزرگ این تمدن متروکه و ویران شدند، البته در سال های گذشته فرضیه هایی در ارتباط با شیوع بیماری های واگیردار مطرح شده است.
دیدگاه