جنگ های تریاک اول و دوم بین چین و انگلستان از معروفترین جنگ های تجاری تاریخ می باشد. دلیل جنگ تریاک این بود که انگلیسی‌ها می‌خواستند ماده مخدر تریاک را به کشور چین وارد کنند و آن را بفروشند که این کار با درگیری با چینی‌ها همراه شد.
جنگ تریاک اول
داستان جنگ تریاک از آنجا شروع شد که صادرات چای از چین به انگلستان در اوایل قرن نوزده رونق یافت. از آنجاکه کالایی در انگلیس وجود نداشت که به چین صادر شود، در نتیجه انگلیس مجبور بود از ذخایر نقره خود به چین بدهد. سیستم پولی انگلیس در آن زمان طلا پایه بود بنابراین انگلستان نقره‌هایی را که از مکزیک به‌دست می‌آورد باید به چین می‌داد. در نتیجه انگلستان با کاهش ذخیره نقره خود روبه‌رو شد اما این وضعیت مطلوب انگلستان ابرقدرت آن زمان نبود و بریتانیایی‌های حاکم در هند صدور نقره را متوقف کردند. انگلستان به‌دنبال راهی برای جبران کسری تراز و حفظ ذخایر نقره خود برآمد. در این میان تریاک یکی از معدود کالاهایی بود که در چین قابلیت عرضه داشت. تریاکی که در هند تولید می‌شد به‌صورت قاچاق و غیرقانونی به چین می‌رفت و در آنجا به فروش می‌رسید.
مصرف تریاک توسط مردم چین، اعتیاد آنان به این ماده مخدر را در پی داشت و از همین‌رو میزان مصرف آن روز به روز افزایش یافت. در آن مقطع هند تحت استعمار انگلیس بود و انحصار تجارت با این کشور را «کمپانی هند شرقی» در اختیار داشت. کمپانی هندشرقی از تجارت تریاک سود به‌دست می‌آورد و در نتیجه از رونق گرفتن این تجارت حمایت می‌کرد. امپراتوری چین در آغاز توجهی به این مساله نداشت و ممنوعیتی برای این تجارت در نظر نگرفت اما با افزایش میزان مصرف تریاک در میان مردم و در نتیجه افزایش واردات تریاک و تغییر تراز تجاری، امپراتوری چین تجارت تریاک را ممنوع اعلام کرد. تجار انگلیسی که هیچ محدودیتی برای خود قائل نبودند، از تمامی ترفندها برای دور زدن قوانین چین استفاده می‌کردند.
یکی از مهم‌ترین آنها دادن رشوه به ماموران دولتی چین بود. کمپانی هندشرقی تمام توان خود را برای فروش غیرقانونی تریاک در چین و رواج اعتیاد در این کشور به‌کار گرفته بود. فروش غیرقانونی تریاک در چین که در سال ۱۸۰۰ میلادی فقط ۱۰۰ تن بود، در سال ۱۸۳۸ میلادی به میزان ۲۶۰۰ تن رسیده بود. چین در ۱۸۳۹ میلادی، یکی از افراد کارآمد خود به نام «لین زشو» را مامور مقابله با این تجارت خانمان سوز کرد. این فرد با جدیت فراوان به مقابله با قاچاق تریاک در چین پرداخت. لین در ابتدا نامه‌ای به ملکه انگلستان نوشت و از او خواست به‌دلیل اثرات مصرف تریاک بر مردم، تجارت این ماده مخدر را قطع کند. می‌گویند این نامه هرگز به‌دست ملکه نرسید. وی به مرکز اصلی تجارت تریاک در بندر «کانتون» رفت و تمام راه‌های دسترسی به این بندر را مسدود و تجار خارجی را در شهر محبوس کرد. تامین‌کنندگان تریاک را نیز در کارخانه‌ها زندانی کرد. سربازان چینی را به سراغ کشتی‌های انگلیسی فرستاد و آنها را به خارج آب‌های سرزمینی چین برد و در آنجا تریاک‌ها را به دریا ریخت. همچنین از ناخداهای کشتی‌های خارجی تعهد گرفت که از آوردن تریاک به چین خودداری کنند و گرنه اجازه پهلوگیری در بنادر چین را نخواهند داشت.
طبق برخی آمار حدود ۱۱۰۰ تن تریاک توسط این فرد کشف و نابود شد. این کار خسارت اقتصادی بزرگی به تجار انگلیسی وارد کرد. امپراتوری انگلستان و مجلس آن این اتفاق را برنتابیدند و به چین لشکرکشی کردند. یک ناو جنگی بریتانیا بندر کانتون را بمباران کرد و نظامیان بریتانیایی «مجمع الجزایر شوسان» در نزدیکی بندر کانتون را تصرف کردند. سپس چند کشتی جنگی بریتانیا رودخانه یانگ تسه کیانگ را پیمودند و شهر نانکن (نانجینگ امروزی) پایتخت جنوبی چین را مورد تهدید قرار دادند و حکومت امپراتور «تائوکوئانگ» را ناگزیر به تسلیم در برابر خواسته‌هایشان کردند. این اقدام که بعدها «سیاست توپخانه» نامیده شد به پیمان ننگین نانجینگ منجر شد.
پیمان نانجینگ بین انگلستان و چین
در روز بیست و نهم اگوست 1842 جنگ چين و بریتانیا معروف به جنگ نخست ترياک با امضای قرارداد نانجينگ پايان يافت. این قرارداد در عرشه ناو انگلیسی کورن والیس در آب‌های نانجینگ به امضای طرفین رسید.
اين جنگ به پيروزی بریتانیا و از دست رفتن هنگ كنگ چین و باز شدن درهای چین به روی بازرگانان بریتانیایی انجامید. امپراتور ناگزیر شد حق تردد آزادانه در خاک چین را به اتباع بریتانیا بدهد و خسارتی به مبلغ 21 میلیون دلار نقره را به دولت بریتانیا بپردازد.
مفاد توافقنامه نانجینگ بر این اساس بود:
- هنگ کنگ به پادشاهی بریتانیا واگذار شد.
- پنج بندرگاه چین که انگلیسی در آن حق اقامت و تجارت داشتند، به روی بریتانیا گشوده شد.
- شهروندان بریتانیا که در چین به ارتکاب جرم می‌پرداختند، باید در دادگاه‌های همان کشور محاکمه می‌شدند.
- نرخ عوارض کالاهای وارداتی کاهش یافت و به حدود ۳ تا ۵ درصد رسید.
جنگ تریاک دوم
دومین جنگ تریاک که اردوکشی آنگلو – فرانسوی‌ها به چین نیز نامیده می‌شود، جنگی است که در آن امپراطوری بریتانیا و فرانسه علیه دودمان چینگ (آخرین سلسله پادشاهی در چین) در چین مبارزه کردند. این جنگ از سال 1856 آغاز شد و 4 سال بعد در 1860 به پایان رسید. دلایل آغاز جنگ دوم تریاک هم مشابه جنگ اول بود و پس از آنکه چین باز هم در این نبرد شکست خورد، تجارت تریاک را دوباره قانونی اعلام کرد.
پس از پایان جنگ اول تریاک، علیرغم این كه بریتانیایی ها، امتیازات فراوانی از چینی ها گرفته بودند، با این حال از این مصالحه رضایت نداشتند و به دنبال بهانه ای برای دریافت امتیازات بیشتر بودند. از این رو به بهانه توقیف یک كشتی بریتانیایی از طرف چینی ها، روابط دو طرف باز هم تیره شد.
در این زمان، نخست وزیر بریتانیا كه مردی بهانه جو و مغرور بود خواستار عذرخواهی رسمی دولت چین شد. وی بر این عقیده بود كه منافع استعمار بریتانیا در هر نقطه از عالم، باید به هر قیمتی حفظ شود. او این امر را نشانه ای از قدرت و اعتبار بریتانیا تلقی می كرد. در این حال علیرغم رفع توقیف كشتی بریتانیایی، چون چینی ها حاضر به عذرخواهی نشدند، این بار نیروهای بریتانیایی به بهانه این امر واهی، با كمک فرانسه جنگی را در سال 1856م آغاز كردند كه به جنگ دوم تریاك شهرت یافت. در نهایت پس از چهار سال، هنگامی كه قوای مهاجم در سال 1860م به پكن، پایتخت چین نزدیک شدند، چینی ها تسلیم شدند و پس از انعقاد قرارداد صلح و دریافت امتیازات دیگر، تجارت تریاک بار دیگر آغاز شد.
دیدگاه