زوال عقل یا دمانس | اطلاعاتی که باید در مورد زوال عقل بدانید

زوال عقل یا دمانس

دمانس یا زوال عقل، یک سندرمی است که معمولا ماهیت مزمن یا پیشرونده دارد و فرد در آن دچار اختلال در عملکرد شناختی می شود. دمانس گاهی اوقات بر حافظه، تفکر، جهت گیری، درک مطلب، محاسبه، ظرفیت یادگیری، تکلم و قضاوت افراد تأثیر می گذارد. اختلال در عملکرد شناختی معمولاً با اختلال در روابط عاطفی، رفتارهای اجتماعی یا انگیزه فرد همراه است. دمانس از انواع بیماری ها و صدماتی است که در درجه اول یا ثانویه بر مغز تأثیر می گذارد، مانند بیماری آلزایمر یا سکته مغزی ناشی می شود. دمانس یکی از مهمترین دلایل ناتوانی و وابستگی در بین سالمندان در سراسر جهان است.

مراحل زوال عقل

در بیشتر موارد، زوال عقل پیش‌رونده است و با گذشت زمان بدتر می‌شود. پیشرفت زوال عقل در افراد مختلف متفاوت است. با این حال، بیشتر افراد علائمی را در مراحل زوال عقل تجربه می‌کنند:

اختلال شناختی خفیف

افراد مسن ممکن است دچار اختلال شناختی خفیف (MCI) شوند اما ممکن است هرگز به زوال عقل یا نقصان ذهنی دیگر پیشرفت نکند. افراد مبتلا به MCI معمولاً دچار فراموشی، مشکلات به یاد آوردن کلمات و حافظه کوتاه‌مدت می‌شوند.

زوال عقل خفیف

در این مرحله، افراد مبتلا به زوال عقل خفیف ممکن است بتوانند به طور مستقل فعالیت داشته باشند. علائم آن شامل موارد زیر است:

• حافظه کوتاه‌مدت

• تغییرات شخصیتی، از جمله خشم یا افسردگی

• جای‌گذاری اشتباهی چیزها یا فراموشی

• مشکل در انجام کارهای پیچیده یا حل مسئله

• داشتن چالش برای بیان احساسات یا نظرات

زوال عقل متوسط

در این مرحله از زوال عقل، افراد آسیب‌دیده ممکن است به کمک یکی از نزدیکانشان یا یک پزشک نیاز داشته باشند. به این دلیل که در این مرحله از زوال عقل ممکن است در کارهای روزمره تداخل ایجاد شود. علائم آن شامل موارد زیر است:

• قضاوت ضعیف

• افزایش سردرگمی و ناامیدی

• از دست دادن حافظه که بیشتر به گذشته مربوط می‌شود

• نیاز به کمک برای کارهایی مانند لباس پوشیدن و استحمام

• تغییرات قابل توجه شخصیتی

زوال عقل شدید

در مرحله آخر زوال عقل، علائم روحی و جسمی این بیماری همچنان رو به زوال است. این علائم شامل موارد زیر است:

• ناتوانی در حفظ عملکردهای بدن، از جمله راه رفتن و در نهایت بلع و کنترل مثانه

• ناتوانی در برقراری ارتباط

• نیاز به کمک تمام وقت

• افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها

افراد مبتلا به زوال عقل در مراحل مختلف زوال عقل با شدت‌های مختلف پیشرفت می‌کنند. درک مراحل زوال عقل می‌تواند به شما کمک کند تا برای آینده آماده شوید.

علائم و نشانه های زوال عقل یا دمانس

• از دست دادن حافظه که معمولاً توسط همسر یا اعضای دیگر خانواده مورد توجه قرار می‌گیرد.

• مشکل در برقراری ارتباط با دیگران و یافتن کلمات مناسب در حین حرف زدن

• مشکل در استدلال و حل مسئله

• مشکل در انجام وظایف ذهنی سنگین و پیچیده

• مشکل در برنامه‌ریزی و هماهنگی کارها

• مشکل در تعادل و هماهنگی اعضای بدن

• گیج بودن و عدم تمرکز

• افسردگی

• اضطراب

• پارانویا

عوامل خطر بیماری زوال عقل

بسیاری از عوامل خطر می‌توانند در نهایت منجر به بیماری زوال عقل یا دمانس شوند:

• سن

• سوابق خانوادگی

• سندرم دان

• اختلالات ادراکی خفیف

• مصرف زیاد الکل

• افسردگی

• دیابت

• سیگار کشیدن

• ابتلا به آپنه (وقفه تنفسی در خواب)

دلایل ایجاد زوال عقل

دلایل زیادی برای زوال عقل وجود دارد. به طور کلی، این امر در نتیجه تخریب سلول‌های عصبی (سلول‌های مغز) یا اختلال در سیستم‌های دیگر بدن است که بر عملکرد نورون‌ها تأثیر می‌گذارد.

چندین بیماری می‌تواند باعث زوال عقل شود؛ از جمله بیماری‌های مغز. شایع‌ترین این علل، بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی است.

نورودژنراسیون به این معنی است که سلول‌های عصبی به تدریج از کار یا عملکرد نامناسب خود باز می‌مانند و در نهایت می‌میرند. این امر بر اتصالات نورون به نورون که سیناپس نامیده می‌شود، تأثیر می‌گذارد و به این ترتیب پیام‌ها در مغز شما منتقل می‌شوند. این قطع ارتباط می‌تواند منجر به طیف وسیعی از عملکرد نامناسب شود.

برخی از دلایل شایع زوال عقل عبارتند از:

• بیماری‌های نورودژنراتیو

• بیماری آلزایمر

• بیماری پارکینسون همراه با زوال عقل

• زوال عقل عروقی

• عوارض جانبی دارو

• اعتیاد به الکل مزمن

• برخی تومورها یا عفونت‌های مغزی

علت دیگر زوال لوبار پیشانی-گیجگاهی است که اصطلاحی جامع برای طیف وسیعی از شرایط است که باعث آسیب به لوب‌های پیشانی و گیجگاهی مغز می‌شود. این علل عبارتند از:

• فراموشی پیشانی-گیجگاهی

• بیماری پیک

• فلج فوق هسته‌ای

• انحطاط کورتیکوبازال

سایر دلایل زوال عقل

زوال عقل ممکن است به دلیل شرایط دیگری نیز ایجاد شود؛ از جمله:

• اختلالات ساختاری مغز، مانند هیدروسفالی با فشار طبیعی و هماتوم ساب دورال

• اختلالات متابولیکی، مانند کم‌کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12 و اختلالات کلیوی و کبدی

• سموم، مانند سرب

انواع زوال عقل

بیشتر موارد زوال عقل، علائم یک بیماری خاص است. بیماری‌های مختلف باعث انواع مختلف زوال عقل می‌شوند. رایج‌ترین انواع زوال عقل عبارتند از:

• بیماری آلزایمر: شایع‌ترین نوع زوال عقل، بیماری آلزایمر است که ۶۰ تا ۸۰ درصد موارد زوال عقل را تشکیل می‌دهد.

• زوال عقل عروقی: این نوع زوال عقل در اثر کاهش جریان خون در مغز ایجاد می‌شود. این اتفاق ممکن است در نتیجه تجمع پلاک در رگ‌هایی باشد که خون را به مغز می‌رسانند و در نهایت سکته مغزی رخ می‌دهد.

• زوال عقل بدنی لوئی: رسوب پروتئین در سلول‌های عصبی از ارسال سیگنال‌های شیمیایی مغز جلوگیری می‌کند. این عمل منجر به ایجاد پیام‌های از دست رفته، واکنش‌های تاخیری و از دست دادن حافظه می‌شود.

• بیماری پارکینسون: افراد مبتلا به بیماری پارکینسون پیشرفته ممکن است به زوال عقل مبتلا شوند. علائم این نوع خاص از زوال عقل شامل مشکلات استدلال و قضاوت و همچنین افزایش تحریک‌پذیری، پارانویا و افسردگی است.

• فراموشی پیشانی-گیجگاهی: انواع مختلفی از زوال عقل در این گروه قرار می‌گیرند. هر یک از آنها تحت تأثیر تغییر در قسمت‌های جلویی و کناری مغز قرار می‌گیرند. علائم شامل دشواری در زبان و رفتار و همچنین از دست دادن خویشتن‌داری است.

انواع دیگری از زوال عقل نیز وجود دارد. با این حال، آنها کمتر رایج هستند. در حقیقت، فقط یک نوع زوال عقل در هر ۱ میلیون نفر وجود دارد.

عوارض دمانس

دمانس می تواند بر بسیاری از سیستم های بدن و در نتیجه توانایی عملکرد آن ها تأثیر بگذارد.

دمانس می تواند منجر به بروز عوارض زیر شود:

• تغذیه ضعیف، بسیاری از مبتلایان به زوال عقل، در نهایت مصرف غذا را کاهش داده یا متوقف می کنند و در نهایت، ممکن است آن ها قادر به جویدن و بلعیدن نباشند.

• ذات الریه، اختلال بلع در این بیماران خطر خفگی یا آسپیراسیون مواد غذایی به ریه ها را افزایش می دهد، که می تواند تنفس را مسدود کرده و باعث ایجاد پنومونی شود.

• عدم توانایی در انجام کارهای شخصی، پیشرفت زوال عقل، می تواند در استحمام، لباس پوشیدن، مسواک زدن، استفاده از توالت و مصرف دقیق داروها اختلال ایجاد کند.

• چالش های ایمنی شخصی، این اختلال به مرور زمان می تواند مشکلات ایمنی از جمله رانندگی، آشپزی و پیاده روی را برای مبتلایان ایجاد کند.

• مرگ، زوال عقل در مراحل آخر منجر به كما و مرگ می شود كه غالباً ناشی از عفونت است.

نحوه تشخیص زوال عقل

هیچ آزمایش واحدی نمی‌تواند تشخیص زوال عقل را تأیید کند. در عوض، پزشک از یک‌سری آزمایش‌ها استفاده خواهد کرد. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:

• سابقه پزشکی کامل

• معاینه فیزیکی دقیق

• آزمایش‌های آزمایشگاهی، از جمله آزمایش خون

• مروری بر علائم، از جمله تغییر در حافظه، رفتار و عملکرد مغز

• سابقه خانوادگی

پزشکان می‌توانند تشخیص دهند که شما یا یکی از عزیزانتان علائم زوال عقل را با درجه بالایی از اطمینان تجربه می‌کنید یا خیر. اما ممکن است نتوانند نوع دقیق زوال عقل را تعیین کنند. در بسیاری از موارد، علائم انواع زوال عقل با هم تداخل دارند. این تفاوت تشخیص بین دو نوع را دشوار می‌کند.

برخی از پزشکان بدون مشخص کردن نوع آن، زوال عقل را تشخیص می‌دهند. در این صورت، ممکن است مایل باشید به پزشکی که متخصص تشخیص و درمان زوال عقل است مراجعه کنید. به این پزشکان متخصص مغز و اعصاب گفته می‌شود. برخی از متخصصان سالمندان نیز در این نوع تشخیص تخصص دارند.

راه های درمان دمانس

در اغلب موارد نمی‌توان بیماری دمانس را به طور کامل درمان کرد اما راه‌هایی برای کنترل علائم آن وجود دارند.

دارودرمانی

این داروها برای بهبود موقتی علائم دمانس تجویز می‌شوند:

• مهارکننده‌های کولین استراز: این داروها شامل دونپزیل (آریسیتپ)، ریواستیگمین (اگزلون) و گالانتامین (رازادین) می‌شوند و نحوه تاثیرگذاری آن‌ها به این صورت است که میزان پیام رسان‌های شیمیایی مؤثر در حافظه و استدلال مغزی را افزایش می‌دهند.

• ممانتین: این دارو موجب تنظیم فعالیت گلوتامات می‌شود.

• گلوتامات نوعی پیام رسان شیمیایی در عملکردهای مغزی مانند یادگیری و حافظه است.

• در برخی از موارد، ممانتین همراه با مهارکننده‌های کولین استراز تجویز می‌شود.

روش‌های درمانی مکمل

روش‌های درمان دمانس مکمل و جایگزین مختلفی از جمله مصرف مکمل‌های غذایی، داروهای گیاهی و تراپی‌های مختلف برای افراد مبتلا به بیماری دمانس مورد ارزیابی و تحقیق قرارگرفته‌اند.

برخی از این روش‌ها می‌توانند مزایایی را به همراه داشته باشند.

برخی از این روش‌ها برای افراد مبتلا به آلزایمر و سایر انواع دمانس که موردمطالعه قرارگرفته‌اند عبارتند از:

• ویتامین E: برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین E می‌تواند در کند کردن روند آلزایمر مؤثر باشد اما شواهد کمی برای اثبات قطعی این نظریه وجود دارد.

• اسیدهای چرب امگا۳: برخی از شواهد نشان داده‌اند که خوردن ماهی برای ۳ بار در هفته می‌تواند خطر بروز زوال مغزی را کاهش دهد.

سایر درمان‌ها

 این روش‌های درمان دمانس یا زوال عقل ممکن است در کاهش آشفتگی و اضطراب بیمار موثر باشند و موجب آرامش بیشتر بیمار شوند:

• موسیقی درمانی

• آروماتراپی (رایحه درمانی) که در آن از روغن‌های گیاهی معطر استفاده می‌شود.

• ماساژ درمانی

• هنردرمانی