سوءهاضمه | علائم و نشانه های سوءهاضمه | راه های درمان سوءهاضمه

سوءهاضمه به احساس ناراحتی يا درد مداوم يا راجعه در قسمت فوقانی شكم اطلاق می شود و با نشانه هايی مثل سيری زودرس، احساس پری، نفخ و آروغ زدن بعد از صرف غذا همراه است.

سوءهاضمه

سوءهاضمه که اصطلاح علمی آن دیس پیسی (Dyspepsia) است مجموعه ای از علایم می باشد که در جامعه نیز شیوع بالایی دارد. به هرگونه احساس ناخوشایند و ناراحت کننده اعم از درد، سوزش، نفخ، احساس سنگینی، حتی گرما و... در قسمت بالایی شکم که با غذا خوردن یا گرسنگی ارتبـاط داشته باشد سوءهاضمه می گویند.

در تعریفی دیگر سوءهاضمه به احساس ناراحتی يا درد مداوم يا راجعه در قسمت فوقانی شكم اطلاق می شود و با نشانه هايی مثل سيری زودرس، احساس پری، نفخ و آروغ زدن بعد از صرف غذا همراه است.

بسیاری از مردم در دوره ای از زندگی خود دچار این مشکل می شوند و اکثر این افراد نیز این مشکل را به مصرف مواد غذایی نامناسـب، فشارهای روحی و خستگی جسمانی نسبت داده و بدون مراجعه به پزشک تحت درمان های خانگی و سنتی قرار می گیرند. در برخی از افراد این علائم به صورت دوره ای و متناوب باعث ناراحتی شده و گاهی نیز منجر به مراجعه پزشکی و تجویز دارو می شود.

علل ایجاد سوء هاضمه

• بخش مهمی از موارد سوء هاضمه بدون علائم هشدار موقت و گذرا می باشند و با درمان های مختصر دارویی یا طب مکمل یا بدون مصرف دارو برطرف می شوند.

• برگشت اسید از معده به مری یا ازوفاژیت

• زخم پپتیک معده و دوازدهه

• گاستریت یا التهاب معده

• سرطان معده

• سوء هاضمه بدون زخم یا اختلال در عملکرد معده یا دوازدهه

• تغییرات رژیم غذایی و نحوه تغذیه: پرخوری و یا تند خوردن غذا، مصرف غذاهای چرب، روغنی و پر ادویه، نوشیدن زیاد قهوه، چای و نوشابه های گازدار و نوشیدنی کاکائویی

• مصرف الکل و مواد مخدر

• تنش های روحی از جمله اضطراب و نگرانی

• مصرف داروها بخصوص مسکن های غیر استروئیدی، برخی آنتی بیوتیک ها و قرص آهن

• بیماری های پیشرفته قلبی ـ ریوی

• ناراحتی های کبد، کیسه صفرا و مجاری صفراوی

نکته

 ممکن است عوامل ژنتیکی موجب بازگشت اسید معده به مری شوند.

 غالبأ سوء هاضمه پس از مدت نسبتاً کوتاهی برطرف می شود ولی در برخی افراد ممکن است علایم آن طولانی و شدید شوند و با زندگی روزمره تداخل کنند.

علائم و نشانه های سوءهاضمه

• درد و ناراحتی در قسمت بالا و میانی شکم (اپیگاستر) که با خوردن غذا در ارتباط است

• احساس سوزش سردل و قفسه ی سینه (ترشح کردن)

• درد سینه

• آروغ زدن

• نفخ شکم

• تهوع و گاهی استفراغ.

ویژگی های سوءهاضمه

سوءهاضمه اغلب به شکل سوزش سردل (ترش کردن) و نوعی حس گرم شدن زیر جناغ که به طرف گردن حرکت می کند بروز می نماید. اغلب ترش کردن با خوردن غذا تشدید می شود و ممکن است بیمار را از | خواب بیدار کند.

نشانه های همراه عبارتند از: بازگشت اسید و آب از معده به مری و آزاد شدن رفلکسی ترشحات شور بزاقی به داخل دهان.

نشانه های غیر معمول عبارتند از: التهاب حلق (فارنژیت)، آسم، سرفه، برونشیت، خشونت صدا و درد قفسه ی سینه (شبیه درد آنژین صدری). در بعضی بیماران با آنکه وجود ریفلاکس اسید در آزمایش pH مری به اثبات می رسد، ترش کردن و درد شکم ذکر نمی شود.

سایر علایم هشداردهنده عبارتند از: کاهش وزن غیرمنتظره، استفراغ های مکرر، خونریزی مخفی یا آشکار از دستگاه گوارش، یرقان، وجود تودهی قابل لمس یا بزرگی غدد لنفاوی و وجود سابقه ی فامیلی بدخیمی گوارشی.

علایم هشدار سوء هاضمه

• کاهش وزن پیشرونده بدون رژیم غذایی (لاغری بیش از ۱۰ درصد در طی ۶ ماه یا ۵ درصد وزن قبلی در یک ماه اخیر)

• خونریزی گوارشی به صورت استفراغ خونی، مدفوع قیری شکل، یا کم خونی فقر آهن

• اختلال پیشرونده بلع (دیسفاژی) و یا بلع دردناک (اودینوفاژی)

• استفراغ مکرر یا برگشت غذا

• توده شکم، لنفادنوپاتی یا آسیت

• سابقه فامیلی بدخیمی های معده در بستگان نسبی درجه اول

تشخیص سوءهاضمه

انجام آندوسکوپی فوقانی (مشاهده ی مری، معده و اثنی عشر با آندوسکوپ) برای رد ضایعه ی مخاطی در موارد وجود نشانه های غیر معمول، نشانه های مقاوم به درمان با داروهای مهار کننده ی اسید معده و وجود عوامل هشدار دهنده ضرورت دارد.

نحوه انجام آندوسکوپی

 از آنجایی که لازم است در هنگام آندوسکوپی، معده شما خالی باشد، اگر قرار است آندوسکوپی در صبح انجام شود، شما باید بعد از اینکه شب قبل از آن شام خوردید، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسکوپی نخورید و به صورت ناشتا باشید.

برای انجام آندوسکوپی، شما باید راحت بوده و بر روی سمت چپ خود دراز بکشید. به گلوی شما یک اسپری بيحس کننده زده می شود تا چیزی احساس نکنید. همچنین یک قطعه کوچک محافظ در بین دندان های شما قرار داده می شود. این کار باعث می شود که دندانهای شما آسیبی نبیند و نیز دندان های شما هم به آندوسکوپ صدمه نزنند.

وقتی که شما آماده بودید، پزشک، سر آندوسکوپ را روی زبان شما قرار داده و آن را به سمت گلو ميبرد و از شما ميخواهد که آن را قورت دهید، با این کار، مری باز شده و آندوسکوپ داخل آن می شود و سپس به سمت پایین و معده می رود. در طی این مدت، یک پرستار دایماً مراقب شما خواهد بود و با یک ساکشن (مکنده) بزاق شما را که در دهانتان جمع شده را بیرون می کشد (مانند وسیله ای که در دندانپزشکی وجود دارد). وقتی که سر آندوسکوپ وارد معده شد، از طریق یک لوله که در آندوسکوپ قرار دارد، معده باد می شود تا مشاهده داخل آن بهتر انجام شود. در صورت مشاهده موارد مشکوک، پزشک ممکن است اقدام به نمونه برداری (تکه برداری یا بیوپسی) نماید که این کار، کاملاً بدون درد می باشد. وقتی که کار پزشک تمام شد، آندوسکوپ به بیرون کشیده می شود.

راه های درمان سوءهاضمه

در بيشتر موارد پرهيز از غذاها يا موقعيت هايی که به نظر می رسد باعث سوءهاضمه می شوند موفقيت آميزترين راه درمان است. سوزش سر دل ناشی از ريفلاکس اسيد معمولاً به وسيله درمان با ضد اسيد، مسدود کننده های گيرنده اچ 2 يا مهار کننده های توليد اسيد بهبود می يابد.

افراد سيگاری با ترک سيگار يا دست کم سيگار نکشيدن پيش از غذا مي توانند از سوءهاضمه رهايی يابند. ورزش با معده پر می تواند باعث ايجاد سوء هاضمه شود. بنابراين برای ورزش کردن، پيش از غذا يا حداقل يک ساعت پس از غذا، برنامه ريزی کنيد.

پزشک ممکن است برای درمان سوءهاضمه ناشی از مشکلات عملکردی در دستگاه گوارش، داروهايی که بر حرکت اين سيستم اثر می گذارند تجويز نمايد.

اکثر بیماران مبتلا به سوءهاضمه داروهای مختلف معده را می شناسند و از آن استفاده می کنند. اما توصیه متخصصان این است که از خوددرمانی بپرهیزید و حداقل یکبار به پزشک خانواده مراجعه کنید.

داروهایی که بیشتر بیماران میشناسند و از آن استفاده شامل شربت آلومینیوم ام.جی.اس، اُمپرازول و داروهایی نظیر رانیتیدین و سایمتیدین است. بعضی از بیماران علائمشان با داروهایی مانند رانیتیدین و سایمتیدین تسکین پیدا می کند.

در بیمارانی که علائم شدیدتر است از ترکیباتی نظیر امپرازول،پنتاپرازول استفاده می شود که سرکوب کننده های قویتری برای اسید معده به حساب می آیند.

نکته

 از آنجا که سوء هاضمه ممکن است علامت یک بیماری جدی تر باشد، در موارد زیر به پزشک مراجعه نمایید:

• وجود استفراغ، کاهش وزن، بی اشتهایی

• وجود خون در استفراغ یا سیاه رنگ شدن مدفوع

• تشدید قسمت بالا و راست شکم

• ناراحتی غیر مرتبط با خوردن غذا

• سوءهاضمه ی همراه با تنگی نفس، تعریق یا انتشار درد به فک، گردن، یا بازو

• طول کشیدن علایم به مدت بیش از 2 هفته

نحوه پیشگیری از سوءهاضمه

بهترین راه برای پیشگیری از سوء هاضمه دوری از غذاها یا کارهایی است که موجب بروز آن می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توانید در دفترچه‌ای تمام غذاهایی را که می‌خورید یادداشت کنید تا بفهمید چه غذاهایی موجب تشدید سوء هاضمه‌تان می‌شوند. سایر اقدامات برای پیشگیری از بروز سوء هاضمه عبارت‌اند از:

• خوردن وعده‌های غذایی کوچک تا معده مجبور نشود برای مدت طولانی یا به‌شدت کار بکند.

• آهسته غذا بخورید.

• از خوردن غذاهای اسیدی مانند مرکبات و گوجه‌فرنگی خودداری بکنید.

• کاهش یا قطع مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای محتوی کافئین.

• اگر استرس محرک‌تان است، با روش‌های مدیریت استرس مانند پس‌خوراند زیستی یا مدیتیشن آن را کنترل بکنید.

• اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک بکنید یا حداقل از سیگارکشیدن دقیقا قبل و بعد از غذا خودداری بکنید. زیرا سیگار موجب تحریک معده می‌شود.

• مصرف نوشیدنی‌های الکلی را متوقف کنید یا کاهش بدهید.

• از پوشیدن لباس‌های تنگ خودداری کنید. زیرا ممکن است آنها به معده‌تان فشار بیاورند. این امر می‌تواند موجب برگشت غذای مصرفی‌تان به‌سمت مری بشود.

• با معدهٔ پُر ورزش نکنید. این کار را قبل از وعدهٔ غذایی یا حداقل یک ساعت پس از غذاخوردن انجام بدهید.

• بلافاصله پس از غذاخوردن دراز نکشید.

• آخرین وعدهٔ غذایی‌تان را حداقل ۳ ساعت قبل از رفتن به رختخواب میل بکنید.

تخت‌خواب‌تان را طوری درست بکنید که قسمت سر و قفسهٔ سینه‌تان ۱۵ سانتی‌متر از پای‌تان بالاتر باشد. برای این کار از بالش استفاده نکنید. زیرا با این کار زاویه‌ای ایجاد می‌شود که موجب افزایش فشار بر سرتان شده و سوء هاضمه و سوزش سر دل تشدید می‌شود.

منابع:

سوءهاضمه، زخم معده و اثنی عشر - دکتر علیرضا منجمی

راهنمای بالینی سوءهاضمه - انجمن متخصصین گوارش و کبد - دانشگاه علوم پزشکی تهران - 1393

راهنمای بالینی سوءهاضمه - انجمن متخصصین گوارش و کبد - دانشگاه علوم پزشکی تهران - 1394

سوءهاضمه و زخم های دستگاه گوارش - دکتر سید مؤید علویان - 1396

مشکلی به نام نفخ و سوءهاضمه - دکتر صادقی - رابط سلامت - شماره 45 - 1397