امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 274101
۱۵۵۳۲
۷
۲
نسخه چاپی
Lice

شپش | انواع شپش | شپش سر | تشخیص و درمان شپش سر

شپش | انواع شپش | شپش سر | تشخیص و درمان شپش سر

شپش حشره خونخوار خارجی بدن انسان است كه قدمت آلودگی به آن به دوران قبل از تاريخ بر می گـردد ولـی نقـش شـپش بعنوان ناقل تعدادی از بيماری ها (تيفوس، تب راجعه، اپيدميك و تب خندق) تنها از اوايل قرن اخير شناخته شده است. اگر چه در مناطق متعددی بهبود وضعيت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی تاثير بسزائی در كاهش آلودگی به شپش داشته است اما همچنـان اين انگل گستردگی جهانی دارد.

مشخصات كلی شپش

شپش حشره ای كوچك، بدون بال و خونخوار است و می تواند سر، تن و عانه را در انسان آلوده كند. تخم شپش رشك نام دارد و بيضی شكل و سفيد رنگ و به اندازه ته سنجاق می باشد و بر حسب نوع به مو و درز لباس ها می چسبد شپش از نظر ميزبان اختصاصی بوده و انواع مختلفی دارد بطوری كه از ميان آنها تنها انواع خاصی بر بـدن ميزبـان انسـانی قادر به طی سيكل زندگی و بقا می باشد و انواع ديگر اين حشره بيشتر در حيوانات آلودگی ايجـاد نمـوده و تنهـا بطـور اتفـاقی ممكن است انسانی را مبتلا كند.

انواع شپش انسانی

سه نوع شپش انگل جوامع انسانی عبارتند از:

1-شپش سر

2- شپش تن

3- شپش عانه

شپش تن و شپش سر بسيار شبيه هم می باشند با اين تفاوت كه شپش تن كوچكتر و شفاف تر از شپش سر است. رنگ آنها سفيد مايل به خاكستری بوده و بدنی كشيده، بدون بال و سری نقطه ای دارند.

شپش 6 پای مفصلی دارد كه هر پا به يك زائده چنگك مانند ختم می شود. شپش عانه كاملاً شكل متفاوتی از شپش سر و بدن دارد، بطوری كه پهن تر، كوتاه تر و تيره تر از دو نوع ديگر بوده و شبيه خرچنگ می باشد.

تخم شپش بوسيله شپش بالغ ماده بطور محكمی به پايه مو( در موردشپش سروعانه) و يا تار و پود لباس(در مورد شپش تن) چسبيده و بصورت يك برآمدگی كوچك كروی و با بيضی شكل بنام رشك تظاهر می نمايد.

تقريباً 10-7 روز بعد يك نوزاد گرسنه از تخم خارج می گردد. اين نوزاد بايد هر چه سريعتر به تغذيه بپردازد در غير اين صورت طی 24 ساعت خواهد مرد.

نوزاد متولد شده طی 3-2 هفته و پس از 3 نوبت پوست اندازی، به شپش هاي بالغ تبديل شده و جفت گيري مي نمايند. شپش ماده بالغ بارور شده، طي 30-20 روز تعداد300-40 عدد تخم مي گذارد و بعد از آن مي ميرد.

شپش، پوست را سوراخ كرده و بزاق خويش را در زير پوست تزريق نموده و با مكيدن خون، مواد زائد خـويش را نيـز دفـع مـي نمايد. اين تلقيح مواد زائد و بزاق به زير پوست منجر به ايجاد برآمدگي قرمز رنگ خارش داري مي گردد.

در موارد ابتلا به اين بيماري به دليل آنكـه شـپش در طول روز چندين بار اقدام به خونخواري مـي كنـد، پروتئين هاي بزاق شپش، بدين طريـق مكـرراً بـه بـدن فرد بيمار تزريق مي گردد. علاوه بـر خونخـواري از فـرد آلوده به دليل نوع گـزش مـي توانـد سـبب حـساسيت، خستگي، بي خوابي، ضايعات پوسـتي و سـلب آسـايش انسان گردد. گاهي آلـرژي حـاد ماننـد خـارش شـديد به دنبال تزريق مكرر بزاق شپش ايجاد مي شود.

عوارض آلودگی به شپش

وجود شپش بدن، سر يا شپشك عانـه را روی بـدن شـخص پـديكولوزيس مـی گوينـد.

بطـور كلـی عـوارض پديكولوزيس عبارتند از

1- خارش شديد پوست بعلت تلقيح ماده بزاقي و مواد دفعي شپش به زير پوست
2- پوسته پوسته شدن و ضخيم شدن پوست در اثر خاراندن زياد
3- بروز عفونت هاي ثانويه باكتريال بدنبال خاراندن زياد پوست( مثل زرد زخم و ...)
4- شپش تن ، ناقل بيماري هاي همچون تيفوس همه گير- تب راجعه همه گير- تب خندق مي باشد توجه: مهمترين عارضه شپش، خاراندن شديد مي باشد كه فرد را كلافه، خسته و پريشان و بي خواب مي سازد كه همين امر مي تواند يكي از علل افت تحصيلي در دانش آموزان باشد.

شپش | انواع شپش | شپش سر | تشخیص و درمان شپش سر

شپش سر چیست؟

شپش سر يك انگـل خارجي و اجباري براي انسان بوده و متعلق به راسته ي Anoplura است كه از نظر ميزبـان، اختـصاصي و تنهـا قادر به رشد و تكثير بر روي بـدن انـسان بـوده و تنهـا مدت كوتاهي قادر است دور از بدن انسان زندگي كند . آلــودگي شــديد بــه شــپش ســر و بــدن را عمومــاً پديكلوزيس (Pediculosis)  مي گويند .

شپش سر و رشك هاي آن معمولاً در لابلاي موها و بر روي پوست سر بخصوص در نواحي پشت گوش و سپس سر ديده مي شود ولي در شرايط آلودگي شديد در تمام پوست سر و حتي محاسن و ديگر بخش هاي مودار بدن ممكـن اسـت ديـده شـود و رنگ آن سفيد خاكستري است . شپش سر بيش از شپش عانه ولي كمتر از شپش تن قدرت تحرك دارد و لذا ساعت ها ممكـن است در يك محل توقف و خونخواري نمايد. اين شپش خود را محكم به تارمو چسبانيده و خونخواري ادامـه مـي دهـد و گاهـاً بندرت نيز به مناطق كم موي بدن مهاجرت نموده ولـي هرگـز در ابـرو و پلـك تخـم گـذاري نمـي نمايـد. ايـن شـپش تخـم خود(رشك) را در ناحيه قاعده ساقه مو در محل خروج ساقه مو از فوليكول مي چسباند در شرايط حرارت محيطي مناسـب(36 - 22درجه سانتي گراد) ظرف حدود 7 روز تخم ها به لارو (Nymps )تبديل مي شوند كه از نظر ظاهري لارو شـبيه شـپش بـالغ بوده ولي از نظر بلوغ جنسي ناكامل است.

لاروها همانند شپش بالغ بلافاصله پس از خروج از تخم خونخواري را آغاز مي نمايد. لارو در شرايط محيطي مناسب از نظر حرارت ظرف حدود 2 هفته به شپش بالغ تبديل مي گردد كه بلافاصله جفت گيري كرده و 2-1 روز بعد تخمگذاري را آغاز نموده و تا 2-1 روز قبل از مرگ ادامه مي دهد.

بنابراين زمان لازم جهت تبديل يك تخم به شپش بالغ در شرايط مساعد سه هفته است و طول عمر آن حدود يكماه ( متوسط 18 روز ) مي باشد. هر شپش سر روزانه تقريباً 4 تخم و در طول عمر فعال خود مجموعاً 150-90 تخم مي گذارد. بطور معمول تعداد شپش نزد افراد آلوده كمتـر از 10 عدد بوده و وقتي تعداد آنها كمتر از 5-1 عدد باشد معمولاً از نظر باليني مشكل و عوارض عديده اي ايجاد نمي كند.

علائم ابتلا به شپش سر

خارش مداوم پشت سر و گردن كه ناشي از واكنش حساسيتي نسبت به بزاق شپش مي باشد كه در حين خون خوردن از بدن انسان به پوست وارد مي شود.

اغلب اوقات وجود شپش سر ممكن است بدون علامت باشد و فقط به طور تصادفي توسط والدين، معلمين يا پرستاران مدرسه تشخيص داده شود.

البته بايد توجه داشت كه عفونت جديد شپش سر هميشه سبب خارش سر نمي شود.

وجود غدد لنفاوي متورم و دردناك در نواحي پس سر و پشت گوش يكي از علائم مهم بيماري است.

ميزان شيوع شپش سر

عفونت به اين انگل در همه ي گروه هاي سني ديـده شــده، امــا بيــشترين ميــزان شــيوع آن در ميــان دانش آموزان مشاهده شده است.

انسان ها با هر زمينه اقتصادي و اجتماعي در معرض خطر ابتلا به شپش سـر قـرار دارنـد ايـن آلـودگي بخصـوص در مـدارس ابتدايي ممكن است همه گير شود. همچنين آلودگي به اين شپش در نزد دختران بيش از پسران و در كودكان شايعتر از بـالغين است.

چگونه به وجود شپش سر مشكوك می شويم؟

شپش پوست سر را مي گزد و بزاق و ترشحاتش محرك بوده و باعـث خـارش قابل توجه مي شود. به دنبال خاندران پوست، عوارض گوناگوني مانند زردزخم ايجاد مي گردد. تقريبا" همه افراد با اطلاع يافتن از وجود شپش سر در نزديكان خود، ناگهان دچار خارش سر مي شوند. بنابراين طبيعي است كه صرفا" وجود خارش كافي نبوده، لازم ست كه معاينه و بررسي دقيق تري انجام شود.

شپش سر اغلب با چسبيدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفي مي كند. ضمن آنكه از نور و گرما هم گريزان بوده، غالبا دور از تاج سر قرار مي گيرد لذا بيشتر مشاهده تخم شپش های چسبيده به سر است كه شك به بيماري را بر مي انگيزد.

بسيار مهم است كه تخم شپش را از شوره سر و ساير حالات مشابه افتراق دهيم، بعضي اوقات پوسته هاي سفيد ريز مثل شــوره در مــو ممكن اســت بــا تخم شــپش اشــتباه شــوند، اما بايد توجه داشت كه تخم هاي شـپش بـه سـختي كنـده مـي شوند چون به قسمت ساقه مو مي چسبند، درحاليكه شوره سر در واقع پوست مرده است كه به راحتي از مو جـدا مـي شـود.

گاهي اوقات بقاياي اسپري هاي مو هم ممكـن اسـت بـا تخم شپش اشتباه شوند، والدين بايستي به دنبال تخم هایی كـه متصـل بـه موهـا نيز مي باشـند، بگردنـد. البتـه راه تشـخيص قطعـي با والدين نمي باشد بلكه در صورت مشكوك شـدن بايد پزشـك يا پرســـنل بهداشـــتي آن را تاييد نماينـــد. زيرا آنهـــا راحت ترمي توانند اگزما، حساسـيت يا سـاير بيماري هاي پوسـتي را ازشـپش تشخيص دهند.

شپش | انواع شپش | شپش سر | تشخیص و درمان شپش سر

تشخیص شپش سر

براي تشخيص تخم شپش توجه به نكات زيرضروري است:

تخم شپش هميشه تخم مرغي شـكل بـوده و بـه مـو در نزديكي پوست سر چسبيده اند.

تخم ها در گيجگاه ها، بالاي گوش هـا و پشـت گـردن ديده مي شوند.

براي جدا كردن تخم ها از مو استفاده از ناخن ها يا برس ضروري بوده، به راحتي جدا نمي شوند.

به هر حال براي پيدا كردن تخم شپش مي بايست با حوصله تمام از يك گيجگاه به طرف مقابل، منطقـه بـه منطقه مو را گشت و بهتر است اين كار زير نور مناسب انجام شده و البته استفاده از يك ذره بين هم مي تواند كمك كننده باشد. ضمنا اين دقت را هم بايد معطوف داشت كه نزديكي زياد سر به فرد مورد معاينه، مي توانـد باعث منتقل شدن شپش به سر فرد معاينه كننده شود.

نحوه سرایت شپش سر

1-تماس مستقیم با شخص آلوده شده

2- -تماس غیرمستقیم با اموال شخص آلوده شده از قبیل برس مو، شانه، رختخواب، رومبلی یا داخل ماشین که همه این اقلام به طور موقت پناهگاه شپش می باشند.

درمان شپش سر

شستشوي مرتب سر با صابون و شامپو و آب گرم تعداد شپش هاي بالغ را كاهش مي دهد

1-فرآورده پرمترين 1 %

اين دارو بعنوان داروي انتخابي درمان توصيه شده است و بصورت شـامپو، محلـول سرشوي، پودر، لوسيون، كرم در بازار موجود است.

نحوه استفاده شامپوي پرمترين: ابتدا موها را با آب مرطوب نموده و سپس با شامپو يا سرشوي 1 % موهـا را كـاملاً آغشـته نمائيد. لازم است كاملاً به كف سر و ساقه موها ماليده و ماساژ داده شود و پس از مدت 10 دقيقه با آب فراوان شسته شود اين مشتقات باعث مسموميت نمي شوند و اثر ابقايي بر موهاي سر دارد و تا 1 هفته در مو باقي مي ماند و بر روي رشك نيز اثر كشندگي دارند توصيه مي شود ضمن بازبيني و معاينه مجدد در صورت بقاي مشكل يك هفتـه بعـد درمـان تكـرار شود.

2- شامپوی گامابنزن( ليندان)

حدود 2 قاشق غذاخوري از شامپو را پس از خيس كردن موها كاملاً به ناحيه پوست سر و ريشه ها ماليـده و بـدقت ماسـاژ كافي داده شود و پس انجام ماساژ مدت 4 دقيقه شامپو را بر روي مو ثابت گذاشته و سپس بطور كامل با آب شستشـو داده و آن را خشك نمائيد. يكهفته بعد نوبت دوم درمان توصيه مي شود.

3- استفاده از مالاتيون

بصورت لوسيون، شامپو و پودر 5 % ارائه شده است ( در ايران به صورت معمول قابل دسـترس نيسـت) . ايـن دارو نيـز اثـر ابقايي داشته و بر رشك اثر كشندگي دارد. در صورت استفاده از لوسيون، 8 تا 12 ساعت بعد لوسيون را با آب شسته و موها را با شامپوي معمولي بشوييد . در اين مورد نيز رشـك زدايـي پـس از درمـان توصـيه شـده اسـت . تركيبـات پيروتروئيـد )پرمترين) و مالاتيون را تنها جهت درمان شپش سر توصيه كرده اند.

4 -بنزيل بنزوات 25 %

به صورت امولسيون قابل دسترس است بايستي دو بار به فاصله 24 ساعت موها را به آن آغشـته كـرده و سـپس شستشـو شود و بعد رشك زدايي انجام شود. درمان بايستي يك هفته بعد تكرار شود.

5-هيچ يك از تركيبات نمي توانند تخم ها را كه به موها چسبيده اند از آن جدا كنند لذا در هر 2 مورد پس از درمان لازم است با استفاده روش زير نسبت به جدا كردن رشك ها از مو اقدام گردد: موها را ابتدا بـا حولـه اي مرطـوب و آغشـته بـه سركه به مدت 30 دقيقه مرطوب نمائيد سپس با شانه دندانه ريز آغشته به سركه موهاي سر را شانه نمائيد به ايـن ترتيـب رشك ها از موها جدا خواهند شد.

6- كليه ضايعات عفونت جلدي ايجاد شده بايستي با آنتي بيوتيك مناسب درمان گردد.

توضيح : كوتاه نمودن موها برای تسهيل در امر شانه كردن و رشك زدايی كمك كننده است.

راه های پيشگيری از شپش سر

1-آموزش به مردم در مورد شستشوي البسه و ملحفه در آب جوش به مدت 30 دقيقه و يا استفاده از ماشين لباسشويي خشك كن و اتو كردن درزهاي لباس براي از بين بردن شپش و رشك

2- رعايت بهداشت فردي (بخصوص استحمام مرتب)

3- شانه كردن روزانه مو سر

4- تميز كردن همه روزه برس و شانه

5- شستشو منظم لباس ها، روسري، كلاه و...

6- عدم استفاده از شانه، برس، كلاه و شال گردن ديگران

7- پرهيز از تماس با اشياء و لباس هاي فرد آلوده

8- كنترل روزانه موي سر و باز ديد بدن ( درصورت لزوم) دانش آموزان در مدرسه و ورزشگاه ها

9- گزارش موارد آلوده مشاهده شده به نزديكترين واحد بهداشتي درماني (خانه بهداشت، پايگاه بهداشتي مراكز بهداشتي درماني شهري و روستايي)

منابع

مروری بر درمان های رایج شپش سر | دکتر سامان احمد نصرالهی و دیگران | پوست و زیبایی | شماره 3 | پاییز 1397

چگونه به شپش سر مبتلا نشویم؟ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی | 1386

دستورالعمل مراقبت آلودگی به شپش در کشور | معاونت بهداشت | سال 1392

  • منبع
  • حقوق نیوز

۲ دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید