قرارداد فرانشیز (فرانچایز) یا حق امتیاز عنوانی است که بر پایه آن به یک شرکت اختیار داده میشود که تولیدات یا فراورده‌های شرکت دیگر را بفروشد و در برابر آن مبلغی دریافت کند که به این مبلغ، مبلغ فرانشیز می‌گویند.
فرانشیز چیست؟
به طور کلی فرانشیز (Franchise ) روشی است که برای پیشبرد کسب و کارها از آن استفاده می شود. قراردادهای فرانشیز مابین دو نفر با عناوین فرانشیزدهنده و فرانشیز گیرنده برقرار می شود.
فرانشیز یا اعطا مجوز محدود به عنوان پروانه ای رسمی است که بوسیله آن مالک علامت تجاری با نام تجاری به دیگری اجازه فروش محصولات یا عرضه خدمات را تحت آن نام یا علامت در مدتی معین و طبق نظارت امتیاز دهنده در مناطقی گسترده تر اهدا می کند.
در تعریفی دیگر فرانشیز نوعی توافق تجاری است که به موجب آن یک طرف، امتیازدهنده، حق استفاده از روش های کسب و کار و شیوه های توسعه یافته خود را در اختیار طرف دوم؛ امتیازگیرنده، قرار می دهد. این امر مستلزم این است که در این میان امتیازگیرنده از حق استفاده، تولید و ساخت، فروش، بهره برداری از علائم تجاری و برندهای ایجاد شده توسط امتیازدهنده در کسب و کار خود برخوردار باشد. امتیازدهنده موظف است تا با روش “know-how” یا دانش تجربی به امتیازگیرنده شیوههای کسب و کار و نحوه اداره ی آنها و همچنین دسترسی به سیستم کسب و کار موجود را توضیح دهد.
فرانشیز جدیدی که ایجاد شده است ادامه شرکت مادر است و به عنوان نمایندهای برای نام تجاری و وجهه از پیش موجود شناخته می شود. با توجه به ماهیت قراردادهای فرانشیز ، امتیازدهنده حقوق لوگو، برند و علائم تجاری را حفظ میکند. هنگام انعقاد یک قرارداد فرانشیز، از وجود سه عنصر اصلی که در این نوع قراردادها لازم است باید اطمینان حاصل کرد:
- اجازه استفاده از نام یا علامت تجاری ثبت شده؛
- انتقال دانش فنی از امتیازدهنده به امتیازگیرنده؛
- توزیع کالاهای ساخته‌شده.
به عنوان مثال، یک کافه در سنگاپور، در ازای پرداخت مبلغی به باشگاه منچستر یونایتد انگلستان، از لوگوی این باشگاه و رنگ پیراهن آن بر روی فنجان ها و یا تزیینات فضای کافه استفاده می کند. امروزه قرارداد فرانشیز به دلیل در پی داشتن مزایای فراوان برای طرفین قرارداد به عنوان یکی از اصلی ترین قالب های قراردادی چه در سطح ملی و چه در عرصه بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد.
عناصر زیر در قراردادهای فرانشیز دیده می شود:
- اجازه انجام فعالیتهای تجاری با توجه به سیستم فرانشیز. در این صورت حق استفاده از علائم تجاری و برند را نیز به دنبال خواهد داشت.
- محدودیتهای جغرافیایی ممکن است بر امتیازگیرنده تحمیل شود. این بدان معنی است که امتیازدهنده حق دارد که یک قلمرو یا مکان خاصی را برای کسب و کار مشخص کند.
- امتیازدهنده دستورالعملی را برای امتیازگیرنده تعیین و مشخص میکند که کسب و کار باید با توجه به این دستورالعمل انجام شود. در قرارداد فرانشیز عنصر رایجی که همیشه مورد اشاره قرار میگیرد این است که امتیازگیرنده موظف است کسب و کار را مطابق با دستورالعمل ارائه شده پیش ببرد.
- مواد مورد نیاز امتیازگیرنده برای کسب و کار باید از منابع مشخصی تهیه شوند. تأمین این منابع، یا خود با امتیازدهنده است یا تأمین کنندگانیاند که توسط امتیازدهنده تأیید میشود.
- دورهای اولیه برای قرارداد فرانشیز وجود دارد که در شرایطی خاصی می توان در آن قرارداد تجدید نظر کرد. امتیازگیرنده معمولا حق لغو قرارداد را ندارد، مگر این که از طرف امتیازدهنده این حق به او داده شود.
- امتیازدهنده میتواند قرارداد را فسخ کند و سپس داراییهای کسب و کار را تملک کند و طرف هرگونه اجارهای که امتیازگیرنده طرف آن بوده قرار بگیرد.
- اگر امتیازگیرنده تصمیم به واگذاری کسب و کار خود بگیرد این امر امکان پذیر است، در صورتی که شرایطی که توسط طرفین در قرارداد پیش بینی شده چنین اجازه ای دهد و معمولا هزینه انتقال را نیز به دنبال خواهد داشت.
در این نوع از قراردادها، فرانشیز گیرنده موظف می شود تا با توجه به اصول بازاریابی که از سوی فرانشیز دهنده عنوان می شود، عمل نماید. در واقع فرانشیز از الگوهای همکاری تجاری به حساب می اید که به عنوان یک شبکه ارتباطی کوچک نیز شناخته می شود. با استفاده از این الگو، کسب و کارهای کوچک می توانند با استفاده از نام برند و یک مفهوم تجاری فعالیت داشته باشند. در ادامه این کسب و کارهای کوچک می توانند برای بازاریابی محصولات خود از متدهای تست شده موفق به صورت اشتراکی استفاده نمایند.
قرارداد بین المللی فرانشیز
قرارداد بین المللی فرانشیز از کاربردی ترین شیوه های گسترش تجارت به حساب می آید. در توافقی که در این گونه از قراردادها به وجود می آید، فرانشیزدهنده روش ابداعی خود در حوزه تولید و عرضه کالا و خدمت را اعلام می کند و مالکیت های فکری خود را در قالب نام یک یا چند برند در اختیار طرف دیگر قرارداد می گذارد. به صورتی که آن کالا یا خدمت مورد نظر با چشم پوشی از محل جغرافیایی عرضه آن با ظاهر و کیفیتی نسبتا یکسان در تمامی دنیا عرضه شود.
تاریخچه قرارداد فرانشیز
در واقع می توان گفت شروع شکل گیری فرانشیز به سال ۱۸۵۰ هم زمان با اختراع چرخ خیاطی توسط سینگر بر می گردد. وی به منظور گسترش فروش چرخ خیاطی در نقاط مختلف و نیز آموزش مشتریان در مورد نحوه کار با این ماشین، شروع به اعطای لیسانس فروش و توزیع این محصول به کار آفرینان در نقاط مختلف کشور نمود. سینگر همانی است که بسیاری از ایرانیان با چرخ های خیاطی آن آشنایی دارند. اما مهمتر از محصولات، او و شرکت اش مفهومی اساسی هستند.
اما تاریخ طرح فرانشیز به اواخر دهه ی ۶۰ و اوایل دهه ی ۷۰ میلادی در آمریکا بر می گردد که به تدریج در اروپا نیز جای خود را باز نمود. این زمانی بود که سرمایه گذاران و تولید کنندگان در پی این بودند که به جای سرمایه گذاری مستقیم، اقدام به قراردادن یک تولید کننده یا توزیع کننده مستقل در سرزمین های جدید بنمایند که این روش به تدریج تبدیل به قرارداد خاص فرانشیز با مختصات خود گردید.
در واقع می توان گفت فرانچایزینگ از ابتدا سه موج رشد اصلی را تجربه کرده است. موج نخست در اوایل دهه ی ۱۹۷۰ به وقوع پیوست، یعنی زمانی که رستوران های غذای فوری از این مفهوم برای رشد سریع بهره برداری کردند. صنعت غذای فوری، یکی از نخستین صنایعی بود که قدرت فرانچایزینگ را کشف کرد، اما به زودی کسب و کارهای دیگر نیز شروع به تطبیق دادن مفهوم فرانچایزینگ با صنایع خود کردند.
موج دوم در اواسط دهه ی ۱۹۸۰ روی داد؛ یعنی زمانیکه اقتصاد آمریکا به شدت به سوی بخش خدمات تغییر جهت می داد.
موج سوم نیز در اوایل دهه ی ۱۹۹۰ آغاز شد و تا کنون ادامه دارد. مشخصه ی این دوره کوچک سازی شرکت ها و افزایش هزینه ی فرانشیزهای سنتی، این فرانشیزهای تازه بودند که به کار آفرینان بالقوه اجازه ی دست یابی به کسب و کارهای آزمون شده را سریع تر و با هزینه ای پایین تر دادند. این فرانشیزها در صنایع مختلفی گسترش یافته اند.
معیارهای انتخاب یک فرانشیز
• میزان تقاضایی که برای محصولات یک شرکت فرانچایز دهنده وجود دارد
• رقابت در اشکال مختلف
• توانمندی متقاضی فرانچایز در عملیاتی سازی و مدیریت کسب وکار
• نام تجاری و برند فرانچایز دهنده
• آموزش و خدمات حمایتی
• تجربیات فرانچایز دهندگان
• رشد سیستم فرانچایزی در منطقه
مزایای قراردادهای فرانشیز
این روزها کسب و کارهای مختلفی با استفاده از قراردادهای فرانشیز مشغول به تجارت هستند از جمله مزایای این قراردادها می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- امنیت پیدا کردن کسب و کار
- اثبات شده بودن روش
- قابلیت پیش بینی نتیجه فعالیت تجاری
- کاستن از هزینه های بازاریابی
انواع قرارداد فرانشیز
1- فرانشیز تولیدی
2- فرانشیز خدماتی
3- فرانشیز صنعتی
فرانشیز تولیدی
در این قراردادها فرانشیز دهنده به فرانشیز گیرنده، دانش فنی و تکنولوژی لازم برای تولید یک محصول خاص را که بعدا تحت نام و علامت تجاری او به فروش خواهد رسید اعطا می کند. در برخی از موارد حتی ممکن است گیرنده مجوز استفاده از اطلاعات محرمانه تجاری با تکنولوژی موضوع اختراع را نیز از اعطا کننده به دست آورد و یا حتی مورد آموزش قرار گرفته و اطلاعات مربوط به بازاریابی و توزیع و خدمات رسانی محصولات تولیدی را نیز تحصیل نماید. بسیاری از شرکتهای چند ملیتی که از یک یا چند علامت تجاری معروف برخوردار هستند و هزینه های مربوط به تولید کالا در کشوری که در آن مستقر هستند بالا است، از این قالب خاص قراردادی استفاده می کنند تا محصولات خود را در کشورهایی که هزینه های کمتری برای آنها در پی دارد تولید نمایند.
برای مثال، در تولید بسیاری از لوازم خانگی از قبیل تلویزیون، مایکروفر، ماشین لباسشویی و... در خارج از مرزهای جغرافیایی کشوری که صاحب علامت تجاری در آن مستقر است، از این قراردادها استفاده می شود. همچنین، استفاده از قرارداد فرانشیز تولیدی در خصوصی رستوران ها و غذاهای فست فود نیز شایع است. مثال بارز این نوع فرانشیزها، قراردادهایی است که بین رستوران اصلی مکدونالد در آمریکا و فروشگاه های مختلف آن در سطح دنیا منعقد می شود.
فرانشیز خدماتی
به گونه ای از فرانشیز اطلاق می شود که در آن گیرنده ی امتیاز به ارائه ی خدماتی می پردازد که شیوه ی تدارک، عرضه و همچنین استانداردهای حاکم بر آن توسط فرانشیزدهنده ابداع شده و موفق نیز بوده است. معمولا خدمات مزبور تحت علامت و نیز نام تجاری اعطاکننده ارائه می شود. این نوع خاص از فرانشیز نسبت به سایر موارد فرانشیز نیاز به سرمایه گذاری کمتری از ناحیه ی فرانشیزگیرنده داشته، اداره و مدیریت آن آسان تر بوده و از مفاد قراردادی کمتری نیز برخوردار است. بهترین مثال برای تجارتهایی که فرانشیز خدماتی در آن رایج است خدمات هتلداری و خدمات توئیتینگ و تعمیرات پس از فروش اتومبیل است
فرانشیز صنعتی
فرانشیزهای صنعتی بیشتر برای تولید و ساخت محصولات مختلف صنعتی کاربرد داشته و معمولا بین شرکتهای بزرگ صنعتی منعقد می شوند. در چهارچوب این قرارداد، اعطا کننده (که خود در اکثر موارد تولید کننده ی کالای مورد نظر است) با اعطای امتیاز و انتقال دانش فنی و تکنولوژی لازم، به تولید کننده ی دیگر (فرانشیز گیرنده) اجازه ی ساخت محصولاتی مشابه کالاهای خود را با همان کیفیت و شکل ظاهری میدهد. بعلاوه، گیرنده به موجب قرارداد اجازه خواهد یافت تا کالاهای مزبور را با نام و علامت تجاری فرانشیز دهنده به بازار عرضه نموده و حتی برای این منظور از روشی های او در پخش کالا استفاده نماید. این دسته از فرانشیزها معمولا به دلیل اینکه در برگیرنده ی انتقال تکنولوژی از کشورهای توسعه یافته (که عمده ی کارخانجات اعطا کننده ی چنین فرانشیزهایی در آنجا ساکن هستند) به کشورهای در حال توسعه (که بیشتر تولید کنندگان گیرنده ی چنین فرانشیزهایی در آنجا مقیم اند) میباشند، زیر مجموعه ی قراردادهای انتقال تکنولوژی محسوب شده و بنابراین واجد دو ویژگی خاصی هستند. اولا، به طور معمولی در مقایسه با سایر انواع قراردادهای فرانشیز از پیچیدگی های فنی خاصی برخوردار بوده و شروط و تعهدات قراردادی بیشتری را در بر می گیرند و ثانیا، کشورها برای به رسمیت شناختن و معتبر دانستن آن ها رعایت تشریفات خاصی از جمله لزوم ثبت قرارداد در مراجع خاص ملی را مقرر می دارند.
تعهدات فرانشیزگیرنده در قراردادهای فرانشیز
این تعهدات به 4 دسته کلی تقسیم میگردد:
1- تعهدات مرتبط با حقوق مالکیت صنعتی شامل:
بکارگیری علائم و نام تجاری مطابق شرایط مندرج در قرارداد استفاده از دانش فنی و تجربی در چارچوب قرارداد عدم افشای آن نزد شخص ثالث (در طول قرارداد و پس از انحلال)
2- تعهدات در مورد بهره برداری و راه اندازی از سیستم اعطاء مجوز محدود (فرانشیز) شامل:
تدارک فعالیت،محل و مواد لازم جهت راه اندازی و بهره برداری استخدام نیروی متخصص
3- تعهدات مالی شامل:
پرداخت حق امتیاز و هزینه اولیه، هزینه مکان، تحصیل پوشش بیمه مسولیت و حوادث
4- تعهدات در مورد شیوه فعالیت در قالب اعطاء مجوز محدود (فرانشیز) شامل:
رعایت همه جانبه تمام استانداردها و دستورالعمل ها جهت حفظ اعتبار و شهرت تجاری فرانشیز، فراهم آوردن موجبات بازرسی صاحب امتیاز
دیدگاه