در دنیای حقوق، اعمال حقوقی (اعمالی که به خواست و ارادهی انسان انجام می شوند)، به دو دسته تقسیم میشوند: قراردادها و ایقاعات.
قرارداد چیست؟
قراردادها مثل بیع و اجاره، با تراضی (موافقت و رضایت) حداقل دو شخص واقع می شوند و اثر حقوقی آنها مقصود مشترک اشخاصی است که قرارداد را منعقد کردهاند. مثلا دو شخصی که قرارداد اجاره را با تراضی یکدیگر منعقد می کنند، هدفشان ایجاد رابطهی استیجاری است که با قرارداد محقق می شود.
ایقاع چیست؟
ایقاعات با یک اراده واقع می شوند و مانند قراردادها همان اثری را دارند که شخص انجامدهنده درنظر داشته است. مثلا مردی که همسر خود را طلاق می دهد، در واقع خواستهاش انحلال رابطهی زناشویی و نکاح بوده است و با طلاق خواستهی وی محقق می شود.
تفاوت قرارداد و ایقاع
بنابراین با توجه به تعاریف فوق مهمترین تفاوت عقد (قرارداد) و ایقاع آن است که در عقد به تراضی حداقل دو نفر احتیاج است، درحالی که ایقاع با ارادهی یک طرف محقق میشود. بنابراین، برای آنکه عقد اجارهای محقق شود حتما باید دو طرف(مؤجر و مستأجر) وجود داشته باشند و رضایت هر دو به وقوع عقد اعلام شود. هیچگاه یک نفر نمیتواند بهتنهایی و بدون رضایت طرف دیگر خانهی خود را به او اجاره دهد و برای اینکه اجاره بهنحو صحیحی واقع شود، حتما باید رضایت طرف دیگر نیز اخذ گردد. درحالی که این مسئله درخصوص طلاق صادق نیست. مرد میتواند همسر خود را بدون آنکه رضایتش را کسب کند طلاق بدهد. به عبارت دیگر، برای وقوع طلاق نیازی به رضایت زن نیست و مرد بهتنهایی میتواند این عمل حقوقی را انجام دهد.
از توضیحات فوق مشخص است که ایقاع عملی ارادی است و به ایجاد یا اسقاط حق (از بین بردن حق) یا تغییر موقعیتهای حقوقی منجر میشود. درواقع ایقاع هم مثل قرارداد اثر حقوقی دارد.
لازم به ذکر است که ایقاع هرچند با یک اراده محقق می شود ولی باید اعلان شود، چرا که حقوق به رویدادهای اجتماعی می پردازد و شخص نیز باید به نحوی ارادهی خود را اعلام کند. مثلا در فسخ قرارداد، شخصی که قرارداد را فسخ می کند باید به طرف مقابل فسخ را اطلاع دهد.
طلاق، فسخ، رجوع (بازگشت مرد به همسر مطلقهی خود در طلاق رجعی)، ابرا (بری کردن دیگری و گذشتن از بعضی از حقوق خود) ازجمله مصادیق ایقاع هستند که با ارادهی فاعل آن به وجود میآیند، اثر میکنند و اثرشان باقی میماند.
نکات مهم در رابطه با ایقاع و قرارداد
1- با این که ایقاع با یک اراده اجرایی می شود اما بایستی اعلان گردد، زیرا حقوق به رویدادهای اجتماعی می پردازد و فرد باید به نحوی اراده اش را اعلام نماید.
2- رجوع، طلاق، فسخ، ابرا از بارزترین مصادیق ایقاع به شمار می روند که با اراده فاعل آن ایجاد می شوند و اثر می کنند و اثراتشان باقی می ماند.
3- اثرات ایقاع در حقوق دیگران در وصیت های عهدی بهتر و بیش تر نمایان می شود. در این وصیت، موصی انجام عملی برای پس از مرگ خود بر عهده وصی قرار می دهد. چنین وصیتی با رد مخاطب آن از بین می رود. به صورت واضح تر وصیت عهدی توسط اراده موصی ایجاد می شود اما با رد وصی در زمان حیات موصی باطل می شود.
4- لازم به ذکر است که حق رد، ویژه وصیت عهدی است و در بقیه ایقاعات جاری نمی شود.
دیدگاه