لوزالمعده یا پانکراس در حفرهی شکمی و در پشت معده قراردارد، و حدود 25 سانتیمتر طول دارد و در یک سر ضخیمتر و در سر دیگر باریک است. پانکراس نقش دوگانهای دارد؛ از طرفی یکی از اندامهای دستگاه گوارش است و از طرف دیگر جزئی از سیستم هورمونی (غدد درون ریز) است.
لوزالمعده یا پانکراس Pancreas چیست؟
لوزالمعده غدهای پهن و دراز است که در قسمت فوقانی شکم و پشت معده قرار گرفتهاست. لوزالمعده متشکل از سه قسمت سر، تنه و دم است. قسمت سر آن در قوسی از اثنیعشر (دوازدهه) قرار گرفتهاست. تنه لوزالمعده در پشت معده قرار دارد و دم آن تا نزدیک طحال امتداد دارد. وزن پانکراس حدود صد گرم است. پانکراس هم یک غده درون ریز (غدهای که ترشحات آن با نام هورمون وارد جریان خون میشوند) و هم یک غده برون ریز (غدهای که ترشحات آن به خارج از بدن هدایت میشود) است که آنزیم ها و مواد دیگری ترشح میکند که مستقیماً وارد محیط روده شده و به هضم پروتئین، چربی و کربوهیدرات کمک میکنند.
غذا تا اندازهای در معده هضم میشود، سپس به دوازدهه (قسمت ابتدایی روده کوچک) رانده میشود. در این مرحله، لوزالمعده شیرهی گوارشی و آنزیمها را از طریق مجرای باریکی که به دوازده متصل است، به این غذا میافزاید. این مراحل مربوط به بخش «برونریز» لوزالمعده است. علاوه بر این لوزالمعده هورمون انسولین تولید میکند و به کنترل میزان قند خون کمک میکند؛ این بخش مربوط به نقش «درونریز» لوزالمعده است.
نشانههای بیماری لوزالمعده یا پانکراس
نشانههای بیماری لوزالمعده به علت آنها بستگی دارد، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- درد قسمت بالایی شکم
- کم اشتهایی
- زردی پوست و چشمها (یرقان)
- درد پشت
- نفخ شکم
- تهوع
- استفراغ
- سوءهاضمه
- مدفوع چرب و بدبو
بیماری های لوزالمعده یا پانکراس
دیابت نوع 1
دستگاه ایمنی بدن به سلولهای تولیدکننده انسولین پانکراس حمله برده و آنها را از بین میبرد. برای کنترل قند خون به تزریق مادامالعمر انسولین نیاز است.
دیابت نوع 2
پانکراس توانایی تولید و ترشح صحیح انسولین را از دست میدهد. در این حالت بدن نیز نسبت به انسولین مقاومت نشان میدهد و قند خون بالا میرود.
فیبروز سیستیک
یک اختلال ژنتیکی که بر چندین ارگان بدن تاثیر میگذارد مانند ریهها و پانکراس. مشکلات گوارشی و دیابت براثر این اختلال رخ میدهند.
سرطان پانکراس
پانکراس از سلولهای مختلفی تشکیل شده است و هر یک نوعی تومور را بوجود میآورند. شایعترین نوع تومور از سلولهایی منشاء میگیرد که در راستای مجرای پانکراس قرار دارند. ازآنجاییکه معمولا سرطان پانکراس علائم اولیهای از خود نشان نمیدهد، غالبا تا زمان تشخیص نهایی به پیشرفت خود ادامه میدهد.
پانکراتیت
بعضیمواقع پانکراس بواسطه تولید مواد شیمیایی گوارشی خودش دچار التهاب و آسیب میشود. درنتیجه آن مرگ بافت و ورم پانکراس اتفاق میافتد. هرچند سنگ کیسه صفرا در این اختلال نقش دارد اما بعضیمواقع هرگز نمیتوان علت پانکراتیت را پیدا کرد.
کیست کاذب پانکراس
پس از اینکه مدتی از ابتلا به پانکراتیت میگذرد، حفرهای پراز مایع بهنام کیست کاذب شکل میگیرد. ممکن است کیستهای کاذب به صورت خودجوش برطرف شوند یا شاید به ابزارساکشن جراحی جهت تخلیه مایع درون آنها نیاز باشد.
تومور سلولهای جزیرهای
ممکن است سلولهای تولیدکننده هورمون پانکراس بهطورغیرطبیعی شروع به تکثیر کنند، و تومور سرطانی بدخیم و خوشخیم را بوجود آورند. این تومورها باعث تولید حجم زیادی هورمون در بدن میشوند و سپس آنها را به جریان خون سرازیر میکنند. گاسترینوما، گلوکاگونوما و انسولینوما نمونههایی از تومورهای سلول جزیرهای هستند.
بزرگ شدن پانکراس
شاید با بزرگ شدن پانکراس هیچ اتفاقی رخ ندهد. صرفا ممکن است بیمار دارای پانکراسی بزرگتر از حد معمول باشد. یا امکان دارد ناهنجاری ساختاری علت آن باشد. اما شاید سایر دلایل بزرگ بودن پانکراس مطرح باشد و نیاز به درمان داشته باشند.
راههای تشخیص بیماریهای لوزالمعده
راههای تشخیص به نوع اختلال بستگی دارد، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- آزمایشهای کلی : مانند آزمایش خون، معاینه و اشعهی X
- سونوگرافی (اولتراسون) : تصویر برداری از لوزالمعده با استفاده از امواج صوتی.
- سیتی اسکن : یک نوع اشعه X خاص که تصویری سه بعدی از لوزالمعده ارائه میدهد.
- ام. آر. آی : شبیه به سیتیاسکن است، اما از امواج مغناطیسی برای ایجاد تصویر سه بعدی استفاده میشود.
- آندوسکوپی : یک تلسکوپ بسیار ظریف که از طریق گلو به سوی معده فرستاده میشود.
- لاپروسکوپی : لوزالمعده با یک ابزار باریک که به داخل آن فرو برده میشود مورد آزمایش قرارمیگیرد.
- بیوپسی : ذره بسیار کوچکی از بافت لوزالمعده بوسیلهی یک سوزن نمونه برداری میشود.
درمان بیماری های لوزالمعده یا پانکراس
انسولین
تزریق انسولین به پوست موجب جذب گلوکز به بافتهای بدن میشود و درنتیجه قندخون پایین را پایین میآورد. انسولین را میتوان در آزمایشگاه تهیه کرد یا از منابع حیوانی استخراج کرد.
خارج کردن کیستکاذب
مایعات درون کیستکاذب را میتوان با وارد کردن یک لوله یا سوزن از پوست به داخل آن خارج کرد. روش دیگر آن است که یک لوله کوچک یا استنت یا بین کیستکاذب و معده یا روده کوچک قرار داده میشود و کسیت را خارج میکنند.
جراحی کیستکاذب
بعضیمواقع برای خارج کردن کیست کاذب به جراحی نیاز است. ممکن است از جراحی لاپروسکوپی (ایجاد چند شکاف کوچک) یا لاپاراتومی (یک شکاف بزرگ) استفاده شود.
بخشبری سرطان پانکراس (جراحی ویپل)
این یک روش جراحی استاندارد برای درمان سرطان پانکراس قلمداد میشود. طی این روش درمانی، جراح سر پانکراس، کیسهصفرا و بخش ابتدایی روده کوچک (اثنیعشر) را برمیدارد. گاها دیده شده بخش کوچکی از معده هم برداشته میشود.
آنزیم پانکراسی
افراد مبتلا به فیبروز سیستیک اغلب آنزیمهای پانکراتیک دهانی مصرف کنند تا جایگزین آنزیمهای مخرب شوند.
پیوند پانکراس
روش دیگر پیوند پانکراس به افراد مبتلا به دیابت یا فیبروز سیتیک است. با پیوند پانکراس میتوان دیابت برخی بیماران را درمان کرد.
پیوند سلولهای جزایری
سلولهای تولیدکننده انسولین از پانکراس یک فرد اهداکننده گرفته میشود و به بیمار مبتلا به دیابت نوع 1 پیوند زده میشود. جراحی آزمایشی میتواند دیابت نوع 1 را درمان کند.
دیدگاه