مهم ترین علل گرایش نوجوانان به اعتیاد: چگونه فشارهای روانی و اجتماعی نوجوانان را به مصرف مواد مخدر سوق می‌دهد؟

مهم‌ترین علل گرایش نوجوانان به اعتیاد

صرف نظر از تعاریف کلاسیکی که برای اعتیاد به کار می‌رود، تعریف عملیاتی اعتیاد را می‌توان خو گرفتن و وابسته شدن جسمی، روانی و عصبی فرد به مواد که ترک آن مشکل یا غیر ممکن است تعریف کرد. در گزارشات رسمی و غیر رسمی آمده است که سن شروع اعتیاد در کشورمان به حدود 13 -12 سالگی رسیده و روزانه حدود 300 نوجوان در معرض شروع اعتیاد قرار دارند و سازمان ملی جوانان مصرف شیشه را در بین جوانان روز افزون و خطرناک اعلام کرده است. در این گزارش ها مهم‌ترین عوارض اعتیاد را خودکشی، سرقت، فرار از خانه، قتل، نزاع و جرایم جنسی اعلام کرده است.

از مهم‌ترین علل گرایش روز افزون جوانان و نوجوانان به اعتیاد می‌توان به موارد ذیر اشاره کرد.

1. تغییر در سبک زندگی

تغییراتی که در الگوهای رفتاری و حالت فردی نوجوانان ایجاد شده و بر تمامی ویژگی‌های زندگی آن ها مانند تغذیه، تحرک بدنی، ساعات خواب و بیداری و تفریحاتشان اثر گذاشته و در پی اجتماعی شدن بی‌قاعده و بی‌برنامه و گسترده نوجوانان این تغییرات روی آداب و رسوم، کار، بازی، وقت گذرانی، روابط اجتماعی، طرز تفکر، رفتار و بروز عواطف و احساسات آثار خود را نشان می‌دهد و جایگزین شدن اصل لذت بردن به هر قیمتی به جای اصل رشد و بالندگی در بین آن ها خود مزید بر علت شده است.

2. رشد پر شتاب تحولات اجتماعی

این موضوع که منجر به از هم گسیختگی‌های عاطفی و افزایش طلاق‌های رسمی و غیررسمی شده و آثار خود را در بروز و ظهور نوجوانانی سرگشته و عاصی که نه به اتکای خانواده و پشتیبانی پدر و مادر که به پشتیبانی فکری و فیزیکی همسالان بی‌تجربه در پی حل مشکلات و اضطراب‌های خود بر می‌آیند و در یک جمله کشیده شدن به سمت گروه‌های هم سن و سال و علاقه‌مندی به شرکت و انجام تجربیات آن ها.

3. کاهش امکان بروز خلاقیت و ابراز وجود

 افزایش بی‌رویه و بدون برنامه جمعیت جوان در سال‌های نه چندان دور منجر به کوچک شدن میدان بروز استعدادها در جوانان شده، رقابت را بسیار سخت کرده و امکان ابراز وجود را از جوانان گرفته یا به حداقل رسانده است و جوان که سرشار از انرژی و مشتاق نشان دادن خود و نیازمند جلب توجه دیگران است خود بزرگ انگاری خود را در مصرف سیگار و قلیان و مواد مخدر و شروع روابط جنسی نابه هنگام و مخاطره‌آمیز می‌بیند تا در جامعه‌ای که صدایش به گوش هیچ کس حتی پدر و مادرش نمی‌رسد این گونه خود را فریاد زده و به اثبات برساند.

4. بروز اختلال هویت رفتاری و نگرشی

تغییر هنجارهای جامعه، از بین رفتن هنجارهای قدیمی، شفاف نبودن هنجارهای جدید و سر در گمی جوانان. در زمان‌های نه چندان دور جوانان براحتی در مورد هنجارهای خانوادگی توجیه می‌شدند، هنجارهایی مانند احترام به بزرگتر و کسب اجازه از ایشان حتی برای مسائل کوچکی مثل نامگذاری فرزند، احترام به زن به طور عام و گسترده، ناموس انگاشتن زن و همسر دیگران، استفاده از تجربه بزرگتر و نابرده رنج گنج میسر نشدن و امثال آن. ولی با برداشته شدن حریم‌های خانوادگی مانند دیدن ماهواره و امثال آن در حضور بزرگ و کوچک و دختر و پسر صحبت در مورد هر مسأله‌ای از جمله مسائل جنسی در جمع خانواده و شفاف نبودن مرز خوب و بد کارکرد همیشگی سنت‌ها را که به عنوان ترمزی در مقابل آفات مدرنیته به حساب می‌آمد، از بین برده است.

5. بلوغ زودرس

حس کنجکاوی و لذت‌جویی یکی از صفات انسانی است که به اعتقاد بسیاری از روان پژوهان از همان روزهای نخست زندگی در انسان بروز می‌کند. از بین رفتن حریم‌ها و استفاده بی‌رویه از فضای مجازی افسار گسیخته و ماهواره منجر به آن شده است که بلوغ جنسی جوانان پیش از بلوغ عقلی خود را نشان داده و در وجود وی سر برآورد.

در ابتدای قرن 20 ازدواج دخترها در حدود سن 15سالگی و حتی کمتر صورت می‌گرفت در حالی که بلوغ جسمی (مثلاً شروع علام ماهانه در ایشان) در حدود سن 18 سالگی بود، در حالی که در حال حاضر سن بروز نخستین علائم بلوغ جسمی در نوجوان به حدود 12 یا 13 سالگی رسیده و سن ازدواج به حدود 25 سال و بالاتر رفته است. برای پُر کردن این گپ بیش از 10 سال هیچ برنامه مهارت آموزی نه از طرف خانواده‌ها وجود دارد و نه از طرف دولت، پس نوجوان خود در پی پُر کردن آن بر می‌آید و نوجوان بی‌تجربه و حریص به راهی می‌رود که بسیاری اوقات غیر قابل پیش‌بینی است.

6. فشار همسالان

تمایل نوجوانان به تعامل اجتماعی و تأثیر گذاری همسالان می‌تواند عاملی برای گرایش به اعتیاد باشد. فشار همسالان برای تجربه مواد مخدر، سیگار، الکل و مواد مخدر تجویز شده توسط همسالان می‌تواند نوجوانان را به مصرف این مواد سوق دهد.

7. فشارهای روانی و اجتماعی

فشارهای روانی مانند استرس، افسردگی، اضطراب و احساس تنهایی می‌توانند نوجوانان را به جستجوی فرار از این وضعیت‌ها از طریق مصرف مواد مخدر سوق دهند. همچنین، فشارهای اجتماعی مانند تحمیل انتظارات بالا، مشکلات خانوادگی، فشار تحصیلی و ترس از عدم قبولی نیز می‌توانند عوامل گرایش به اعتیاد باشند.

8. نقص هوشیاری و کنترل خود

نوجوانان به دلیل رشد و تکامل مغز، قدرت کنترل خود، ارزیابی ریسک و تصمیم‌گیری هوشمند را کمتر دارند. این نقص هوشیاری می‌تواند نوجوانان را به تصمیم‌گیری‌های نادرست و مصرف مواد مخدر ترغیب کند.

مهم است که درک و آگاهی از عوامل موثر در گرایش نوجوانان به اعتیاد را داشته باشیم. آموزش‌های مناسب و پشتیبانی های روانشناختی و اجتماعی می‌توانند به کاهش این گرایش کمک کنند. همچنین، ایجاد فضای امن در خانواده و ارائه اطلاعات صحیح در مورد خطرات مصرف مواد مخدر و مزایای سبک زندگی سالم نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

9. الگوی تربیتی والدین

در برخی از خانه ها، سوء مصرف الکل و/یا مواد مخدر از قبل وجود دارد. والدین ممکن است از الکل یا مواد مخدر سوء استفاده کنند در حالی که برخی از آنها به داروهای تجویزی وابسته هستند. کودکان این خانه‌ها در سنین پایین در معرض مواد مخدر و الکل قرار می‌گیرند و بنابراین ممکن است آن را رفتاری عادی بدانند. بنابراین، زمانی که این مواد به آنها پیشنهاد می شود، ممکن است در مصرف آنها تردیدی نداشته باشند. متأسفانه، برخی از کودکان حتی توسط والدینی که مشکلات خاص خود را دارند، تشویق به امتحان برخی مواد می شوند.

10. مشکلات روحی و روانی

تعداد بیشماری از نوجوانان شروع به تجربه علائم مشکلات روانی در دوران نوجوانی می کنند. برخی از اینها متوجه می شوند که الکل یا مواد مخدر مکانیسم کامل مقابله را ارائه می دهند. کسانی که از افسردگی و اعتماد به نفس پایین رنج می برند، اغلب زمانی که تحت تأثیر برخی مواد قرار می گیرند، احساس اعتماد به نفس و شادی بیشتری می کنند. متأسفانه، این احساسات خوشبختی کوتاه مدت هستند و بسیاری از افرادی که به اعتیاد مبتلا می شوند، مشکلات سلامت روانی بیشتری خواهند داشت.

11. کودکی آزاردهنده

کودکانی که مورد آزار جسمی، عاطفی یا جنسی قرار گرفته‌اند ممکن است متوجه شوند که نوشیدن الکل یا مصرف مواد مخدر به کاهش دردی که احساس می‌کنند کمک می‌کند. بسیاری متوجه خواهند شد که در حالی که تحت تأثیر این مواد هستند، می توانند مشکلات خود را فراموش کنند. برخی شروع به مصرف بیشتر و بیشتر مواد به عنوان راهی برای پاک کردن خاطرات خود می کنند.

12. فشار ورود به دوره نوجوانی

سال های نوجوانی می تواند بسیار استرس زا باشد و بسیاری از کودکان برای مقابله با آن تلاش می کنند. آنها ممکن است احساس انزوا یا افسردگی کنند و بسیاری ممکن است احساس کنند کسی را ندارند که با او صحبت کنند. زمان امتحان همچنین می‌تواند فشار زیادی بر دانش‌آموزان وارد کند، به طوری که بسیاری دریافتند که موادی مانند الکل یا مواد مخدر به آنها کمک می‌کند تا با این مشکل کنار بیایند. با این حال، مشکل این است که در درازمدت، این مواد بیش از آنکه فایده داشته باشند، ضرر خواهند داشت.