کیست تخمدان یکی از شایع ترین بیماری های در زنان می باشد که عموما در زنان جوان ایجاد می شود.
کیست تخمدان چیست؟
تخمدان پلیکیستیک یا PCOS یک بیماری شایع زنانه است که باعث اختلال در عملکرد طبیعی تخمدان میشود. تخمدان پلیکیستیک به معنای وجود چندین کیست یا کیستهای متعدد حاوی مایع در بافت تخمدان است. علت اصلی بروز این مشکل آزادسازی تخمک در طول چرخه قاعدگی است.
برای درک بهتر کیست های تخمدانی بهتر است کمی بیشتر درباره فرآیند تخمک گذاری بدانید. درک درست این فرآیند می تواند به شما اطلاعات زیادی در خصوص کیست ها بدهد.
تخمک گذاری در واقع فرآیند حیاتی و مهمی است که توسط واکنش های زنجیره ای از هورمون ها، که از هیپوتالاموس مغز آزاد می شوند، کنترل می شود.
در بخشی از چرخه ماهیانه قاعدگی خانم ها، فولیکول ها پاره شده وتخمک از تخمدان آزاد می شود. فولیکول ها کیسه های کوچکی درون تخمدان ها هستند که جنسی مایع مانند دارند و حاوی گامت ماده یا تخمک می باشد. به این روند یعنی آزاد شدن تخمک از تخمدان به درون لوله فالوپ را تخمک گذاری می گویند.
بعضی مواقع، فولیکول ها در طول تخمک گذاری پاره نمی شوند و تخمکی آزاد نمی کنند، در عوض مایعات بیشتری درونشان ذخیره شده و تبدیل به کیست فولیکولی(Follicular cyst) می شوند.
در موارد دیگر، فولیکول تخمک را آزاد می کند اما کیسه اش به جای حل شدن، دوباره بسته شده و با خون و مایعات دیگر پر می شود. به این نوع کیست “جسم زرد” یا “کورپوس لوتئوم(Corpus luteum cyst)” می گویند. کیست های به وجود آمده در هر کدام از این شرایط از نوع “کیست های فانکشنال(Functional ovarian cysts)” می باشند که شایع ترین کیست های تخمدان هستند.
علایم کیست تخمدان
در بیشتر موارد حتی در صورت ابتلا به کیست تخمدانی متوجه هیچ علامت خاصی نخواهید شد. با این حال اگر این کیست بزرگ تر باشد یا پاره شده یا جریان خون به تخمدان هایتان را مختل کرده باشد، نشانه های زیر را تجربه خواهید کرد:
• دفعات نیاز به ادرار کردن در شما افزایش می یابد
• احساس خستگی مفرط خواهید داشت
• متوجه تغییراتی در چرخه قاعدگی تان خواهید شد که در این حالت قاعدگی تان شدیدتر، ملایم تر یا نامنظم خواهد شد.
• دفع کردن مدفوع با مشکل مواجه خواهد شد
• ممکن است از سوء هاضمه رنج ببرید
• ممکن است احساس نفخ یا پر بودن معده داشته باشید
انواع کیست تخمدان
۱. کیست فولیکولی
این نوع کیست، شایعترین کیست در تخمدان است و در اثر رشد و بزرگشدن یک فولیکول ایجاد میشود. فولیکول کیسهای حاوی مایع و دربردارنده تخمک است.
کیست فولیکولی وقتی بهوجود میآید که فولیکول در زمان چرخهی قاعدگی از اندازه طبیعیاش بزرگتر شده و اجازهی خروج تخمک را نمیدهد. این نوع از کیست تخمدان معمولا بهطور خودکار درمان میشود و گاهی اوقات در کیسههای ایجاد شده، خون نشتی به تخمک هم دیده میشود.
۲. کیست جسم زرد
جسم زرد غدهای کوچک و موقتی است که پس از رهاشدن تخمک از تخمدان، در تخمک تشکیل میشود. وظیفهی جسم زرد تولید هورمون پروژسترون است که در آمادهکردن پوشش درونی رحم یا همان آندومتر برای لانهگزینی تخمک بارورشده نقش بسزایی دارد.
تولید بیش از حد مایعی قهوهای رنگ، منجر به انباشتهشدن فضای داخلی فولیکول و بزرگشدن غیر عادی آن میشود. عامل کیست، جسم زرد است. کیست جسم زرد با سونوگرافی قابل تشخیص است و در بیشتر مواقع خودبهخود پس از مدتی کوچک میشود و از بین میرود.
۳. کیست شکلاتی
بافتهای طبیعی لایه داخلی رحم یا آندومتر در این نوع از کیست در سایر قسمتهای بدن رشد میکنند. این اختلال بهطور شایع تخمدانها، رودهی بزرگ و لگن را درگیر میکند.
انتشار بافت آندومتر به خارج از ناحیهی لگن و چسبندگی احشا و ارگانها از نتایج این کیست است. محتویات کیسههای کیستی در این نوع، به رنگ قهوهای و قرمز است و به همین خاطر به آن کیست شکلاتی میگویند.
۴. سندروم تخمدان پلی کیستیک
PCOS یا سندروم تخمدان کیستساز، نتیجهی اختلالات هورمونی و علت اصلی ناباروری در زنان است. در واقع وجود چند کیست کوچک در تخمدانها موجب ایجاد این سندروم میشود.
۵. کیست درموئید
کیست درموئید یا کیست مویی در حقیقت یک تومور خوشخیم است که حاوی مو، خون، چربی، ناخن، استخوان، غضروف یا بافتهای تیروئیدی است. نوع کیست مویی تخمدان در سن تولید مثل در زنها ایجاد میشود. این کیستها روی یک یا هر دو تخمدان ایجاد میشوند و معمولا علامتی ندارند. اگر این کیستها بزرگ شوند، باعث چرخش تخمدان و اختلال در جریان خون میشوند.
۶. آبسهی لوله تخمدان
آبسهی لوله تخمدان یعنی آبسهای که لولهی رحمی و تخمدان را درگیر میکند. در موارد حاد، کیستها درون یا روی لولههای تخمدان را پر میکنند و حتما باید پیگیری و درمان شوند.
تشخیص کیست تخمدان
پزشکتان احتمال تشکیل کیست تخمدانی را از طریق معاینه مرتب لگنی شناسایی می کند.
در زیر تعدادی از گزینه های تشخیصی که به آن ها ارجاع داده خواهید شد مختصرا آورده شده است:
سونوگرافی: این روش از امواج فراصوت و فرستادن آن به ارگان ها و دریافت بازتاب آن برای مشاهده ارگان های داخلی از جمله رحم و تخمدان استفاده می شود.
سی تی اسکن: این نوع از عکس برداری عکس های مقطعی از ارگان های داخلی تهیه می کنند.
ام آر آی (MRI): این روش از میدان مغناطیسی برای ایجاد تصاویر از عمق ارگان های داخلی بدن تان استفاده می کند.
معمولا کیست تخمدان دیر تشخیص داده می شوند چرا که خیلی نشانه قابل توجهی ندارند، ممکن است خیلی به دردهای شکمی ملایم یا نامنظمی اندک در قاعدگیتان توجهی نکنید، اما همین می تواند اولین نشانه کیست های تخمدانی دردسرآفرین باشند، به طور مرتب برای چک آپ به مراکز مربوطه مراجعه کنید، خصوصا اگر متوجه هر نشانه ای شده اید. PCOS می تواند شانس باردار شدن را تحت تاثیر قرار داده یا به تاخیر بیندازد.
آیا کیست تخمدان خطرناک است؟
اگر زنی در دههی چهلم زندگیاش یا حتی جوانتر است و دورهی قاعدگی منظمی دارد، ولی دچار کیست تخمدان است، نباید چندان نگران باشد. کیستهایی مثل جسم زرد و کیست فولیکولی بسیار شایع هستند و خیلی زود خوب میشوند. این کیستها معمولا در فرایند تخمکگذاری ایجاد میشوند و چندان جای نگرانی ندارند.
قرص های ضدبارداری مانع از فرایند تخمکگذاری میشوند. پس پزشکان، احتمال ابتلا به کیستهای بیخطر مانند کیست فولیکولی را در زنانی که از این قرصها مصرف میکنند کم میداند. در نتیجه بروز علائم و تشخیص کیست در این دسته از افراد نیازمند پیگیری بیشتر است.
کیستهای بدخیم و خطرناک متشکل از بافت جامد هستند و حالت کیسههای کوچک پرمایع را ندارند. بنابراین شکل آنها در سونوگرافی کمک زیادی به تشخیص نوعشان میکند. تا قبل از ۳۰سالگی احتمال کیست بدخیم کمتر است. با این وجود به طور معمول بیشتر کیستهایی هم که بعد از ۴۰ سالگی دیده میشوند، خوشخیم و بیخطرند، ولی چنانچه کیستی بدخیم در تخمدان ایجاد شود، به احتمال زیاد بعد از ۴۰ سالگی تشکیل خواهد شد.
درمان کیست تخمدان
درمان کیستهای تخمدان وابستگی شدیدی به علت بروز و تشکیل آنها دارد. سن، اندازه کیست و ظاهر آن در درمان اثرگذار است. اگر وجود کیست همراه با درد نباشد، نیازی به جراحی و پیگیری تخصصی نیست.
بعضی کیستها در صورت درمان نشدن باروری را کاهش میدهد. کاهش باروری یکی از عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک و کیست آندومتریوما است. متخصص زنان و زایمان کیست را برای تقویت باروری برمیدارد یا کوچک میکند. کیستهای فانکشنال، آدنوم و درموئید تاثیری بر باروری ندارند.
اگر چه برخی متخصصین ترجیح میدهند در مواجهه با کیست تخمدان صبر کنند و بیمار را تحت نظر داشته باشند، متخصصین زنان و زایمان جراحی را برای برداشتن و معاینه هر گونه کیست یا توده ایجاد شده در تخمدان پس از یائسگی توصیه میکنند، چون احتمال ایجاد شدن کیست سرطانی یا سرطان تخم دان پس از یائسگی افزایش مییابد.
البته کیست تخمدان احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش نمیدهد. برخی متخصصین نیز توصیه میکنند کیستهای با قطر بزرگتر از 5 سانتیمتر درآورده شود. چنانچه کیست خودبه خود از بین نرود یا بزرگتر شود، متخصص زنان وزایمان کوچک کردن یا خارج کردن آن را توصیه میکند.
متخصص زنان و زایمان قرص ضدبارداری را در مواجهه با کیستهای عود کننده تخمدان به منظور توقف تخمکگذاری و جلوگیری از تشکیل کیست جدید تجویز میکند. قرص ضدبارداری احتمال سرطان تخمدان را نیز کاهش میدهد.
اگر کیست کوچک باشد و احتمال سرطان با توجه به نتایج تصویربرداری رد شده باشد، متخصص زنان و زایمان لاپاراسکوپی انجام میدهد. متخصص زنان و زایمان در جراحی لاپاراسکوپی کیست را خارج میکند. متخصص برش کوچکی را نزدیک ناف ایجاد میکند و سپس وسیله ظریفی را وارد شکم کرده و کیست را درمیآورد.
اگر کیست بزرگ باشد، متخصص زنان و زایمان کیست را با ایجاد برشی بزرگ در شکم خارج میکند و نمونهبرداری سریعی را انجام میدهد. چنانچه کیست سرطانی باشد، هیسترکتومی (جراحی برداشتن رحم) به منظور درآوردن رحم و تخمدانها انجام میشود.
دیدگاه