گلوکوم یا آب سیاه | عدم درمان آب سیاه باعث نابینایی می شود

گلوکوم یا آب سیاه چیست؟

گلوکوم یا آب سیاه به بیماری‌ای گفته می‌شود که طی آن عصب بینایی در اثر عواملی مانند افزایش فشار داخل چشمی (یا به اختصار فشار چشم) آسیب می‌بیند. از آنجا که عصب بینایی مسئولیت انتقال اطلاعات بینایی به مغز را برعهده دارد، آسیب آن (به تدریج) موجب نقص میدان بینایی می‌شود و در صورتی که بیماری درمان نشده و پیشرفت کند در نهایت می‌تواند به نابینایی کامل منجر گردد.

یک ظرفشوئی را در نظر بگیرید باشیری که تمام مدت باز است حال اگر خروجی باز باشد و همه چیز درست عمل کند حادثه ای رخ نمی دهد اما اگر راه خروج مسدود باشد آب سرریز می کند . در چشم هم مایع زلالیه دائم ترشح می شود در یک نوع از گلوکوم و اگر کانالهای خروجی درست عمل نکند افزایش فشار درون چشمی رخ می دهد .

عامل ایجاد گلوکوم یا آب سیاه

در بعضی موارد عامل ایجاد گلوکوم قابل تشخیص است مانند ضربه به چشم، بعضی از اعمال جراحی چشم و بسته شدن زاویه چشم، اما در بسیاری از موارد گلوکوم یک بیماری با علت ناشناخته است و عوامل ژنتیک و محیطی فراوانی در ایجاد آن دخیل هستند.

انواع گلوکوم یا آب سیاه

آب سیاه به ۵ دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود:

- آب سیاه زاویه باز (مزمن): نوعی آب سیاه که تنها علامت آن، از دست رفتن تدریجی بینایی است. از دست دادن بینایی ممکن است به قدری کند باشد که قبل از آشکار شدن علائم، آسیب جبران ناپذیری به بینایی وارد شده باشد. از سوی موسسه‌ی ملی چشم، شایع ترین نوع آب سیاه اعلام شده است.

- آب سیاه زاویه‌ی بسته (حاد): اگر جریان مایع زلالیه به طور ناگهانی مسدود شود،ساخت سریع مایع باعث افزایش شدید، سریع و دردناک فشار داخل چشم می‌شود.

- آب سیاه مادرزادی: کودکان مبتلا به آب سیاه مادرزادی دچار نقص در زاویه چشم خود هستند، که مانع از تخلیه‌ی نرمال مایعات می‌شود. آب سیاه مادرزادی معمولا علائمی مانند کدورت سفیدی چشم، آبریزش بیش از حد چشم یا حساسیت به نور دارد. آب سیاه مادرزادی می‌تواند در خانواده‌ها اجرا شود.آب سیاه مادرزادی می‌تواند ارثی باشد.

- آب سیاه ثانویه: آب سیاه ثانویه اغلب یک عارضه جانبی ناشی از آسیب یا مشکلات دیگر چشم مانند آب مروارید یا تومورهای چشم است. داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها نیز می‌توانند این نوع آب سیاه را ایجاد کنند. جراحی چشم به ندرت ممکن است باعث آب سیاه ثانویه شود.

- آب سیاه با فشار طبیعی: در برخی موارد،عصب بینایی بدون افزایش فشار چشم دچار آسیب می‌شود، که علت آن ناشناخته است. با این وجود، حساسیت شدید یا کاهش جریان خون به عصب بینایی ممکن است علت این نوع آب سیاه باشد.

علائم گلوکوم چیست؟

گلوکوما (آب سیاه) اولیه‌ی زاویه‌ی باز، شایعترین نوع آب سیاه است، که نشانه‌ای به جز از دست دادن تدریجی بینایی ندارد. وجود نقطه‌های کور در زاویه‌ی دید طرفی یا به وجود آمدن دید مستقیم در هر دو چشم و یا زاویه‌ی دید تونل مانند در مراحل پیشرفته می‌تواند از علائم آن باشد.

- سردرد شدید
- درد شدید چشم
- حالت تهوع
- استفراغ
- قرمزی چشم
- اختلالات دید ناگهانی
- دیدن حلقه‌های رنگی در اطراف چراغ ها
- تاری دید ناگهانی

دلایل گلوکوم یا آب سیاه

در پشت چشم ما مایع شفافی به اسم زلالیه ساخته می‌شود، که قسمت جلویی چشم را در بر می‌گیرد سپس از طریق مجاری موجود در قرنیه و عنبیه چشم را ترک می‌کند.حال اگر این مجراها دچار انسداد یا تنگی شوند، فشار طبیعی داخل چشم افزایش می‌یابد، که این افزایش فشار باعث آسیب به عصب بینایی می‌شود. هر چه این آسیب دیدگی افزایش یابد،میزان بینایی شما رفته رفته کاهش می‌یابد. آنچه باعث افزایش فشار در چشم می‌شود، همیشه شناخته شده نیست. با این حال، پزشکان معتقدند که یک یا چند مورد از عوامل زیر ممکن است نقش داشته باشد:

- مسدود یا محصور شدن ترشحات در چشم
- داروها، مانند کورتیکواستروئیدها
- فقدان یا کاهش جریان خون به عصب بینایی
- فشار خون بالا یا افزایش آن
- مشکلات دوربینی یا نزدیک بینی شدید چشم

با توجه به آمار سازمان جهانی بهداشت، آب سیاه دومین عامل اصلی نابینایی در سراسر جهان است. عوامل خطر آب سیاه عبارتند از:

سن: شانس ابتلا به آب سیاه در افراد بالای ۶۰ سال افزایش می‌یابد،موسسه‌ی ملی چشم هشدار می‌دهد که شانس ابتلا به آب سیاه هر ساله به میزان کمی افزایش می‌یابد. در نژاد آمریکایی آفریقایی ، سن افزایش خطر به ۴۰ سالگی کاهش یافته است.

نژاد: آفریقایی-آمریکایی‌ها یا نژاد آفریقایی شانس ابتلای بیشتری نسبت به نژاد قفقازی دارند.خطر آب سیاه زاویه بسته در نژاد آسیایی بیشتر است و آب سیاه با فشار طبیعی در نژاد ژاپنی شیوع بیشتری دارد.

مشکلات چشم: التهاب مزمن چشم و نازکی قرنیه می‌تواند منجر به افزایش فشار در چشم شود. آسیب جسمی و یا تروما به چشم، مانند ضربه در چشم، می‌تواند باعث افزایش فشار چشم شود.

سابقه‌ی خانوادگی: برخی از انواع آب سیاه ممکن است ارثی باشد. اگر والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما دچار آب سیاه زاویه باز هستند، شما در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید.

تاریخچه‌ی پزشکی: خطر ابتلا به آب سیاه در افراد مبتلا به دیابت و فشار خون بالا و بیماری قلبی افزایش می‌یابد.

استفاده از برخی داروها: استفاده‌ی طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها خطر ابتلا به آب سیاه ثانویه را افزایش دهد.

عوامل خطر ابتلا به آب سیاه یا گلوکوم

تمـام افـراد در خطـر ابتـلا بـه ایـن بیمـاری قـرار دارند ولـی ریسـک گروههای زیر بیشـتر اسـت:

- سابقه ژنتیکی یا ارثی ابتلا به آب سیاه در فامیل و بستگان درجه یک
- سن بالا (بالای چهل سال)
- بالا رفتن فشار چشم
- دوربینی یا نزدیک بینی
- سابقه صدمات قبلی والتهاب چشمی
- کم بودن ضخامت قرنیه
- سـابقه ابتـلا بـه برخـی بیمـاری هـا ماننـد دیابـت ، سـردردهای میگرنـی و بیمـاری فشـار خـون
- استفاده طولانی مدت از کورتیکو استروئیدها

تشخیص گلوکوم یا آب سیاه

معاینات منظم چشم پزشکی بهترین راه است . معاینه کامل چشم شامل موارد زیر می باشد:

- اندازه گیری فشار داخل چشم یا تونومتری
- معاینه زاویه چشم یا گونیوسکوپی
- معاینه سر عصب بینایی
- بررسی میدان بینایی یا پریمتری

روش های درمانی گلوکوم

 در اغلب موارد به جز گلوکوم مادرزادی و گلوکوم‌های زاویه بسته، درمان با قطره‌های چشمی آغاز می‌شود و در صورتی که گلوکوم با درمان طبی کنترل نشود، باید درمان‌های دیگر مانند استفاده از لیزر یا سایر اعمال جراحی انجام پذیرد. در گلوکوم مادرزادی و گلوکوم زاویه بسته اغلب نیاز به یکی از روش‎های جراحی گلوکوم وجود دارد که نوع آن را چشم پزشک بر حسب شرایط بیمار انتخاب می‌کند.

1- درمان دارویی: داروها شایع ترین روش درمان گلوکوم در مراحل اولیه بیماری هستند که به شکل قطره و قرص وجود دارند. برخی از این داروها باعث کاهش تولید مایع زلالیه در چشم می شوند و برخی دیگر با تسهیل خروج مایع زلالیه فشار چشم را کاهش می دهند.داروهای گلوکوم ممکن است چندین بار در روز مصرف شوند. اکثر بیماران در این رابطه مشکلی ندارند. اما بعضی از داروها ممکن است سبب سردرد شوند و یا عوارض جانبی روی سایر نقاط بدن داشته باشند. قطره های چشمی ممکن است عوارضی نظیر سوزش و قرمزی چشم داشته باشند. بیمار باید از چشم پزشک خود بخواهد نحوه استفاده از قطره چشم را برای توضیح بدهد. همچنین او را از داروهایی که قبلاً مصرف می کرده است مطلع سازد. بیمار باید بطور مرتب و منظم قطره ها و قرص ها جهت کنترل فشار چشم را مصرف نماید. این مطلب بسیار حائز اهمیت است چرا که اغلب گلوکوم در مراحل اولیه بدون علائم است و بیماران ممکن است مصرف داروی خود را فراموش کنند و یا متوقف نمایند.

2- لیزر درمانی یا ترابکلوپلاستی لیزری: لیزر درمانی به خروج مایع از چشم کمک می کند. اگرچه جراح می تواند در هر زمانی اقدام به انجام لیزر کند اما توصیه می شود که این عمل بعد ار شروع دارو و در صورت عدم کنترل بیماری صورت گیرد. در بسیاری از بیماران مصرف دارو حتی بعد از لیزر الزامی است. لیزر در مطب یا کلینیک چشم انجام می شود. قبل از لیزر با استفاده از قطره مخصوصی چشم بی حس می شود. بیمار رو ی صندلی مخصوص مقابل دستگاه لیزر می نشیند، چشم پزشک عدسی مخصوصی را روی چشم قرار می دهد. پرتوی از نور با انرژی بالا روی بافت مشبک زاویه چشم منعکس می شود. بیمار نقاط نورانی را به رنگ های سبز و قرمز می بیند.

لیزر 50-100 نقطه سوختگی به فواصل مساوی ایجاد می کند. این سوختگی ها منافذ خروجی موجود در بافت مشبک را تحت کشش قرار می دهند و بدین ترتیب منافذ باز شده و مایع بهتر از آن بیرون می رود. پس از آن قطره هایی برای برطرف کردن التهاب داخل چشمی تجویز می شود. مطالعات نشان می دهد که جراحی لیزر در پایین آوردن فشار چشم بسیار مفید است. اما در برخی موارد اثر آن به مرور زمان از بین می رود. بطوری که دو سال بعد از جراحی لیزر در  بیش از نیمی از بیماران دوباره فشار چشم افزایش می یابد.

3- جراحی: هدف از این عمل جراحی ایجاد منفذ جدید جهت خروج مایع از چشم است. اگرچه چشم پزشک در هر زمان می تواند اقدام به این جراحی کند، اما توصیه می شود این جراحی هنگامی انجام شود که درمان دارویی و جراحی لیزر جهت کنترل فشار چشم موثر واقع نشده باشد. برای عمل جراحی از بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی استفاده می شود که در بی حسی موضعی دارویی آرامبخش تجویز می گردد و سپس تزریق هایی جهت بی حسی اطراف چشم انجام می شود.چشم پزشک تکه کوچکی از بافت اطراف قرنیه را بر می دارد و به این ترتیب کانال جدیدی ایجاد می شود تا مایع از داخل چشم خارج می شود.