پوست بزرگترین عضو بدن است و به شکل غشایی مستحکم و انعطاف پذیر تمام سطح آن را می پوشاند. پوست از لایه ضخیمی از بافت همبند موسوم به «پوست حقیقی» (dermis درم) تشکیل می شود و بر روی آن لایه دیگری به نام «روپوست» (epidermis اپیدرم) قرار می گیرد که خود، از ۵ لایه سلول تشکیل شده است.
بیماری های پوست
1- آکنه (جوش غرور جوانی)
آکنه وولگاریس (acne vulgaris) بیماری بسیار شایع پوستی سنین نوجوانی و جوانی است و ترکیبی از «سر سیاه» (کومدون، somedon) یا (black head)، «جوش چرکی» (پوستول، pustule) «کیست» (cyst) و بافت جوشگاهی (اِسکار ؛Scar) با شدت های مختلف تشکیل می شود.
جوش غرور جوانی در اثر عواملی مانند استرس، تغییرات قبل از شروع قاعدگی، بارداری و استفاده از بعضی مواد آرایشی و داروها بر انگیخته می شود.
آكنه ممکن است از لکه های ظریف و بدون درد سر سفید» (whiteheads) تا کیست های بزرگ و قرمز پر رنگ پر از ماده چربی (سبوم؛sebum ) و چرک متغیر باشد. بافت جوشگاهی ممکن است به صورت حفره های تغییر رنگ یافته پوست باقی بماند.
آكنه اغلب بر روی صورت ایجاد می شود ولی ممکن است در گردن، شانه ها، پشت گوش، روی قفسه سینه، پشت و ناحیه کشاله ران هم تظاهر یابد.
آكنه، معمولاً خفیف ولی در 15% افراد شدید است.
آکنه بیشتر در جوانان به وجود می آید و اغلب از 12 تا 14 سالگی آغاز می شود که زمانی است که افزایش میزان هورمون های جنسی نوع مردانه (آندروژن ها) که در پسر و دختر وجود دارند غدد چربی (سباسه) را نسبت به افزایش تولید چربی (سبوم) تحریک می کند. در بیش از 90% نوجوانان آکنه ایجاد می شود.
آکنه معمولاً در دخترها از سنین پایین تری آغاز می شود و حداکثر شدت آن در این سنین 17 و 18 سالگی و در پسرها 19 تا 20 سالگی است.
شدت آکنه در جنس مذکر به دلیل تولید بیشتر تستوسترون (هورمون نوع مردانه)، بیشتر است.
درمان آکنه
هدف از درمان آکنه، پیشگیری از ایجاد بافت جوشگاهی و ناراحتی روحی و کوتاه کردن مدت ابتلا به آکنه است و درمان های مورد استفاده، به شدت آکنه بستگی دارند.
پوست سالم به دریافت مناسب ویتامین های C، A و E، روی و حداقل 8 لیوان آب در روز نیاز دارد.
چنانچه فقط گاهی، تعداد کمی جوش بر روی پوستتان به وجود می آید، تنها به لوسیون های مخصوص برطرف کننده چربی و تمیز کننده پوست نیاز دارید. ژل ها، کرم ها و لوسیون های حاوی بنزویل پراکساید (benzoyl peroxide) نیز مفید هستند زیرا اثر ضد باکتری و لایه بردار آنها به کاهش التهاب و باز کردن منافذ پوست کمک می کند.
ماسک ژل صورت اسید سیلیسیک کُلوییدی (که دوبار در روز به کار می رود و چربی اضافی و سلول های مرده پوست را بر می دارد) و ژل روغن درخت چای (که اثر ضدعفونی کننده و ضد باکتری دارد) در بعضی از افراد به خوبی اثر می کنند.
از فشار دادن جوش ها خودداری کنید زیرا موجب ورود عفونت و مواد شیمیایی التهابی به لایه های عمیق تر پوست و ایجاد کیست و بافت جوشگاهی دایمی می شود.
در مواردی که جوش ها متعدد و مقاوم به درمان های ساده هستند، استفاده از آنتی بیوتیک به منظور کاهش باکتری ها و التهاب توصیه می شود. درمان آنتی بیوتیکی گاهی باید تا ۸ هفته ادامه یابد تا بهبود قابل توجه آغاز شود و معمولاً این درمان باید حداقل ۶ ماه ادامه پیدا کند.
بعضی از افراد مبتلا به بافت جوشگاهی شدید ناشی از آکنه باید با داروهای پرقدرتی که پزشکان تجویز می کنند درمان شوند و نیز باید از لیزر درمانی برای کاهش بافت جوشگاهی استفاده نمایند.
2- رُزاسِه
رزاسه (Rosacea)، نوعی بیماری التهابی غیر شایع و با دلیل نامعلوم است که با ایجاد پوستول های (جوش های چرکی) ناحیه گونه ها، پیشانی و بینی شناخته می شود.
در این بیماری صورت بیمار بر افروخته و قرمز می شود و معمولاً خارش و سوزش وجود دارد. ممکن است جوش های سفید و زرد کوچک ظاهر شوند که گاهی تبدیل به جوش های چرکی (پوستول؛ pustule) می شوند. در بعضی موارد جوش ها به صورت دایمی باقی می مانند و موجب قرمز رنگ شدن پوست می شوند.
ممکن است از هر 10 نفر یک نفر دچار روزاسه باشد. سن شیوع بیماری 30 تا 55 سالگی است و زن ها بیش از مردها به آن مبتلا می شوند. ممکن است بیماری در چند نفر از افراد فامیل دیده شود.
پیشگیری از ایجاد بیماری، امکان ندارد ولی می توان به افراد آموخت که از عوامل شایع بر انگیزاننده آن اجتناب کنند. این عوامل عبارتند از خوردن غذاها و نوشیدنی های داغ، الكل، غذاهای حاوی ادویه و کافئين. تغییرات دمای هوا و تماس با نور خورشید یا باد و نیز استرس، از عوامل دیگر بر انگیزاننده بیماری هستند.
درمان رُزاسه
موارد تشدید بیماری رُزاسِه را می توان به طور موفقیت آمیز با آنتی بیوتیک درمان کرد.
ممکن است برای موارد شدیدتر رزاسه درمان های دیگر لازم شوند.
برای درمان رینوفیم می توان از جراحی با لیزر درمانی استفاده کرد.
با اینکه به سختی می توان پیش بینی کرد رزاسه در چه هنگامی بهبود می یابد ولی مواردی از برطرف شدن بیماری دیده میشود.
3- ویتیلیگو (بَرص؛ پیسی؛ لک و پیس)
در بیماری ویتیلیگو (vitiligo) که آن را به اسامی برص، پیسی و لک و پیس می شناسیم، مناطقی از پوست، کم رنگ تر از سایر نواحی آن هستند.
بیماری تقریباً در 1% افراد دیده می شود و زمینه ژنتیکی دارد. در 30% مبتلایان، سابقه فامیلی بیماری وجود دارد.
بیماری در هر سنی دیده می شود ولی 50% مبتلایان بین 10 تا 30 سال سن دارند.
نقاط مبتلا به شکل لکه های «سفید» یا «کم رنگ» (صورتی) دیده می شوند و معمولاً علایم دیگری وجود ندارند. مناطق مبتلا نسبت به نور آفتاب حساس تر هستند و به سادگی دچار آفتاب سوختگی می شوند که ممکن است سرانجام به سرطان پوست تبدیل شوند.
بیماری می تواند در دوران کودکی به طور شایع تر، با بیماری های دیگری که در آن ها، سیستم ایمنی، بافت طبیعی را تخریب می کند و موجب ریزش مو، کاهش هورمون تیروئید، دیابت، کم خونی، یا کاهش هورمون های غدد فوق کلیه می شود همراه باشد.
بیماری برص در اثر فقدان سلول های رنگدانه ای پوست (ملانوسیت ها) در نواحی مبتلا ایجاد می شود.
درمان ویتیلیگو
درمان بیماری ویتیلیگو دشوار است و بیشتر جنبه آرایشی دارد.
استفاده از لوازم آرایشی مخصوص که به وسیله متخصص پوست تجویز می شوند و برای پوشاندن مناطق سفید یا کم رنگ پوست ضرورت دارد.
چنان چه کمتر از 20% سطح پوست گرفتار باشد، کرم حاوی متوگزالن(Methoxsalen) را می توان به این قسمت ها مالید و سپس قسمتهای مزبور را برای مدتی در معرض پرتو فرابنفش خورشید قرار داد. افراد تحت درمان با این روش باید هنگامی که به خارج از اتاق می روند از ترکیب ضد آفتاب (سان اسکرین) ای با قدرت 15 (15 SPF = ) استفاده کنند.
اگر بیش از 20% سطح پوست گرفتار باشد از متوگزالن خوراکی و سپس قرار گرفتن را در معرض پرتو فرابنفش استفاده می شود. بیماران باید در خارج از اتاق مواظب باشند، زیرا ممکن است استفاده از متوگزالن موجب آفتاب سوختگی شدید شود. درمان مزبور بهتر از همه در ناحیه صورت و قفسه سینه اثر می کند و نوک انگشتان و نواحی تناسلی به خوبی به درمان جواب نمی دهند.
ممکن است درمان برای سال ها ضرورت داشته باشد.
بعضی از بیماران تحت درمان با دوزهای بالای استروئید (کورتون) قرار می گیرند.
امروزه درمان های جراحی جدید امیدهای تازه ای برای درمان این بیماری ایجاد کرده اند.
4- کِراتوز آفتاب
کراتوز آفتاب (solar keratosis) که به آن کراتوز آکتینیک (actinic keratosis) یا لکه های ناشی از نور خورشید (sunspots) هم می گویند، به شکل لکه هایی به رنگ گوشت، یا صورتی و یا کمی تیره تر و به زبری سمباده، در بعضی از مناطق پوست که در معرض آفتاب قرار دارند (صورت، پوست سر، پشت دست ها، گردن و قفسه سینه) ایجاد می شود.
ضایعات به صورت خاکستری، گوشتی یا صورتی رنگ و با سطح هموار شروع می شوند و سپس سطح آنها مثل کاغذ سمباده زبر می شود و ممکن است زگیل مانند شوند.
تماس طولانی با آفتاب موجب بروز بیماری می شود و افراد دارای پوست روشن و افراد خیلی جوان و افراد مسن در معرض خطر ابتلا هستند.
ممکن است بیماری با معاینه و یا با نمونه برداری از پوست تشخیص داده شود.
درمان کراتوز آفتاب
1- منجمد کردن ضایعه با نیتروژن مایع
2- کرم فلورو و اوراسیل
3- کرم مازو پروکول
به ندرت بیماری به سرطان سلول سنگفرشی تبدیل می شود (یک در هزار).
5- کراتوز سبورئیک
کِراتوز سبورئیک (seborrheic keratosis) از بیماری های بسیار شایع در افراد بالای 40 سال است. در این بیماری، ضایعاتی شبیه به زگیل های مسطح یا برآمده ایجاد می شوند که برخلاف زگیل، منشأء ویروسی ندارند و رنگ آنها می تواند از صورتی یا زرد تا قهوه ای و سیاه متغیر باشد.
درمان کراتوز سبورئیک
به دلیل آنکه به ندرت این تومورها دردناک هستند، اغلب درمان خاصی لازم نیست. ممکن است به ندرت عفونت در محل ضایعه به دلیل دستکاری آن ایجاد شود. در صورت بروز خارش شدید یا تحریک ضایعه به وسیله لباس یا جواهر، انجام سرما جراحی (cryosurgery) برای داشتن آن بسیار مؤثر است.
خطر اصلی کراتوز سبورئیک احتمال تبدیل آن به خال بدخیم (ملانوم بدخیم) است. در صورت وجود هر نوع شک نسبت به این موضوع، باید نمونه برداری (بیوپسی) و انجام شود.
6- کیست سباسه
کیست سِباسه (sebaceous cyst)، ساک بسته یا کیستی است که در زیر سطح پوست ایجاد می شود و پوششی شبیه بخش فوقانی فولیکول مو دارد.
این کیست به وسیله ماده نیمه جامد سفید و چربی موسوم به سبوم (sebum) که به وسیله غدد سباسه اپیدرم تولید می شود پر شده است.
نواحی شایع ایجاد کیست سباسه در پوست سر، گوش، پشت، صورت و بالای بازو هستند ولی این ضایعه ممکن است در هر نقطه ای از بدن، به جز کف دست و کف پا ایجاد شود. در جنس مذکر، پوست بیضه و قفسه سینه از نقاط شایع بیماری هستند. شیوع این کیست ها در نواحی پر موتر بیشتر است و در دراز مدت می توانند موجب ریزش مو در ناحیه بالای کیست شوند. کیست ها در لمس، صاف و نرم هستند و اغلب شکل گردی دارند و اندازه آنها متفاوت است.
کیست های سباسه معمولاً متحرک هستند و ممکن است حاوی بافتهای فیبری و مایع و ماده چرب (کراتینی) شبیه به پنیر خامه ای باشند که در این صورت به آنها «کیست کراتین» گفته می شود). ممکن است مایع چسبنده خونابه ای (حاوی چرک و خون) در داخل کیست موجود باشد.
این کیست ها در اثر مسدود شدن غدد چربی (سباسه) پوست، تورم فولیکولیهای مو و تولید بیش از حد هورمون تستوسترون ایجاد می شوند.
درمان کیست سباسه
معمولاً کیست های سباسه نیاز به درمان ندارند ولی چنان به رشد خود ادامه دهند ممکن است به ظاهر، دردناک و عفونی شوند.
کیست سباسه به وسیله عمل جراحی برداشته می شود.
کیست عفونی شده باید قبل از جراحی تحت درمان با آنتی بیوتیک قرار بگیرد.
کیستی که به طور کامل برداشته شد معمولاً عود نمی کند ولی ممکن است استعداد تشکیل کیست در بعضی از افراد موجود باشد و در همان نقطه یا محل دیگر، دوباره کیست به وجود بیاید.
روش درمانی متداول دیگر، قرار دادن مستقیم یک بالشتک (پَد) گرم، دوبار در روز، هر بار 15 دقیقه و برای مدت حدود 10 روز (بر حسب اندازه و محل کیست)، بر روی کیست است. با این کار، ماده داخل کیست ذوب و به صورت مایع، دوباره به وسیله بدن جذب می شود. این روش بر جراحی ترجیح دارد زیرا بی خطر و بدون هزینه است. البته این روش در کیست های غیر سباسه بی اثر است.
در هیچ شرایطی کیست سباسه را با فشار پاره نکنید زیرا این کار می تواند موجب عفونت بافت های مجاور شود. گردن به دلیل داشتن غدد و رگهای خونی بسیار، در برابر این عفونت بسیار آسیب پذیر است.
بعضی از کیست های ناحیه تناسلی، از نوع هرپس هستند و باید به وسیله پزشک معاینه و درمان شوند.
7- اِریتمانُودوزوم
اِرتیما نودوزوم (erythema nodosum; EN) یا ندول ها (گره ها)ی قرمز به التهاب سلول های چربی زیر پوست گفته می شود که در آن، گره های حساس و قرمز رنگ، معمولا بر روی هر دو ساق پا به وجود می آیند.
این بیماری، نوعی واکنش ایمنی در برابر علل مختلف است.
بیشترین سن ایجاد بیماری 20 تا 30 سالگی است و بیماری در جنس مؤنث 3 تا 6 برابر شایع تر است.
معمولاً بیماری خود به خود طی 3 تا 6 هفته برطرف می شود.
EN در اثر یک واکنش ازدیاد حساسیت چربی زیرپوستی برانگیخته شده به وسیله یک رویداد داخلی یا خارجی بدن به وجود می آید و اغلب با تب، بی حالی و درد و التهاب مفصلی همراه است.
اغلب ضایعه به شکل گره ها (ندول ها)ی حساس و قرمز صاف و براق بر روی ساق ها دیده می شود ولی ممکن است ندول ها در هر قسمت از بدن که چربی زیر پوستی وجود دارد از جمله ران ها، بازوها، تنه، صورت و گردن) وجود داشته باشند. قطر این گره ها 1 تا 5 سانتی متر است و ممکن است گره ها به یکدیگر متصل شوند و مناطق بزرگی با پوست سفت تشکیل دهند.
با گذشت زمان، گره ها به رنگ آبی متمایل به ارغوانی، قهوه ای، زرد و سرانجام، سبز شبیه تغییرات رنگی که در کبودی ها دیده می شود) در می آیند.
غالباً گره ها طی 2 تا 6 هفته، بدون ایجاد زخم یا بافت جوشگاهی برطرف می شوند.
معمولاً بیماری به صورت بالینی به وسیله پزشک تشخیص داده می شود ولی در مواردی که نتوان آن را با معاینه تشخیص داد از نمونه برداری استفاده می شود.
پس از تشخیص، باید عامل زمینه ای بیماری را مشخص نمود. برای این کار از شمارش سلول های خونی، سرعت رسوب گلبولی (ESR)، اندازه گیری تیتر آنتی استرپتولیزین –ASO) O)، آزمایش کامل ادرار، کشت حلق، تست داخل پوستی سل (توبرکولین) و رادیوگرافی قفسه سینه استفاده می شود.
EN ممکن است همراه با بیماری ها مختلف، شامل عفونت ها (مثل سل، عفونت های استرپتوکوکی و غیره)، سارکوئیدوز، بیماری التهابی روده، بیماری های خود ایمنی (مثل بیماری بهجت)، حاملگی، مصرف داروها (سولفونامیدها، قرص های ضد حاملگی خوراکی، برومیدها) و سرطان ایجاد شود.
درمان اِریتمانُودوزوم
باید علت زمینه ای را تشخیص داد. نشانه های بیماری را می توان با استراحت، بالا نگه داشتن ساق پا، بانداژهای فشاری و پانسمان مرطوب و نیز داروهای ضد التهاب غیراستروییدی (که معمولاً در شروع بیماری مؤثر هستند) کنترل کرد.
در ضایعات مقاوم با علت نامعلوم یُدید پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرد.
در موارد شدید و مقاوم، از استروییدها (كورتون) و کُلشی سین استفاده می شود.
8- زایده های پوستی
زایده های پوستی (skin tags) که به آنها آکروکوردون (acrochordon) هم گفته می شود، تومورهایی خوش خیم، نرم و به رنگ پوست هستند که به وسیله بافتی به نام «ساقه» از سطح پوست آویزان می شوند. این زایده ها سرطانی نمی شوند.
زایده های پوستی معمولاً با افزایش سن ظاهر می شوند و در افراد بالای 60 سال کاملاً شایع هستند. این زایده ها ممکن است در چند نفر از افراد فامیل ایجاد شوند و در دوران بارداری هم شایع اند.
این زایده ها اغلب در چین های ناحیه گردن، زیر بغل، تنه، زیر پستان ها، و ناحیه تناسلی ایجاد می شوند. چنانچه این زایده ها در تماس با لباس قرار بگیرند و یا مالش داده شوند ممکن است تحریک و بد شکل شوند.
زایده پوستی در ابتدا به شکل یک بر آمدگی نرم و کوچک بر روی پوست ظاهر می شود و با گذشت زمان رشد می کند و به شکل تکهای پوست رنگی آویزان شده به وسیله ساقه، از سطح پوست دیده می شود. زایده پوستی بدون درد است و به آسانی حرکت می کند. چنان چه زایده پوستی مالش داده شود تحریک می شود و در صورتی که پیچانده شود در داخل آن لخته خون به وجود می آید و دردناک می شود.
چنان چه زایده پوستی رنگ متفاوتی با پوست اطراف خود دارد، چند رنگ است یا در بعضی از قسمت های آن خونریزی روی داده است به پزشک مراجه کنید.
بسیاری از افراد دارای زایده های پوستی متعدد هستند.
درمان زایده های پوستی
به وسیله عمل جراحی، زایده های پوستی برداشته می شوند.
با شیوع کمتر این زایده ها را با منجمد کردن یا سوزاندن از ناحیه ساقه از بین می برند. خونریزی ایجاد شد با ماده شیمیایی (مثل آلومینیوم کلراید) یا کوتر (سوزاندن) بند می آید.
9- کلویید
کلویید (keloid) به نوعی از بافت جوشگاهی (اِسکار) گفته می شود که به رشد بیش از حد بافت در محل یک آسیب دیدگی ترمیم یافته پوستی می انجامد. کلوییدها ندول های فیبری سفت، لاستیکی یا براق هستند که رنگ آنها از صورتی تا گوشتی یا قرمز یا قهوه ای تیره متغیر است.
اسکار کلویید خوش خیم و غیر مسری است و معمولاً با خارش شدید، درد تیز (واضح) و تغییر در بافتار همراه است.
در موارد شدید، کلویید می تواند بر حرکت پوست تأثیر بگذارد.
کلویید به صورت رشد بیش از حد و پنجه ای شکل بافتی، بر روی پوست طبیعی توسعه می یابد.
کلویید ممکن است در صورت عفونی شدن زخمی شود. تنها درمان در این موارد، برداشتن کامل اسکار است ولی معمولاً احتمال عود کلویید بیش از ۵۰% است.
کلویید در بافت جوشگاهی ایجاد می شود. کلاژن که برای ترمیم زخم به کار می رود در این منطقه بیش از حد رشد می کند و گاهی برآمدگی بسیار بزرگ تر از بافت جوشگاهی اصلی به وجود می آورد. اگر چه کلوییدها معمولاً در محل آسیب دیدگی ایجاد می شوند ولی ممکن است به طور خود به خود هم تظاهر یابند.
کلویید ممکن است در محل سوراخ کردن پوست (مثل سوراخ کردن گوش و یا حتی در محل کورک یا خراشیدگی ایجاد شود. همچنین کلویید ممکن است در نتیجه اسکار ناشی از آکنه شدید یا آبله مرغان، عفونت محل زخم، وارد آمدن ضربه های مکرر به یک ناحیه، کشش شدید پوست در هنگام بستن زخم (مثلاً به وسیله بخیه) با وجود جسم خارجی در کردن گوش زخم ایجاد شود.
کلویید در هر دو جنس دیده می شود ولی شیوع آن در افراد مونث جوان (احتمالاً به دلیل شیوع بیشتر سوراخ کردن گوش) بیشتر است. احتمال ایجاد کلویید در افرادی که رنگدانه های پوستی زیادی دارند ۱۵ برابر بیشتر است.
شایع ترین محل ایجاد کلویید، نرمه گوش، شانه، پشت و هر نقطه ای است که دچار پوست رفتگی شود. کلویید اغلب به دنبال ایجاد کورک، گزش حشره، خراشیدگی، سوختگی یا سایر آسیبهای پوستی به وجود می آید.
احتمال ایجاد کلویید در زیر ۱۱ سالگی (حتی در صورت سوراخ کردن گوش) کمتر است.
درمان کلویید
درمان صد در صد موثری برای کلویید و جود ندارد. جراحی، موجب عود و بزرگ تر شدن ضایعه می شود.
منبع: بیماری های پوست، مو و ناخن - دکتر علیرضا منجمی
دیدگاه