آمیب مغزخوار چیست؟
نِگلیریا فاولری (Naegleria fowleri) نوعی آمیب تک‌سلولی معروف به آمیب مغزخوار است که در آبهای شیرین گرم و کم‌عمق سراسر جهان مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و چشمه‌های آب گرم زندگی می‌کند. این آمیب موجود زنده و مستقلی است و برای زنده‌ماندن به میزبان نیاز ندارد. وقتی این آمیب وارد بدن فردی شود، او را به بیماری مننگوانسفالیت آمیبی اولیه (PAM) مبتلا می‌کند. این بیماری نوعی عفونت بسیار جدی سیستم عصبی مرکزی است که تقریبا همیشه کشنده است.
آمیب مغزخوار چگونه فرد را آلوده می‌کند؟
رایج‌ترین روش ابتلا به این بیماری واردشدن آب آلوده به آمیب مغزخوار به بینی است. آمیب از طریق بینی خود را به مغز می‌رساند. معمولا وقتی فرد در آبهای آلوده شنا می‌کند، شیرجه می‌زند یا کار دیگری مانند اسکی روی آب انجام می‌دهد، آمیب راه خود را به مغز پیدا می‌کند.
همچنین در موارد نادر، استفاده از آب لولهکشی یا استخر که به‌درستی با کلر ضدعفونی نشده باشد، ممکن است موجب ابتلا به آمیب مغزخوار شود. البته یادتان باشد که با نوشیدن آب آلوده به آمیب بیمار نمی‌شوید.
ابتلا به آمیب مغزخوار چقدر شایع است؟
بنا بر بررسی محققان چینی در سال ۲۰۱۸، بیماری مننگوانسفالیت آمیبی اولیه در سراسر دنیا از جمله آمریکا، استرالیا، تایلند، هنگ‌کنگ و تایوان مشاهده شده است. اولین ابتلا در سال ۱۹۶۸ گزارش شده بود. در ضمن طبق این آمار، تا ۵۰ سال قبل از سال ۲۰۱۸ فقط ۳۰۰ مورد از این بیماری گزارش شده بود. هنوز آماری قطعی از ابتلا به آمیب مغزخوار در ایران وجود ندارد.
همچنین طبق بررسی‌ها، در آمریکا و بیشتر در ایالت‌های جنوبی مانند فلوریدا و تگزاس هر سال تا ۸ مورد ابتلا به این بیماری، به‌ویژه در مردان جوان، گزارش می‌شود. البته در سال‌های اخیر در دوره‌هایی که هوا بسیار گرم بوده است، مواردی هم در ایالت‌های شمالی گزارش شده‌اند که این تغییر در ابتلا به این بیماری ممکن است ناشی از تغییرات آب‌و هوایی باشد.
درهرحال تحقیقاتی در حال انجام‌اند که مشخص کنند بیماری مننگوانسفالیت آمیبی اولیه چقدر نادر است. همچنین با بررسی افراد مشخص شده است در بدن برخی از آنها پادتن‌هایی علیه آمیب وجود دارد و این نشان می‌دهد آنها زمانی به این نوع آمیب آلوده شده‌اند، اما زنده مانده‌اند. در مواردی هم برخی از مرگ‌های ناشی از مننژیت به‌اشتباه به آمیب مغزخوار نسبت داده شده بودند.
سؤال دیگری که محققان تلاش دارند به آن پاسخ دهند، این است که چرا برخی از افراد که در مکان‌های آلوده هستند و دقیقا همان کارهایی را می‌کنند که افراد مبتلا انجام داده‌اند، به این نوع آمیب مبتلا نمی‌شوند.
علائم ابتلا به بیماری مننگوانسفالیت آمیبی اولیه ناشی از آمیب مغزخوار
علائم ابتلا به این بیماری ناگهانی ظاهر می‌شوند و در آغاز بسیار شدیدند. این علائم عبارت‌اند از:
• تب بالا
• سردرد شدید و بسیار دردناک
• تهوع و استفراغ
• لرزش بدن
• علائمی مشابه مننژیت شامل گرفتگی گردن و حساسیت شدید به نور (فوتوفوبیا)
• گیجی
• حملات صرع
• از دست دادن تعادل
• کما
۳ علامت اول معمولا بلافاصله پس از ابتلا بروز می‌کنند، اما علائم بعدی پس از گذشت ۵ روز از ابتلا نمایان می‌شوند. متأسفانه مرگ‌ومیر ناشی از بیماری مننگوانسفالیت آمیبی اولیه، حتی با وجود درمان، بیش از ۹۷درصد است.
آلودگی به آمیب مغزخوار چگونه رخ می‌دهد؟
همان‌طور که پیش از این گفتیم، اگر فرد هرگونه آب آلوده به آمیب را از طریق بینی بالا بکشد، این آمیب وارد بینی می‌شود و از طریق حفره بینی به مغز می‌رود و شروع به خوردن مغز بیمار می‌کند. البته این آلودگی ممکن است از طریق تنفس در گردوخاک آلوده به آمیب هم رخ دهد.
در مواردی هم افرادی که برای شست‌وشوی صورت و بینی خود به‌جای استفاده از آب لولهکشی ضدعفونی‌شده از آب لولهکشی آلوده استفاده کرده‌اند، به این بیماری مبتلا شده‌اند.
دوره نهفتگی مننگوانسفالیت آمیبی اولیه چقدر است؟
علائم این بیماری ۲ تا ۱۵ روز پس از آلودگی بروز می‌کنند.
آیا این بیماری مسری است؟
خیر. درحال‌حاضر هیچ گزارشی مبنی بر مسری‌بودن این بیماری منتشر نشده است. بااین‌حال محققان در حال بررسی احتمال سرایت این بیماری از طریق اهدای بافت یا اندام هستند.
تشخیص مننگوانسفالیت آمیبی اولیه ناشی از آمیب مغزخوار
اگر پزشک به وجود مننگوانسفالیت آمیبی اولیه شک کند، توصیه می‌کند آزمایش پونکسیون کمری یا نخاعی انجام دهید. این آزمایش نوعی روش نمونه‌برداری از مایع مغزی‌نخاعی (CSF) از ستون فقرات است. با این روش بررسی می‌شود که آیا آمیب در مایع مغزی‌نخاعی هست یا خیر.
آزمایش دیگر تکه‌برداری (بیوپسی) مغز است. در این آزمایش نمونه بافتی از مغز برداشته و با استفاده از میکروسکوپ احتمال وجود آمیب بررسی می‌شود.
درمان بیماری مننگوانسفالیت آمیبی اولیه ناشی از آمیب مغزخوار
یکی از روش‌های درمان این بیماری استفاده از داروی ضدقارچ آمفوتریسین بی (amphotericin B) است. البته برخی از بیماران آمریکای شمالی با استفاده از ترکیبی از داروهایی چون آمفوتریسین بی، ریفامپین، فلوکونازول و میلتفوسین درمان شده‌اند.
از داروی میلتفوسین برای درمان بیماری انگلی لیشمانیاز ناشی از نوع خاصی پشه خاکی استفاده می‌شود.
با تشخیص زودهنگام مننگوانسفالیت آمیبی اولیه و مصرف داروهای توصیه‌شده در کنار کاهش دمای بدن به کمتر از حد دمای عادی آن که موجب درمان تورم مغز شود، می‌توان به درمان بیمار امید داشت. دو کودک مبتلا به این بیماری با تشخیص به‌موقع و درمان صحیح کاملا خوب شدند.
چگونه می‌توان از ابتلا به آمیب مغزخوار پیشگیری کرد؟
از آنجایی که تشخیص و درمان این بیماری سخت است، بهترین کار پیشگیری از ابتلا به آن است. بهتر است موارد زیر را به خاطر بسپارید تا از احتمال ابتلا به این بیماری بکاهید:
• در آبهای شیرین و گرم، به‌ویژه آبهای راکد، بدون دماغ‌گیر شنا نکنید، راه نروید یا ورزش‌های آبی انجام ندهید. اگر منطقه‌ای معروف به وجود آمیب مغزخوار است، هرگز وارد هیچ‌گونه مجموعه آبی در آن منطقه نشوید.
• برای شست‌وشوی بینی خود از آب لولهکشی استفاده نکنید. برای این کار فقط از آب استریل و ضدعفونی‌شده استفاده کنید. اگر باید از آب لولهکشی استفاده کنید، بهتر است قبل از آن، آب را به‌مدت یک دقیقه بجوشانید، سپس آن را سرد و برای شست‌وشوی بینی استفاده کنید.
• برای حذف میکروب‌های آب از فیلترهایی با برچسب‌های «NSF 53»، «NSF 58» یا فیلترهایی با منافذی به‌اندازه ۱ میکرون یا کوچک‌تر استفاده کنید. همچنین می‌توانید برای ضدعفونی‌کردن آب، از قرص یا مایع سفیدکننده کلر استفاده کنید، سپس بینی و سینوس‌هایتان را شست‌وشو دهید.
• اگر بعد از رفتن داخل آب شیرین علائمی چون تب یا سردرد داشتید، فورا به مراکز درمانی مراجعه کنید تا اگر گرفتار آمیب مغزخوار شده بودید، به‌سرعت درمان آغاز شود.
کلام آخر
بیماری ناشی از آمیب مغزخوار بسیار خطرناک و مهلک است، پس اگر احساس کردید ممکن است به این بیماری مبتلا شده باشید، فورا به پزشک مراجعه کنید. البته این بیماری بسیار نادر است و بهترین روش برای دورماندن از این بیماری استفاده‌نکردن از آبی است که به آلوده‌بودن آن شک دارید. به‌ویژه اگر در محیطی زندگی می‌کنید که آب‌وهوای بسیار گرم دارد، باید بیشتر احتیاط کنید.
دیدگاه