آمنوره | فقدان قاعدگی در زنان

آمنوره به وضعیتی گفته می ‎شود که قاعدگی در سال های باروری فرد یعنی در دوران بین بلوغ و یائسگی رخ ندهد.

آمنوره در زنان

آمنوره یکی از اختلالات قاعدگی در زنان می‌باشد که به معنی عدم خونریزی در زمان قاعدگی در خانم‌های در سن باروری است.

قاعدگی در دوران بلوغ رخ می‎ دهد و معمولا ماهی 1 بار تا سن 50 سالگی در زنان پدیدار می ‎شود . قاعدگی بعد از یائسه شدن فرد و همچنین در طول دوران بارداری متوقف می ‎شود . در برخی موارد ممکن است در طول دوران شیردهی نیز فرد چرخه قاعدگی را تجربه نکند . در صورتی که قاعدگی به جز در مواقعی به غیر از مواقع ذکر شده رخ ندهد ، به این وضعیت آمنوره گفته می‎ شود .

آمنوره و انواع آن

 آمنوره بر دو نوع است: آمنوره اولیه و آمنوره ثانویه.

آمنوره اولیه

آمنوره اولیه زمانی رخ می ‎دهد که قاعدگی در دوران بلوغ رخ ندهد . بر اساس گفته موسسه ملی بهداشت در صورت عدم بروز قاعدگی در دوران بلوغ تا حداکثر سن 16 سالگی ، فرد باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشد . آمنوره اولیه بسیار نادر است و افراد کمی به آن مبتلا هستند.

آمنوره ثانویه

این وضعیت زمانی رخ می‎ دهد که قاعدگی در دوران بلوغ ایجاد شده اما پس از مدتی متوقف می ‎شود. این نوع بیماری آمنوره شایع تر از نوع اولیه آن بوده و بسیاری از زنان را درگیر خود کرده است . در صورت عدم بروز قاعدگی در یک ماه نیازی به نگرانی وجود نخواهد داشت اما با این حال بهتر است برای اطمینان از عدم باردار بودن خود ، آزمایش بارداری انجام دهید.

دلایل ایجاد آمنوره اولیه

شایع ترین دلایل آمنوره اولیه شامل :‌

ناهنجاری های کروموزومی: برخی اختلالات کروموزومی می تواند سبب کاهش زود هنگام در تعداد فولیکول ها و تخمک ها شده که در تخمک گذاری و قاعدگی نقش اصلی دارند.

اختلال در هیپوتالاموس: آمنوره ممکن است ناشی از عملکرد ناقص هیپوتالاموس باشد. هیپوتالاموس بخشی از مغز شماست و به عنوان مرکز کنترل کننده بدن و منظم کننده چرخه های قاعدگی می باشد. ورزش افراطی، اختلال در غذا خوردن و بی اشتهایی عصبی، استرس های فیزیکی و یا روحی، ‌همگی می توانند در ایجاد اختلال در عملکرد هیپوتالاموس نقش داشته باشند. در موارد بسیار نادر یک تومور ممکن است مانع عملکرد طبیعی هیپوتالاموس باشد.

بیماری هیپوفیز: هیپوفیز نیز غده ای در مغز است که در منظم سازی چرخه های قاعدگی نقش اساسی دارد. تومور و یا هر رشد تهاجمی و غیر نرمال در هیپوفیز ممکن است سبب اختلال در عملکرد طبیعی آن شود.

فقدان اندام های تولید مثل: برخی از مشکلات در طی تکامل جنین به وجود می آیند که سبب می شود نوزاد دختر با فقدان برخی ارگان های اصلی تولید مثل به دنیا بیاید( مثل رحم ، دهانه رحم یا واژن)، در نتیجه به علت عدم تکامل طبیعی سیستم تولید مثل ،‌ چرخه طبیعی قاعدگی اتفاق نمی افتد.

ناهنجاری های ساختاری در واژن: انسداد در واژن باعث می شود که خونریزی قابل مشاهده ای اتفاق نیافتد. پوسته و یا دیواره موجود در واژن ممکن است راه جریان خروجی خون از رحم و دیواره رحم را مسدود کرده باشد.

دلایل ایجاد آمنوره ثانویه

آمنوره ثانویه بسیار شایع تر از آمنوره اولیه است. برخی از دلایل ممکن برای بوجود آمدن آمنوره ثانویه عباتند از :‌

بارداری: در زنانی که در سنین باروری به سر می برند، بارداری شایع ترین علت آمنوره است. زمانی که تخم بارور شده در دیواره رحم جایگذاری می شود، دیواره داخلی رحم برای تغذیه رویان حفظ می شود و همچون دوران قاعدگی ریزش نمی کند.

روش های پیشگیری از بارداری: در بعضی از خانم ها که از قرص ها جلوگیری استفاده می کنند، قاعدگی قطع می شود. پس از قطع این داروهای خوراکی ممکن است 3 تا 6 ماه طول بکشد تا روند تخمک گذاری منظم و قاعدگی به حالت اولیه و نرمال خود بازگردد. روش های جلوگیری دیگر به صورت تزریقی و یا جایگذاری هستند، مانند تزریق Depo- provera  و یا جای گذاری implannon در زیر پوست بازو، و  وسیله های حاوی پروژسترون که در داخل رحم جایگذاری می شوند مانند Mirenaنیز می توانند سبب آمنوره شوند.

شیردهی: مادرانی که به نوزاد خود شیر می دهند اغلب، آمنوره را تجربه می کنند. همچنین ممکن است با وجود تخمک گذاری منظم، قاعدگی اتفاق نیافتد.

استرس: استرس های روحی ممکن است سبب تغییرات موقتی در عملکرد هیپوتالاموس شوند –بخشی از مغز شما که کنترل هورمون های تنظیم کننده چرخه قاعدگی را به عهده دارد.  ممکن است در شرایط نامناسب روحی تخمک گذاری و قاعدگی متوقف شود . معمولا پس از کاهش استرس ها، دوره های منظم قاعدگی به وضعیت نرمال خود باز می گردد.

دارو: برخی از داروهای خاص سبب قطع قاعدگی می شوند. برای مثال: داروهای ضد افسردگی، داروهای آنتی سایکوتیک، برخی داروهای شیمی درمانی و داروهای کورتیکواستروئید خوراکی.

عدم تعادل هورمونی: یکی از دلایل قطع قاعدگی و یا قاعدگی نامنظم، سندرم تخمدان پلی کیستیک است. این شرایط سبب افزایش سطح استروژن و آندروژن (هورمون مردانه) بیش از نوساناتی که در چرخه های قاعدگی به صورت طبیعی وجود دارد، می شود. نتیجه این اختلال کاهش هورمون های هیپوفیزی خواهد بود. هورمون های هیپوفیز مسئول فرایند تخمک گذاری و قاعدگی هستند. سندرم تخمدان پلی کیستیک با چاقی، آمنوره، خونریزی های زیاد و غیر طبیعی رحم، آکنه و گاهی افزایش رویش موی صورت در ارتباط است.

کاهش وزن: لاغری مفرط ممکن است در عملکرد بسیاری از هورمون ها  اختلال ایجاد کند. زنانی که به اختلالات غذایی مانند Anorexia  و Bulimia  مبتلا هستند، اغلب بخاطر تغییرات غیر طبیعی هورمونی دچار قطع قاعدگی می شوند.

ورزش و فعالیت بدنی بسیار زیاد: زنانی که ورزشکار هستند و در ورزش هایی شرکت می کنند که نیازمند تمرین های بسیار سخت و شدید است، مانند باله، دویدن در یک مسیر طولانی و ژیمناستیک، ممکن است دچار اختلال در قاعدگی شوند. عوامل متعددی در از دست دادن دوره قاعدگی در زنان ورزشکار نقش دارد، برخی از آنها شامل کاهش چربی بدن، استرس و مصرف زیاد انرژی است.

اختلال عملکرد تیروئید: تیروئید کم کار (هیپوتیروئیدی) معمولا سبب اختلال در نظم قاعدگی و آمنوره می شود. اختلالات تیروئید همچنین می تواند سبب کاهش و یا افزایش تولید پرولاکتین شود –هورمونی که توسط غده هیپوفیز تولید می شود. تغییر سطح پرولاکتین می تواند بر هیپوتالاموس تاثیر گذارده و در چرخه قاعدگی اختلال ایجاد کند.

تومور هیپوفیز: تومور غیر سرطانی (خوش خیم ) در غده هیپوفیز، مثل آدنوما و پرولاکتینما می تواند سبب افزایش تولید پرولاکتین شود. افزایش سطح پرولاکتین می تواند در نظم چرخه قاعدگی اختلال ایجاد کند. این نوع از تومورها  با دارو قابل درمان است ولی در موارد بسیار نادر نیازمند به جراحی است.

زخم رحم: سندرم آشیرمان، بافت مرده ای است که در دیواره رحم ایجاد می شود. این زخم ممکن است در حین جراحی های رحم مانند اتساع و کورتاژ، سزارین و یا درمان فیبروم رخ دهد. بافت به جای مانده از این زخم ها از ساخته شدن و ریزش طبیعی دیواره رحم جلوگیری می کنند. این امر سبب خونریزی بسیار کم و یا قطع کامل قاعدگی می شود.

عدم کفایت عملکرد تخمدان ها: معمولا یائسگی در سنین 55-45 سالگی اتفاق می افتد. در برخی از زنان تولید تخمک در سنین قبل از 40 سالگی کاهش می یابد، که به عنوان نارسایی زود هنگام تخمدان ها شناخته شده است. این نقص در عملکرد تخمدان ها،‌ سبب کاهش تعداد دفعات چرخه استروژن در بدن می شود که به مرور باعث نازک شدن دیواره داخل رحمی (آندومتریوم) و پایان دادن به دوره های قاعدگی است. همچنین یائسگی زود هنگام می تواند به علت برخی بیماری های خود ایمنی باشد و یا منشا ژنتیکی داشته باشد. به هر حال هنوز دلیل قطعی برای آن یافت نشده است.

برای تشخیص علت آمنوره ثانویه باید مراجعه کرد. پزشک بعد از ویزیت بیمار مشخص می کند که جهت رسیدن به علت آمنوره ثانویه چه اقداماتی باید انجام شوند.

آمنوره و علائم آن

• ترشح مایع از نوک پستان
• ریزش مو
• سردرد
• تاری دید
• ایجاد موهای زائد بر روی صورت
• در مبتلایان به آمنوره اولیه ممکن است رشد پستان ها دچار تداخل شوند.

نحوه تشخیص آمنوره

در آمنوره اولیه اگر فردی تا سن 16 سالگی قاعدگی را تجربه نکند، پزشک در رابطه با تاریخچه و سوابق خانوادگی او سوالاتی خواهد کرد و چندین آزمایش انجام خواهد داد.

این آزمایشات به منظور ارزیابی سطح هورمون های زیر انجام خواهد شد:

•     هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)
•     هورمون لوتئین (LH)

    پزشک همچنین معاینات جسمی به عمل خواهد آورد.

در آمنوره ثانویه ، قبل از انجام هرگونه آزمایش، پزشک سوالاتی را مطرح خواهد کرد تا دریابد:

•     چرخه قاعدگی در چه سنی در فرد آغاز شده است؟
•     آیا فرد از نظر جنسی فعال بوده است یا خیر؟
•     آیا فرد اخیرا کاهش و یا افزایش ناگهانی وزن را تجربه کرده است یا خیر؟
•     فرد از چه روال ورزشی پیروی می ‎کند؟
•     طول و نظم چرخه قاعدگی در فرد به چه ترتیبی بوده و شدت آن تا چه میزان سنگین بوده است؟

بسته به پاسخ فرد به سوالات، پزشک انجام برخی از آزمایشات زیر را توصیه خواهد کرد:

•     آزمایش بارداری
•     تست عملکرد تیروئید
•     تست عملکرد تخمدان
•     تست آندروژن و سایر هورمون ها

آزمایشات تصویر برداری ممکن است شامل موارد زیر باشد:

سی تی اسکن، MRI، سونوگرافی یا هیستروسکوپی که در آن پزشک یک دوربین نوری نازک و روشن را از طریق واژن و دهانه رحم به داخل رحم فرستاده و آن را معاینه خواهد کرد.

آمنوره و عوارض آن

عوارض آمنوره شامل موارد زیر است:

ناباروری: در صورت عدم انجام تخمک گذاری و ایجاد دوره قاعدگی فرد نمی ‎تواند بارداری را تجربه کند .

پوکی استخوان: در صورتی که آمنوره به دلیل پایین بودن سطح هورمون استروژن ایجاد شود ، ممکن است فرد در معرض پوکی استخوان قرار بگیرد.

شیوه درمان آمنوره

درمان آمنوره به علت بروز آن بستگی دارد.

آمنوره اولیه

بسته به سن فرد و نتیجه آزمایش عملکرد تخمدان، آمنوره اولیه ممکن است نیازمند درمان خاصی نباشد و دوره قاعدگی با توجه به سوابق خانوادگی در زمان معینی ایجاد شود اما با این حال در صورت وجود مشکلات جسمی در اندام تولید مثل و یا مشکلات ژنتیکی، ممکن است انجام عمل جراحی الزامی باشد. با این وجود انجام عمل جراحی نیز تضمین کننده چرخه قاعدگی منظم در فرد نخواهد بود.

آمنوره ثانویه

دارو: از پروژسترون‌ و / یا استروژن‌ می‌توان‌ جهت‌ درمان‌ و نیز تشخیص‌ استفاده‌ نمود. جنبه‌ تشخیصی‌ درمان‌ پروژسترون‌ این‌ گونه‌ است‌ كه‌ پروژسترون‌ قطع‌ شود و خونریزی‌ قاعدگی‌ رخ‌ دهد، معلوم‌ می‌شود كه‌ دستگاه‌ تناسلی‌ فعال‌ است‌.

امكان‌ دارد برای‌ درمان‌ بیماری‌ زمینه‌ساز از داروهای‌ دیگر نیز استفاده‌ شود. فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری هیچ‌ محدودیتی‌ برای‌ آن‌ وجود ندارد.

تغییرشیوه زندگی: بهترین راه برای پیشگیری از بوجود آمدن اینگونه اختلالات در قاعدگی، داشتن یک شیوه زندگی سالم است. برنامه غذایی خود را تغییر داده و برای رسیدن به وزن مطلوب و ایده آل فعالیت بدنی را در برنامه زندگی خود بگنجانید. سعی کنید تا در برنامه کاری خود تعادل ایجاد کرده و استراحت و تفریح را فراموش نکنید.

موارد ناراحت کننده و استرس های زندگی خود را بیابید. اگر خودتان نمی توانید از استرس ها بکاهید، از خانواده، ‌دوستان و یا پزشک خود کمک بگیرید. همیشه نسبت به هر تغییری در سیکل های قاعدگی خود آگاه بوده و نگرانی های خود را با پزشک در میان بگذارید. زمان آغاز هر دوره قاعدگی را هر ماه در تقویم خود ثبت کنید.

عوارض آمنوره ثانویه

امكان‌ دارد بعضی‌ از علایم‌ مانند كمبود استروژن‌، مثل‌ گُرگرفتگی‌ و خشكی‌ مجرای‌ تناسلی‌ و مختل شدن توانایی‌ بچه‌دار شدن ظاهر شود.