اثر ارابه موسیقی (Bandwagon effect)
تعریف اثر ارابه موسیقی
اثر ارابه موسیقی که در انگلیسی به آن Bandwagon effect گفته می شود به رفتاری اشاره دارد که در آن افراد رفتار یا اندیشه ای را می پذیرند زیرا گروه های بزرگی از افراد آن را پذیرفته اند.
اثر ارابه موسیقی یا پدیده ی هم رنگ جماعت شدن پدیده ای روان شناختی است که در آن افراد بدون توجه به باورهای خود و فقط به این دلیل که سایرین به کاری اقدام می کنند آن کار را انجام می دهند.
واژه ی Bandwagon به معنی ارابه ی موسیقی، واگنی بزرگ بوده که برای حمل گروه های سیرک و سرگرمی از آن استفاده می شده است. به تدریج از این واگن ها در مراسم پیروزی انتخابات سیاسی استفاده کردند و از این رو تا امروز از Bandwagon بودن به حضور در جایی که پیروزی در آنجا محتمل است تعبیر می شود.
اما از لحاظ مفهومی و روان شناختی، اثر ارابه موسیقی یا پدیده ی همرنگ جماعت شدن انتشار سریع الگویی از رفتار بین یک گروه یا جمعیت است و احتمال اینکه افراد به انجام دادن آن رفتار اقدام کنند با افزایش تعداد کسانی که پیش تر آن رفتار را داشته اند بیشتر می شود. این پدیده هنگامی اتفاق می افتد که اشخاص باور دارند منافع آنان با ملحق شدن به یک گروه یا جریان فراگیر تامین می شود.
در تعریفی ساده تر می توان گفت اثر ارابه موسیقی تمایل ما به انجام دادن همان کاری است که دیگران انجام می دهند. این باعث می شود که نوعی تفکر گروهی به وجود بیاید که در آن مردم، بدون بررسی گزینه ها، گزینه ی پرطرفدار را انتخاب می کنند.
اثر ارابه ی موسیقی نشان می دهد که چرا ما تمایل داریم که بر اساس آنچه که خوب به نظر می رسد، تصمیم گیری کنیم. یعنی سعی میکنیم همان کاری را انجام دهیم که دیگران در حال انجامش هستند، چون در این صورت کمتر مورد انتقاد قرار می گیریم. حتی اگر این عمل باعث انتخاب گزینه های ضعیف شود.
اثر ارابه موسیقی در واقع یک سوگیری شناختی است. این سوگیریهای شناختی نوعی خطا در تفکر هستند که بر توانایی قضاوت و تصمیمگیری افراد تأثیر میگذارند.
در اثر ارابه موسیقی فرد عملی را فقط به این دلیل انجام میدهد که دیگران نیز دارند همان کار را میکنند. در این حالت فرد به باورهای خود توجه چندانی ندارد و پس از اینکه عملی را انجام داد به باورهای خویش رجوع میکند. اگر عمل با باورهایش مطابقت داشت ارزش زیادی برای باور خود قائل میشود، اگر با باورش تناقض داشت، باورش را نادیده میگیرد.
از اثر ارابه موسیقی در حوزه های علمی گوناگون – مانند علوم سیاسی، خطمشی گذاری، مدیریت، اقتصاد، رفتار مصرف کننده – برای تبیین چرایی رفتار افراد و گروه های اجتماعی استفاده شده است.
ساز و کار اثر ارابه موسیقی چگونه است؟
حال که با مفهوم اثر ارابه موسیقی آشنا شدیم، این پرسش برایمان مطرح میشود که چرا چنین اثری در جامعه وجود دارد؟ پاسخ آن دشوار نیست. افراد معمولاً به میزان زیادی تحت تأثیر هنجارهای مربوط به گروهها قرار دارند. هرگاه به نظر برسد عدهی کثیری از اعضای گروه در حال انجام دادن فعالیت خاصی هستند، انجام ندادن آن کار رفتهرفته دشوارتر میشود. این فشار گروهی میتواند بر جوانب متفاوتی از رفتار مردم اثر بگذارد؛ از پوشیدن یک لباس خاص گرفته تا شرکت در انتخابات ریاست جمهوری، همگی زیر سایهی اثر ارابه موسیقی رقم میخورد.
عوامل مؤثر در بروز اثر ارابه موسیقی
به طور کل میتوان سه عامل عمده را در بروز اثر ارابه موسیقی مقصر دانست:
1- همفکری گروهی: اثر ارابه موسیقی اساساً نوعی همفکری گروهی محسوب میشود. هر گاه چنین قلمداد شود که عدهی زیادی در حال انجام دادن کار خاصی هستند، فشار اعمال شده بر اعضای دیگر شدت گرفته و آنها را نیز مجبور به انجام این کار میکند. شاید علت سهل بودن شکلگیری چنین جریانهایی همین باشد.
2- تمایل به پیروی از هنجارها: مردم دوست دارند حق با آنها باشد. آنها میخواهند در تیم برنده بازی کنند. بخشی از دلیل تبعیت از مدهای جدید این است که ما اغلب برای آگاهی از رفتارهای مورد پذیرش در یک گروه، رو به اعضای گروه کرده و به رفتار آنها نگاه میکنیم. اگر متوجه شویم که رفتاری در حال گسترش در سطح گروه است، به این نتیجه خواهیم رسید که حتماً انجام دادن آن کار درستی است.
3- ترس از عقب ماندن: ما اغلب میترسیم از جامعه عقب بمانیم و مورد پذیرش سایرین قرار نگیریم. همین ترس یکی از نیروهای محرکهی اثر ارابه موسیقی است. مردم دوست ندارند خیلی با بقیه تفاوت داشته باشند. به بیان سادهتر، تقریباً همه مایلاند برای پرهیز از هر گونه دردسر، همرنگ جماعت شوند. تمایل شدید به همراه شدن با گروه باعث میشود ما تصمیم بگیریم که از هنجارهای جدید پیروی کنیم.
نمونههایی از اثر ارابه موسیقی در زندگی روزمره
مد
اثر ارابه موسیقی به گرایش افراد برای پیروی از یک فعالیت یا مُد خاص در جامعه مربوط میشود. بسیاری از افراد هنگامی که میبینند نوع خاصی از پوشش در سطح جامعه در حال گسترش است، سریعاً تلاش میکنند از آن پیروی نمایند. دلیل پیروی کردن از مد نیز مشخص است، چون همه این کار را انجام میدهند. هر چقدر تعداد افراد پیرویکننده از یک مد یا چالش بیشتر شود، احتمال این که بقیهی مردم نیز سوار این ارابه شوند بالاتر خواهد رفت.
لایبنستاین با بهره گیری از پدیده ی همرنگ جماعت شدن برای توضیح رفتار مصرف کنندهگان، ادعا می کند هنگامی که عده ای از مصرف کنندگان با بررسی قیمت کالایی اقدام به خرید مقداری از آن کالا می کنند گروه دیگری از مصرف کنندگان با در نظر گرفتن اینکه خرید آن کالا می تواند برای آنان نیز مطلوب باشد از گروه اول پیروی و اقدام به خرید همان کالا می کنند. در نتیجه، این وضعیت به منزله ی یک متغیر غیرتابعی سبب جابجایی منحنی تقاضای آن کالا می شود.
موسیقی
هر چه تعداد هواداران یک ترانه یا گروه موسیقی خاص در جامعه بیشتر شود، احتمال این که بقیهی مردم نیز به آن گوش دهند افزایش مییابد.
شبکههای اجتماعی
اثر ارابه موسیقی با شدت بیشتری در استفاده از شبکههای اجتماعی و اپلیکیشنهای مرتبط دیده میشود. امروزه با گسترش استفاده کنندگان از شبکه های اجتماعی همچون اینستاگرام گرایش به انجام رفتارهایی که از دید کاربران پر طرفدار محسوب می گردد افزایش یافته است. راه انداری انواع چالش ها و گرایش افراد به انجام آن ها از نمونه های اثر ارابه موسیقی در شبکه های اجتماعی می باشد.
رژیم غذایی
هر گاه جمع کثیری از مردم شروع به خوردن غذاهای خاصی کنند، تعداد بیشتری از مردم به آنها ملحق میشوند. در بسیاری مواقع افراد بدون توجه به ذائقه و ساختار بدنی خود صرفاً به دلیل استفاده دیگران ار رژیم غذایی خاصی به آن می پردازند.
انتخابات
مردم معمولاً تمایل دارند به نامزدی رأی بدهند، که به نظر میرسد برندهی انتخابات باشد.
هنشل و جانستون در مطالعه ای به بررسی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم پدیده ی همرنگ جماعت شدن بر رای دهندگان پرداختند و ادعا کردند رای دهندگان با اطلاع از نتایج نظرسنجی ها درباره ی کاندیدای پیروز در انتخابات ممکن است نظر خود را درباره ی فرد موردنظر خود در انتخابات تغییر دهند و به سوی کاندیدایی تمایل پیدا کنند که در نظرسنجی ها به عنوان فرد پیروز معرفی می شود.
دیدگاه