اثر بارنوم
اثر بارنوم یک پدیده روانشناختی و یک نوع سوگیری شناختی است مبنی بر آمادگی افراد جهت پذیرش توصیف های کلی شخصیتی بعنوان توضیحات دقیق در مورد شخصیت خودشان. به آن اثر فورر (Forer effect) نیز می‌گویند. واقعیت این است که این توصیف ها آنقدر کلی و مبهم هستند که در مورد بیشتر افراد صدق می‌کند. این پدیده می‌تواند توضیحی باشد بر اینکه چرا افراد به طالع بینی، کف بینی و پیش‌گویی اعتقاد پیدا می‌کنند. آنها واقعیت‌های کلی، مبهم و گاها کم اهمیتی را مطرح می‌کنند که عمومیت زیادی دارد اما افراد تمایل دارند حرف‌های فالگیرها، کف بین‌ها، پیشگوها و برخی از تستهای شخصیتی (شخصیت شناسی از روی رنگ مورد علاقه، حیوان مورد علاقه، ماه تولد، سال تولد، .... ) را بعنوان توضیحات دقیق از شخصیت خودشان باور کنند.
زمانیکه به افراد گفته می‌شود که مطالب گفته شده مختص آنهاست و وقتی این توصیف‌ها تاکید بر اتفاقات و جنبه‌های مثبت؛ کلی و مبهم دارند، این اثر تشدید می‌گردد. همچنین هرگاه منبع ارائه دهنده توضیح برای فرد دارای اعتبار و اقتدار باشد نیز این باور پذیری تقویت می‌گردد. در حالیکه اگر این توانایی‌های ماورای طبیعی به‌وسیله روش‌های دقیق علمی مورد بررسی قرار بگیرند، اغلب اوقات سلب اعتبار می‌شوند و یا حتی اگر در موردی اثبات شود، دارای ویژگی تکرارپذیری نیست.
این اصطلاح از نام فینیاس تیلور بارنوم (Phineas Taylor Barnum) گرفته شده، که اگر فیلم “The Greatest Showman” را دیده باشید، معرف حضورتان است. بارنوم یک تاجر و نمایش‌دهنده‌ی آمریکایی بود که در قرن نوزدهم می‌زیست. او که در واقع یک کلاه‌بردار به حساب می‌آمد، جمله‌ی معروفی داشت که می‌گفت “در هر دقیقه، یک آدم بازنده به دنیا می‌آید”. این یعنی این که مردم بسیار ساده‌لوح هستند، و دوست دارند چیزهایی را که می‌شنوند را باور کنند. این‌طوری می‌شود که آنها فکر می‌کنند هر چیزی که در مورد ویژگی‌های شخصیتی گفته شود، منحصراً در مورد آنها مطرح شده است. سال‌های آزگار است که ذهن‌خوان‌ها، شعبده‌بازان، کف‌بین‌ها و طالع‌بین‌ها از این ترفند برای سودجویی سوء استفاده کرده‌اند.
اثر بارنوم و طالع بینی
هیچ دلیل علمی مبنی بر اینکه وضعیت ستارگان و سیارات در زمان تولد فرد تاثیری چشمگیری بر خصوصیات شخصیتی او داشته باشند وجود ندارد. اما همچنان صفحاتی از مجلات یا روزنامه ها که به طالع بینی افراد اختصاص دارد بسیار جذاب و پر مخاطب می باشد.
در سال 1949، برترام فورر (Bertram R. Forer)، روانشناس آمریکایی، در یک تحقیق روی دانشجویانش، از آنها آزمون شخصیت شناسی گرفت و گزارش آزمون شخصیت را در پاکت در بسته به آنها تحویل داد. از آنها خواسته شد میزان دقت تست را با توجه به شخصیت خودشان اعلام کنند. «عدد 1» برای توصیف غیر دقیق و «عدد 5» برای توصیف دقیق در نظر گرفته شده بود. میانگین اعداد اعلامی دانشجویان «عدد 4.26» بود. یعنی آنها جواب این آزمون را با دقت بسیار بالایی منطبق بر شخصیت خود می دانستند. این دانشجویان خبر نداشتند که یک نتیجه واحد برای همه آنها ارائه شده است. این تحقیق و تحقیقات مشابه تاکیدی بر وجود اثر بارنوم است.
در حقیقت این گزارش شامل توصیفات کلی شخصیتی از قبیل جملات زیر بود:
• برخی از آمال و آرزوهای شما غیر واقع بینانه است.
• شما دارای ظرفیت استفاده نشده زیادی هستی.
• گاهی اوقات برونگرا و خوش برخورد و گاهی درون گرا و محتاط هستی.
• شما نیاز شدیدی به تعریف و تمجید از سوی دیگران داری.
• امنیت یکی از اهداف شما در زندگی است.
• با وجود اینکه ضعف های شخصیتی دارید اما قادر به کنترل آن هستید.
اثر بارنوم و کاربردهای جدی تر آن
اثر بارنوم تنها محدود به جلب کردن توجه بقیه نیست و کاربردهای جدیتری هم دارد. این کاربردها به ویژه در حوزه‌های طالع‌بینی، فالگیری، کف‌بینی و … به چشم می‌خورد.
بسیاری از مردم به طالع‌بینی خود علاقه دارند. آن‌هایی که به طالع باور دارند، به صحبت‌های طالع‌بین هم اعتماد خواهند کرد. طالع‌بینی‌ها همان گزاره‌های بارنوم و فورر هستند که با هدف برانگیختن اثر بارنوم در افراد طراحی شده‌اند. پدیده‌ی روانشناختی که در بطن این گزاره‌ها روی می‌دهد این است که افراد سعی می‌کنند آنها را طوری در ذهن خود بپردازند که کاملاً با شخصیت‌شان جور درآید. بیشتر مردم نمی‌دانند که این جملات برای همه صادق است.
قسمت دیوانه‌کننده‌ی طالع‌بینی این است که هم‌اکنون صدها شرکت و طالع‌بین و روزنامه و مجله و … در این حوزه فعالیت می‌کنند، هر کدام طالع‌بینی‌های ویژه‌ی خود را دارند و با جملات متفاوتی به مردم ارائه می‌کنند. پر واضح است که این همه جملات گوناگون نمی‌تواند واقعاً درست باشد. اما علی‍رغم این حقیقت، باز هم خیلی‌ها آن را باور می‌کنند.
یکی از دلایل موفقیت ذهن‌خوانان می‌تواند همین مسئله باشد. زمانی که یک ذهن‌خوان گزاره‌های بارنوم را به کار می‌گیرند، از آن‌جایی که مردم از قبل به دنیای فرامادی اعتقاد دارند، می‌تواند به راحتی اثر بارنوم را در افراد برانگیزد. گزاره‌های بارنوم بخشی از متدی را تشکیل می‌دهند که کلد ریدینگ (cold reading) نام دارد. کلد ریدینگ مجموعه‌ای از تکنیک‌ها است که ذهن‌خوان آن را به کار می‌گیرد تا طوری به فرد القا کند که در مورد وی اطلاعات زیادی دارد، حال آن که او واقعاً چیزی نمی‌داند.
اثر بارنوم در زندگی
افرادی هستند که با بهره گیری از این اثر افراد را در زندگی روزمره تحت تاثیر قرار می‌دهند. جملاتی نظیر «تو خیلی خلاق هستی»، «تو هنوز به جایگاهی که استحقاقش را داری نرسیده‌ای»، «تو آدم شناس خوبی هستی»، «تو خیلی سخت کوشی هر چند موانعی سر راه داری»، ...... نمونه هایی از توصیفات کلی است که در مورد خیلی از افراد صادق است و به مذاق آنها خوش می‌آید.
افراد تمایل دارند این نوع جملات را درباره خودشان باور کنند و فکر کنند اینها واقعیت هایی محض مختص به خودشان است. افراد چیزهای خوب در مورد خودشان را به راحتی باور می‌کنند.
کافی است با دیدگاه انتقادی به این موضوع نگاه کنید و ببینید آیا کسی قادر است نکات ریز در مورد زندگی و شخصیت شما را پیش گویی کند؟
امروزه آنالیز داده های بزرگ (Big Data) کمک به توسعه هوش مصنوعی کرده است. بشر با بکارگیری تکنولوژی قادر است اطلاعات زیادی را در مورد سلایق شخصی و تمایلات افراد ارائه کند. این نوع از شناخت می‌تواندکمک به ارائه پیشنهادات موثرتری برای کالاها و خدمات به افراد در آینده باشد. بشر امروزی نیاز دارد با مجهز کردن خود به ابزارهای تفکر از جمله تفکر نقاد از خود در برابر این پیشنهادات محافظت کند.
دیدگاه