معرفی برج رادکان چناران
برج رادکان از جاهای دیدنی مشهد و چناران به شمار می‌رود و در ۷۴ کیلومتری شمال مشهد و ۳۶ کیلومتری چناران قرار گرفته است.
مناره‌ای قدیمی که به برج رادکان چناران معروف است، به دلیل نزدیکی به شهر چناران به این اسم نیز در بین مسافران و اهالی این منطقه شناخه شده است. برخی نام رادکان را با راه و مسیر یکی دانسته‌اند و در زبان پهلوی نیز واژه‌ی راد به نظم و ترتیب معنا شده است. این مناره که در کنار جاده اصلی چناران به مشهد قرار دارد، در گذشته به عنوان یک راهنمای مسیر به مسافران کمک می‌کرد تا به آسانی راه خود را پیدا کرده به سلامت به مقصد برسند.
ارتفاع برج رادکان در حدود ۳۵ متر است. این برج بدنه‌ای استوانه‌ای شکل دارد و گنبد آن به‌شکل مخروط است. این اثر تاریخی را مربوط به دوره ایلخانان و قرن هفتم هجری دانسته‌اند.
سازنده برج رادکان چناران
بر اساس مدارک تاریخی و تحقیقات انجام شده برج رادکان در چناران اثر ستاره‌شناس و دانشمند مشهور حکیم خواجه نصیرالدین طوسی شناخته می‌شود و این برج به گونه‌ای طراحی شده است تا بتوان در چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را از آن تعیین کرد. این برج ابزاری بسیار مفید و کاربردی که با محاسبه نور خورشید و سایه می‌توان به وسیله‌ی آن زمان را معین کرد.
البته برخی از مستشرقین سابقه ساخت این بنای آرامگاهی از آثار دوره دیلمی می‌دانند و آن را آرامگاه زنی به نام مطلع‌الشمس معرفی می‌کنند. این نظریه نیز چندان قابل قبول نیست و در هیچ‌یک از منابع تاریخی ایرانی اشاره‌ای به آن نشده است.
معماری برج رادکان چناران
بلندای برج رادکان در حدود ۳۶ متر است. قطر داخلی بنا ۱۴ متر و قطر خارجی آن ۲۰ متر است. منظر بیرونی بنا تا ارتفاع ۲/۵ متری به‌شکل ۱۲ضلعی و از آن جا تا زیر گنبد به‌صورت ۳۶ ترک نیم‌ستونی ساخته شده است. برج رادکان گنبدی مخروطی دارد و ساختمان آن در سال ۶۰۷ قمری به پایان رسیده است. تاریخ احداث این بنا را هرتسفلد در سال ۶۸۰ ق.م ذکر کرده است. تاریخ منقوش بر کتیبه روی برج نیز سال ۶۶۰ هجری قمری را که هم‌زمان با اتمام ساخت بناهای وابسته به رصدخانه مراغه است را به‌عنوان تاریخ ساخت برج، نشان می‌دهد. هرتسفلد برج را مقبره یکی از حکام مغول می‌داند که برخی او را امیر ارغون مغول دانسته‌اند. این در حالی است که برخی منابع مقبره ارغون را در سلطانیه ذکر کرده‌اند.
این برج با ۱۲ دیوار خشتی بیرونی با پهنا و بلندی، پایه‌گذاری شده که برج را به ۱۲ بخش ۳۰ درجه‌ای تقسیم می‌کند. هر دیواره ۳۰ درجه از زاویه افق را در بر می‌گیرد. دو در دیوار مقابل هم ساخته شده است و بر دیواره ۳۶۵ ترک نی ستونی وجود دارد که برج را به ۳۶ ترک ۱۰ درجه‌ای تقسیم کرده است. دقت در انتخاب مکان درها و دریچه‌ها در برج نشان می‌دهد که تعبیه آن‌ها یحتمل اتفاقی نبوده است. این برج دارای منفذهای دوازده‌گانه است.
بدنه برج آجرچینی ساده‌ای دارد و دارای تزیینات گچ‌بری است. برای استحکام‌بخشی بیشتر، حد فاصل بندهای آجرها با فشار انگشت دست به داخل فشرده شده است که قابل‌توجه باشد. ورودی بنا که به‌صورت هلالی است، در ضلع جنوبی گنبد است. زیباترین قسمت بنا بخش فوقانی آن است که از دو ردیف قطاربندی و دو کتیبه کوفی و پهلوی تشکیل می‌شود و در میان تزیینات آجرکاری و گچ‌بری که نام بانی و تاریخ ساخت بر آن نوشته شده‌اند، قرار دارد. طرح داخلی گنبد رادکان مدور و دارای نمایی ساده و اندود گچ و آهک است. ملاط گچ و آهک و آجر در تمام بنا به کار رفته است.
انتخاب مکان درها، دریچه‌ها در برج اتفاقی نیست، درها درست در راستای طلوع یلدایی (آغاز زمستان) و غروب آغاز تابستان در پهنه برج ساخته شده‌است و این برج تنها برجی است که می‌توان از طریق آن چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را معین کرد. برج رادکان دارای ویژگی‌هایی است که باعث افتخار ایرانیان بوده و تاکنون علی‌رغم پژوهش‌های صورت گرفته تنها بخشی از هویت نجومی برج آشکار شده‌است، بدنه این برج بسیار ساده و دارای آجر چینی معمولی و دارای تزئینات آجرکاری و گچ بری است که به منظور استحکام بخشی بیشتر حد فاصل بندهای آجرها با فشار انگشت دست به داخل فشرده شده است که قابل توجه می‌باشد، در فواصل معین سوراخ‌هایی به چشم می‌خورد که جای داربست بوده که در هنگام احداث بنا تعبیه شده‌است.
کاربری برج رادکان چناران
برخی معتقدند برج رادکان در روزگار خود برای استفاده نجومی ساخته شده است. برخی نیز معتقدند که برج مقبره بوده است. به‌دلیل شباهت این برج به آرامگاه‌های عصر دیلمیان، برخی چنین تصوری کرده‌اند. گفته شده است این برج دارای ۱۲ روزنه بوده است و در عصر خود تنها وسیله برای تعیین چهار فصل، سال کبیسه و نوروز محسوب می‌شد. این در حالی است که اگر کمی اطلاعات تاریخی داشته باشیم، متوجه می‌شویم تقویم جلالی که امروزه آن را به کار می‌بریم، در عصر سلجوقیان، یعنی چندین قرن پیش از مغول توسط خیام ابداع شد و مورد استفاده قرار گرفت. در دوره ایلخانان مغول، مباحث تقویمی و نجوم تقریبا فراگیر شده و به آن حد از پیشرفت رسیده بود که این برج نمی‌توانست تنها وسیله تعیین چهارفصل یا کبیسه باشد. بلکه می‌توان گفت این برج شاید یکی از ابزارهای نجومی آن عصر بوده است.
پژوهشگری با نام منوچهر آرین اولین کسی بود که نگاهی عمیق‌تر به برج رادکان انداخت. وی با نگاهی به نوشته‌های حافظ ابرو که اشاره کرده بود نور ماه در موقع حلول خود هربار از یکی از دوازده دریچه این برج نمایانده می‌شود، به این نتیجه رسید برج را بررسی کند. وی بر این عقیده است که درهای برج در راستای طلوع یلدایی (آغاز زمستان) و غروب آغاز تابستان در پهنه برج ساخته شده‌اند. این پژوهشگر برج را تنها وسیله‌ای دانسته است که می‌توانستند از طریق آن چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را معین کرد. وی مشاهدات و تحقیقات خود را در کتابی به نام «نگاهی دیگر به برج‌ها» منتشر کرد و در اختیار دیگران قرار داد. اینکه آنچه نویسنده این کتاب گفته صحیح است یا خیر، نیاز به تحلیل گفته‌های وی دارد. نظریه طراحی برج رادکان چناران بر پایه دانسته‌های نجومی، بر اساس گفته حافظ ابرو شکل گرفته است. اما گویا نویسنده این کتاب بر اساس نظریات خود نتیجه‌گیری کرده است. داده‌های تاریخی نشان می‌دهد در دوره ایلخانان به‌ویژه عصر خواجه نظام‌الملک نجوم آن‌قدر پیشرفت کرده بود که نیاز به چنین سازه‌ای به‌طور خاص، تنها برای کاربرد نجومی نبوده است. رصدخانه مراغه خود نشانی بر این امر است که به‌راحتی می‌توانست تمام حرکات آسمانی و وقایع نجومی را رصد کند.
دیدگاه