ترک تحصیل
سن خروج از مدرسه اصولا در سطح جهانی 18 سال می‌باشد. یعنی آموزش و پرورش هر کشوری موظف است تمامی کودکان و نوجوانان زیر 18 سال را تحت پوشش خود قرار دهد. هرگاه به علتی کودک یا نوجوانی قبل از این سن از مدرسه بیرون بیاید، شامل تعریف ترک تحصیل می‌شود. در قانون ایران تا دوره متوسطه دوم تحصیل اجباری است ولی از متوسطه دوم چنین اجباری در قانون دیده نمی‌شود، بنابراین بیشترین میزان ترک تحصیل در همین سن دیده می‌شود.
دلایل ترک تحصیل
همان طور که گفته شد از دوره متوسطه دوم به علت اجباری نبودن تحصیل، افراد زیادی از مدرسه خارج می‌شوند. علل زیادی در این امر دخیل هستند:
1. علل فرهنگی
در بسیاری از مناطق ضرورت تحصیلات برای افراد روشن نیست. بسیاری از والدین حتی آن را مانعی می‌دانند بر سر راه اینکه کودکشان به آن‌ها در امور جاری کمک کند. البته چنین تصوری از تحصیلات بیشتر در مناطق روستایی دیده می‌شود. بسیاری از والدین ممکن است تحصیل کودک را تحمیل هزینه‌های اقتصادی به خانواده و تبدیل شدن وی به یک اضافه بار بدانند. در واقع کار کردن ارزش بیشتری از تحصیلات دارد. البته این تفکر بیشتر در مورد پسرها صادق می‌باشد.
یکی دیگر از علل ترک تحصیل به ویژه برای دختران ازدواج زودهنگام می‌باشد. در فرهنگ‌های روستایی به ویژه دیر ازدواج کردن دختران مسئله ای است که والدین اغلب نگران آن هستند. در واقع در بسیاری از خانواده‌ها، ازدواج کردن سرنوشت قطعی یک دختر می‌باشد؛ بنابراین زودتر رفتن به خانه همسر یک ارزش محسوب می‌شود.
2. علل اقتصادی
فقر و فشار اقتصادی ممکن است باعث شود تحصیل کردن و فراهم کردن شرایط تحصیل برای دانش آموزان به یک بار اقتصادی برای خانواده‌ها تبدیل شود. بنابراین برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند که فرزندانشان به مدرسه نروند و یا اینکه خود آن‌ها از مدرسه بیرون آمده و به بازار کار می‌پیوندند.
از طرف دیگر شرایط اجتماعی از قبیل بیکاری رایج در بین تحصیل‌کرده‌ها شرایط و باورهایی را به وجود می‌آورد که آن‌ها را به سمت ترک تحصیل سوق می‌دهد. یعنی آن‌ها امید خود را برای انتخاب شغل مناسب از دست می‌دهند و به جای اینکه سال‌های طولانی در مدرسه و دانشگاه بمانند، ترجیح می‌دهند زودتر پول در بیاورند.
3. علل فردی
برخی نوجوانان و کودکان به علت اینکه سالیان متمادی نمرات پایین و ضعیف در درس‌ها به دست می‌آورند، یا مجبور به تکرار پایه می‌شوند، از مدرسه زده شده و ترجیح می‌دهند از آن خارج شوند. در واقع آن‌ها فکر می‌کنند با تحصیل در حال تلف کردن وقت خود هستند. از طرف دیگر برخی از کودکان و نوجوانان انگیزه تحصیل ندارند یا در بافت خانوادگی خود دچار مشکلاتی هستند که باعث کاهش انگیزه آن‌ها و افت تحصیلی شان می‌شود.
با ادامه یافتن شرایط بد خانوادگی و فردی، کودک یا نوجوان کم کم به این نتیجه می‌رسد که بهتر است از مدرسه خارج شود. برخی دیگر از نوجوانان با سودای پولدار شدن زودتر از هنگام از مدرسه خارج می‌شوند. این باور را دارند که آموزش راه آن‌ها را برای رسیدن به موفقیت مسدود می‌کند. این شرایط می‌تواند بر اثر تغییرات و چالش‌های دوران نوجوانی به وجود بیاید. بنابراین این وظیفه والدین است تا نوجوان خود را درک کرده و از چنین مشکلاتی جلوگیری کنند.
4. علل سیستمی
سیستم آموزشی مدارس و کمبود امکانات در آن‌ها انگیزه‌های نوجوانان را برای ادامه تحصیل کاهش می‌دهد. در کشورهایی که سیستم آموزش و پرورش آن‌ها پیشرفته است، آموزش مبتنی بر مشارکت فعال کودکان، بازی، یادگیری مبتنی بر عمل، آزادی در انتخاب، شاد و مفرح بودن محیط آموزشی است. این درحالیست که در ایران تدریس عموما به شکل فعالیت یک سویه معلم و سخنرانی او صورت می‌گیرد و دانش آموزان ملزم هستند شنونده باشند.
یکی از اِشکالات سیستم آموزشی، محدود کردن دانش آموزان و تقریبا ممنوع کردن خلاقیت و نوآوری دانش آموزان است. دانش آموزان مکلف هستند همگی به یک شکل لباس بپوشند، همگی کارها را به یک شکل خاص انجام دهند، در تکالیف پیرو یک دستورالعمل خاص باشند. چنین سیستمی باعث دلزدگی دانش آموزان می‌شود.
در نهایت اینکه سیستم آموزشی که باعث شود دانش آموزان با نیاوردن حد نصاب نمرات نتوانند مراتب تحصیل را طی کنند و مجبور به تکرار پایه باشند؛ احتمال ترک تحصیل را افزایش خواهد داد. یک آموزش پرورش پیشرفته اجازه نمی‌دهد دانش آموزان خارج از محدوده آن باقی بمانند و برای کسانی که شرایط خاصی را محرز نمی‌کنند، راهکارهای جبرانی می‌اندیشد.
روش های پیشگیری از ترک تحصیل
همانطور که گفتیم ترک تحصیلی افراد می تواند دلایل مختلفی داشته باشد که گاه ممکن است این مشکلات را حل کرد و همچنین از فرار از مدرسه نوجوانان پیشگیری کرد. در ادامه برخی از روش های مختلف ترک تحصیل نوجوانان را بیان خواهیم کرد:
1. فرهنگ سازی
همانطور که می دانید در روستا و مراکز محروم سن ازدواج دختران و کار کردن پسرها پایین بوده؛ در نتیجه لازم است این فرهنگ سازی انجام شده تا بتوان از ترک تحصیل آن ها جلوگیری کرد.
2. برطرف کردن عیوب سیستم آموزشی کشور
زمانی که دانش آموز تنها در مدرسه نقش شنونده را ایفا نکرده و توانایی ارائه عقیده های خود را داشته باشد، نه تنها به خلاقیت او کمک خواهد کرد بلکه به درس خواندن و تحصیلات نیز علاقه پیدا خواهد کرد.
3. مشاوره های فردی و انگیزشی
در برخی از موراد نوجوانان بدون داشتن مشکلات خانوادگی و یا حتی مالی، تنها به تصمیم خودشان تصمیم به ترک می گیرند؛ که لازم است برای جلوگیری از ترک تحصیل آن ها مشاوره های فردی و انگیزشی شوند.
4. کمک های مالی
همان طور که گفته شد یکی از دلایل شایع ترک تحصیل و کار کردن نوجوانان مشکلات اقتصادی آن ها می باشد. در نتیجه لازم است که مسئولین به خانواده های ضعیف و همچنین مناطق محروم کمک کرده و یا هزینه های تحصیل آن ها مانند خرید لوازم تحریر را کاهش دهند.
5. نقش خانواده
همانطور که می دانید خانواده نزدیکترین اعضا به فرد بوده، در نتیجه در نوع تربیت، ویژگی های روحی و روانی و همچنین تصمیم های فرد بسیار تاثیرگذار خواهند بود. لازم است خانواده شرایط روانی و با ثباتی را برای نوجوانان فراهم کرده تا به ترک تحصیل فکر نکنند.
پیامدهای ترک تحصیل
ترک تحصیل زود هنگام برای دخترانی که ازدواج می‌کنند، باعث می‌شود نسلی از مادران جوان پرورش پیدا کنند که به جای تحصیل و پرورش مهارت‌های فردی و شخصی خود مجبور به پذیرفتن مسئولیت ازدواج و بچه داری شده‌اند. چنین مسئله‌ای منجر به کاهش سلامت روان آن‌ها می‌شود. از طرف دیگر هر چه نرخ سواد زنان یک جامعه بالاتر باشد، آن جامعه رفاه بیشتری دارد و سلامت جسمانی و روانی کودکانش بالاتر خواهد بود.
ورود زود هنگام به بازار کار به ویژه برای پسران منجر می‌شود سال‌هایی که یک نوجوان نیاز دارد به دور از دغدغه‌های اقتصادی به دنبال حل بحران نوجوانی و هویت یابی باشد، درگیر بحران‌ها و فشارهای اقتصادی شود. این امر هم به کاهش سلامت روان فرد و هم نرخ کلی سواد جامعه می‌انجامد. نرخ سواد جامعه به شکل مستقیم با میزان رفاه و پیشرفته بودن یک جامعه در ارتباط است.
نقش خانواده در جلوگیری از ترک تحصیل فرزندان
خانواده و به خصوص مادر نقش اساسی در زندگی فرزندان و تربیت آن‌ها در تمام زمینه‌ها ایفا می‌کند. لازم است تا خانواده شرایط روانی با ثباتی را برای کودک و نوجوان خود فراهم کند تا آن‌ها مجبور نباشند ترک تحصیل را به عنوان راهی برای رهایی از مشکلات در نظر بگیرند. گاه والدین نمی‌توانند ارتباط صحیحی با فرزندان خود برقرار کنند و یا مانع از اصرار آن‌ها برای ترک تحصیل شوند. در این زمینه لازم است از مشاوره کودک و یا مشاوره روانشناسی نوجوان بهره‌مند شوید.
دیدگاه