خشکی دهان؛ آشنایی با علائم، علت و درمان و مهم‌ترین نکاتی که باید بدانید

علت خشکی دهان چیست؟

علل احتمالی زروستومیا عبارت‌اند از:

• کم‌آبی بدن؛ کم‌آبی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما بیش از حد مایعات از دست می‌دهد و این مایعات جایگزین نمی‌شوند. استفراغ، اسهال، تعریق بیش از حد یا از دست دادن خون از دلایل کم‌آبی هستند. هنگامی که بدن کم‌آب است، تولید بزاق کاهش پیدا می‌کند که این باعث خشکی دهان می‌شود.

• داروها؛ احساس خشکی دهان می‌تواند یکی از عوارض جانبی داروها باشد. رایج‌ترین داروهایی که باعث زروستومیا می‌شوند عبارت‌اند از: داروهای افسردگی، اضطراب، اسهال، فشار خون بالا و آسم. آنتی‌هیستامین‌ها، دیورتیک‌ها (ادرار آورها) و بعضی از داروهای شیمی‌درمانی هم می‌توانند تولید بزاق را کاهش دهند. با این حال، هیچ‌وقت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک داروهای خود را قطع نکنید.

• پرتودرمانی؛ زروستومیا یکی از عوارض پرتودرمانی در ناحیه‌ی سر یا گردن است. پرتوها به غدد بزاقی آسیب می‌رسانند و ترشح بزاق را کاهش می‌دهند.

• استرس و اضطراب؛ بین استرس و خشکی دهان ارتباط وجود دارد. وقتی استرس دارید یا مضطرب هستید، بدنتان کورتیزول بیشتری تولید می‌کند. هنگامی که سطح کورتیزول در بزاق افزایش می‎‌یابد، ترکیب بزاق تغییر می‌کند و دهان خشک می‌شود.

• افزایش سن؛ خشکی دهان در دوران سالمندی شایع است. این عارضه ممکن است به‌دلیل مشکلات سلامتی، مصرف بعضی از داروها و تغییر توانایی بدن در پردازش داروهای مصرفی رخ دهد.

• تنفس از راه‌ی دهان و خروپف؛ تنفس از طریق دهان باعث تبخیر بزاق می‌شود. خروپف با دهان باز هم می‌تواند همین اثر را داشته باشد و علت خشکی دهان و گلو در خواب باشد.

• سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر؛ استفاده از تنباکو و ماری‌جوآنا تولید بزاق را کاهش می‌دهد. استفاده از مت‌آمفتامین‌ها هم می‌تواند باعث زروستومیا شود.

بیماری‌ هایی که باعث خشکی دهان می‌شوند

خشکی دهان همچنین ممکن است از بیماری‌های زیر ناشی شود:

• دیابت؛ زروستومیا یکی از علائم شایع دیابت نوع ۱ و نوع ۲ است. به نظر می‌رسد که افزایش قند خون روی تولید بزاق تاثیر می‌گذارد که این باعث خشک شدن دهان می‌شود. افراد مبتلا به دیابت اغلب مستعد کم‌آبی هستند و از داروهایی استفاده می‌کنند که می‌توانند دهان را خشک کنند.

• برفک دهان؛ برفک دهان یک عفونت قارچی است که باعث التهاب می‌شود و به غدد بزاقی آسیب می‌رساند. درنتیجه، غدد ممکن است در تولید بزاق دچار مشکل شوند.

• آسیب عصبی؛ هر نوع آسیب، عفونت، جراحی یا سکته‌ی مغزی که روی اعصاب سر و گردن تاثیر بگذارد، توانایی غدد بزاقی برای تولید بزاق را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

• فیبروز سیستیک؛ فیبروز سیستیک یک بیماری ژنتیکی است که به سیستم گوارشی و تنفسی آسیب می‌رساند و روی عملکرد غدد بزاقی تاثیر منفی دارد. داروهای مورد استفاده برای کنترل علائم فیبروز سیستیک هم ممکن است زروستومیا را بدتر کنند.

• اختلالات خودایمنی؛ در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌ها و سلول‌های سالم حمله می‌کند. شایع‌ترین بیماری خودایمنی مرتبط با زروستومیا، سندرم شوگرن است که باعث التهاب غدد بزاقی می‌شود. سایر بیماری‌های خودایمنی که ممکن است در خشک شدن دهان نقش داشته باشند عبارتند از: ایدز و آرتریت روماتوئید (روماتیسم).

• بیماری آلزایمر؛ بیماری آلزایمر توانایی فرد را برای هیدراته ماندن مختل می‌کند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است در پیروی از دستورالعمل‌های مربوط به مصرف داروهای رفع خشکی دهان دچار مشکل شوند.

خشکی دهان چه علائمی دارد؟

زروستومیا در دهان احساس چسبندگی یا خشکی ایجاد می‌کند. سایر علائم شامل موارد زیر است:

• مشکل در بلع، جویدن یا صحبت کردن

• مشکل در چشیدن غذا یا نوشیدنی

• احساس سوزش در دهان

• ترک‌خوردگی‌ لب‌ها

• زخم دهان

• خشک بودن زبان

• خشکی گلو

• بوی بد دهان

بهترین راه برای درمان خشکی دهان چیست؟

پزشک داروهای مصرفی شما را بررسی می‌کند تا ببیند که آیا ممکن است باعث زروستومیا شده باشند یا خیر. سپس در صورت لزوم، می‌تواند نوع دارو یا دوز مصرفی آن را تغییر دهد.

گاهی اوقات، پزشک استفاده از بزاق مصنوعی یا دارودرمانی را توصیه می‌کند تا تولید بزاق در دهان افزایش یابد. ممکن است در آینده راه‌هایی برای ترمیم یا بازسازی غدد بزاقی وجود داشته باشد، اما به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

درمان خانگی خشکی دهان

راهکارهای خانگی زیر زروستومیا را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند به تسکین علائم آن کمک کنند:

•  آب بنوشید؛ نوشیدن آب و هیدراته ماندن زروستومیا را برطرف و کم‌آبی خفیف را درمان می‌کند.

• عادت‌هایی را که باعث کم‌آبی می‌شوند، کنار بگذارید؛ نوشیدن زیاد چای یا قهوه‌ی کافئین‌دار، استفاده از نوشیدنی‌های الکلی، سیگار کشیدن و زیاده‌روی در مصرف تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین باعث کم‌آبی بدن می‌شود.

• آبنبات بدون قند بمکید؛ استفاده از قرص مکیدنی یا آبنبات بدون قند باعث تسکین کوتاه‌مدت زروستومیا می‌شود.

• آدامس بدون قند بجوید؛ آدامس‌های بدون قند هم می‌توانند برای کوتاه‌مدت زروستومیا را برطرف کنند. بعضی از آدامس‌ها حاوی زایلیتول هستند که تولید بزاق را تحریک می‌کند.

• بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید. استفاده‌ی منظم از نخ دندان، خمیردندان حاوی فلوراید و دهان‌شویه از سلامت دهان و دندان محافظت می‌کند.

• از دهان‌شویه‌های بدون الکل استفاده کنید؛ دهان‌شویه‌های حاوی زایلیتول به تولید بزاق کمک می‌کنند.

• از راه‌ی دهان نفس نکشید؛ تنفس از طریق دهان می‌تواند زروستومیا را بدتر کند و به بروز سایر مشکلات دهانی منجر شود.

• یک دستگاه‌ی رطوبت‌ساز تهیه کنید؛ بر اساس تحقیقات، افزایش رطوبت محیط به درمان خشکی دهان کمک می‌کند. استفاده از رطوبت‌ساز در شب می‌تواند ناراحتی را کاهش ‌دهد و خواب را بهبود بخشد.

آیا خشکی دهان باعث پوسیدگی دندان می‌شود؟

بزاق کارکردهای زیادی دارد. برای مثال، به‌دلیل داشتن پروتئین‎های ضدباکتریایی، از دندان‌های شما در برابر باکتری‌های مضر محافظت می‌کند و احتمال پوسیدگی را کاهش می‌دهد. بنابراین، زروستومیا به باکتری‌های مضر اجازه‌ی رشد می‌دهد. برای جلوگیری از پوسیدگی دندان در اثر زروستومیا می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• به‌طور منظم آب بنوشید تا غذای اضافی و باکتری‌ها را از داخل دهان حذف کنید.

• برای تقویت تولید بزاق، آدامس بدون قند بجوید.

• از رطوبت‌ساز برای افزایش رطوبت داخل خانه استفاده کنید.

• به‌طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که پوسیدگی ندارید.

• اگر پزشک بزاق مصنوعی یا دارو برای درمان زروستومیا تجویز کرد، آن‌ها را طبق دستور مصرف کنید.

• از گیاهان دارویی کمک بگیرید. بسیاری از گیاهان می‌توانند تولید بزاق را تحریک کنند و زروستومیا را به‌طور موقت تسکین دهند. از این گیاهان می‌توان به آلوئه‌ورا، زنجبیل، ریشه‌ی گل ختمی و فلفل شیرین اشاره کرد.

• جایگزین‌های بزاق بدون نسخه را امتحان کنید. این محصولات برای تسکین کوتاه‌مدت عالی هستند، اما احتمالا علت خشکی دهان را درمان نمی‌کنند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده علائم زیر با پزشک یا دندانپزشک صحبت کنید:

• احساس خشکی در دهان یا گلو

• بزاق غلیظ

• خشکی زبان

• زخم دهان

• مشکل در جویدن یا بلعیدن

• تغییر حس چشایی

• بوی بد دهان که با رعایت بهداشت برطرف نمی‌شود

اگر فکر می‌کنید دارو باعث زروستومیا شده است یا به یک بیماری زمینه‌ای مبتلا هستید، از پزشک برای ویزیت وقت بگیرید. پزشک می‌تواند با آزمایش خون و اندازه‌گیری بزاق تولید شده علت زروستومیا را تشخیص دهد.

کلام پایانی

خشکی دهان به‌خودی‌خود یک بیماری جدی نیست. با این حال، گاهی اوقات نشانه‌ی یک بیماری زمینه‌ای است که باید درمان شود. در بیشتر موارد، با خودمراقبتی و راهکارهای خانگی می‌توانید علائم این مشکل آزاردهنده را تسکین دهید. اما اگر علائم از بین نرفتند، حتما به پزشک مراجعه کنید تا علت مشخص شود.