سعدآباد | معرفی مجموعه سعدآباد تهران

کاخ های مجموعه سعدآباد

کاخ سعدآباد تهران یکی از زیباترین ، بزرگ ترین ، سرسبز ترین و جذاب ترین جاذبه های گردشگری ایران است. همه پایتخت های دنیا به داشتن کاخ های سلطنتی خود افتخار می کنند و گردشگران زیادی برای دیدن کاخ های سلطنتی و دیدن سبک زندگی پادشاهان هر کشور به دیدن کاخ ها می روند. کاخ شونبرون وین ، کاخ ورسای پاریس ، کاخ باکینگهام لندن، کاخ توپکاپی استانبول و کاخ هایی از این دست سرسبز هستند و باشکوه و البته که کاخ سعدآباد را هم می توان با کاخ های سرسبز جهان هم تراز کرد.

کاخ سعدآباد تهران در دامنه کوه البرز قرار دارد و یکی از سرسبزترین و خوش آب و هوا ترین مناطق تهران است که از سمت شمال به دربند و دامنه های کوه و از سمت غرب به ولنجک تهران و از سمت جنوب به تجریش و از سمت شرق به گلابدره مشرف است و رودخانه جعفر آباد از میان کاخ سعدآباد عبور می کند که جریان آب زیبایی را در کاخ به نمایش در میاورد.

شاید بتوان گفت کاخ سعدآباد مشابه یک پارک هم هست چرا که بهترین فضا برای قدم زدن در تهران است و یکی از باغ های بزرگ تفریحی محسوب می شود و ساعت ها طول می کشد تا در هشتصد هزار متر مربع فضای کاخ سعدآباد قدم بزنیم.

مجموعه تاریخی و فرهنگی کاخ سعد آباد تهران، یکی از اقامتگاه‌های ییلاقی پادشاهان قاجار و پهلوی بوده است. مجموعه کاخ سعد آباد یکی از سه مجموعه کاخ زیبا و تاریخی منطقه شمیرانات شهر تهران به شمار می‌رود که آخرین پادشاهان ایران در آن اقامت داشته‌اند.

اطراف مجموعه کاخ سعد آباد در گذشته از باغ پوشیده بود و داخل این مجموعه نیز باغی پر درخت وجود داشت. کاخ اختصاصی مجموعه سعد آباد، کاخ اصلی این مجموعه به شمار می‌رود و رضاخان به مرور زمان بر تعداد کاخ‌ها و بناهای مجموعه سعد آباد افزوده است. کاخ‌های ساخته شده در مجموعه سعد آباد به اعضای خانواده رضا شاه پهلوی تعلق داشتند و آخرین کاخ ساخته شده در مجموعه سعد آباد متعلق به لیلا پهلوی، دختر کوچک محمد رضا شاه بود.

 کاخ سعدآباد 18 کاخ دارد شامل :

1- کاخ احمدشاهی

2- کاخ شهوند یا کاخ سبز

3- کاخ سفید یا کاخ ملت(موزه هنر ملل در طبقه زیرین)

4- کاخ اسود یا سیاه(موزه هنرهای زیبا)

5- کاخ شمس (موزه پوشاک سلطنتی)

6- کاخ اشرف(موزه ظروف سلطنتی)

7- کاخ غلامرضا (موزه سلاح های دربار)

8- کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی)

9- کاخ کرباس یا کاخ قدیم ولیعهد رضا پهلوی(موزه استاد بهزاد)

10- کاخ فرحناز و علیرضا پهلوی (موزه خط و کتابت میرعماد)

11- کاخ لیلا و کاخ هایی که در اختیار نهاد ریاست جمهوری هست و قابل بازدید و استفاده نیست شامل:

12- کاخ اختصاصی

13- کاخ ملکه مادر یا ساختمان جمهور

14- کاخ احمدرضا

15- کاخ فریده دیبا

16- کاخ جدید رضا پهلوی و همچنین دو کاخ نیز به عنوان ساختمان های اداری کاخ استفاده می شود شامل:

17- کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا

18- کاخ عبدالرضا

به غیر از کاخ های سلطنتی ، ساختمان ها و تاسیسات زیادی در کاخ سعدآباد وجود دارد از جمله : 1-ساختمان گارد شاهنشاهی (موزه آلبوم های سلطنتی و اسناد) 2-ساختمان آشپزخانه ( موزه آشپزخانه سلطنتی ) 3-ساختمان کالسکه ران ها و سورچیان قاجاری (موزه برادران امیدوار) 4-عمارت تیمسار کسرائیان(موزه آب) 5-سرای عصمت الملوک دولتشاهی(موزه فرشچیان) 6-موزه اتومبیل های سلطنتی، همچنین در کاخ سعدآباد زمین های تنیس ، استخرها، بولینگ ، آمفی تئاتر روبارز و سینما، چشمه ها، سالن های مرغداری و گاوداری، گلخانه ها، چشمه ها و ... وجود دارد.

تاریخچه کاخ های سعدآباد

کاخ سعدآباد تهران از آثار باقی مانده رضاشاه همچون راه آهن سراسری، ارتش منظم، فرودگاه مهرآباد، شناسنامه ثبت احوال، دانشگاه تهران و ... است و رضاشاه در ابتدا توسط نماینده خود حاج آقا رضا رفیع ، تکه های مختلف باغ ها و عمارت های منطقه را خرید و در کنار هم تجمیع کرد و در نهایت به وسعت 110 هکتاری کنونی رساند، املاک ابوالفتح سردار اعظم پسر بانو عظمی خواهر ظلل السلطان، پدر سرتیپ والی، باغ آقامحمد جواد گنجه ای، باغ امام جمعه، خانه های نصیرالدوله، سالار جنگ، سپهبد امان الله میرزا، مستوفی الممالک، شکرالله قوام الدوله، همدم السلطنه خواهر مستوفی و محمود بدر همه توسط رضاشاه خریداری شد و کاخ سعدآباد نهایی شد.

رضاشاه از سال 1300 شمسی به بعد و با توجه به نیازهای مختلف ، اقدام به ساخت کاخ های متعددی در کاخ سعدآباد گرفت، کاخ ها یکی یکی ساخته شد و هر کدام به یکی از اعضاء خانواده پهلوی اختصاص یافت و در گذر زمان تغییر کاربرد داده شد و تا سال 1357 که به یک مجموعه بزرگ کاخ های ایران تبدیل شد. هم اکنون بسیاری از این کاخ ها به دلیل عدم کاربری کاخ و استفاده سلطنتی ، تبدیل به موزه های متنوع شده است و یا برخی در اختیار نهاد ریاست جمهوری برای اقامت میهمانان خارجی و تشریفات استقبال از روسای جمهور سایر کشورها است و چند کاخ کوچک تر هم به عنوان ساختمان های اداری استفاده می شود.

قدیمی ترین کاخ این مجموعه، کاخ (کوشک) احمدشاهی بوده است، که در دوران اوایل سلطنت او، ساخت آن به پایان رسیده است. جدید ترین کاخ این مجموعه، کاخ لیلا پهلوی، کاخ تابستانی کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بوده است.

برخی از کاخ های مجموعه سعدآباد

کاخ احمد شاهی

این کاخ، قدیمی ترین کاخ موجود در مجموعه سعد آباد می‌باشد، که در اواخر سلطنت احمد شاه قاجار و از سال ۱۲۹۷، ساخت آن آغاز و در هنگام وزارت جنگی رضا شاه، ساخت بنای آن به پایان رسید.

کاخ سبز

کاخ سبز را به جرات می توان زیباترین کاخ ایران نامید. این کاخ از نظر تاریخی و معماری دارای اهمیت فراوانی است چرا که قدمت آن به دوران قاجار بر می گردد و دو سبک معماری ایرانی قدیمی را دارد. این کاخ در دوران رضاخان کخ سنگی و در دوران محمدرضا پهلوی کاخ شهنود نامیده می شد که بعدها به دلیل نمای سبز رنگش آن را کاخ سبز نامیدند.

جالب است بدانید سنگ های این کاخ از معادن خمسه زنجان تهیه شده و در مصالح آن سرب به کار رفته تا سنگ ها در اثر تغییرات آّب و هوایی از بین نروند. کاخ شهنود( کاخ موزه سبز) بنایی نیم طبقه متعلق به علیخان والی از زمینداران به نام دوران قاجار بوده است. رضاخان این کاخ ۱۲۰۳ متر مربعی را در سال ۱۳۰۱ به مبلغ هفت هزار تومان خرید و میرزا جعفر خان معمار باشی را مسئول ساخت کاخی در همین بنا کرد.

معمارباشی نیز نهایت ذوق و سلیقه را در ساخت این بنا به کار برد و قدرت و ظرافت معماران ایرانی را در این بنا به رخ کشید. میرزا جعفرخان به جای اینکه بنای اولیه را از بین ببرد و ساختمانی جدید ایجاد کند، بنای اولیه را که متعلق به دوران قاجار بود حفظ کرد و طرح تازه خود را بر روی این بنای قدیمی زد. تلاش های این معمار ایرانی برای حفظ بنای قدیمی و ایجاد بنای جدید در نهایت پس از هفت سال نتیجه داد و امروزه کاخ شهنود( کاخ موزه سبز) همانند نگینی سبز رنگ در دل مجموعه سعدآباد می درخشد. کاخ موزه سبز شامل دو بخش است که در بخش اول آن پله ورودی، اتاق انتظار، اتاق کار، تالار آیینه، اتاق غذاخوری خصوصی و اتاق خواب قرار گرفته و در بخش دوم آن اتاق پذیرایی دو اتاق خواب و اتاق غذاخوری قرار گرفته است.

جالب است بدانید بخش دوم کاخ موزه سبز به دستور محدرضا پهلوی در سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲ با هدف پذیرایی از مهمانان خارجی احداث شد. ویژگی شاخص کاخ موزه سبز وجود انواع هنر ایرانی مانند آیینه کاری، تذهب و خاتم در گوشه گوشه کاخ است. برخی از این شاهکارهای ایرانی شامل آیینه کاری کاخ اثر استادان مطرحی مانند شیخان و حاج علی آخوندی، تذهیب اثراستاد حسین طاهرزاده بهزاد و خاتم اثر کارگاه استاد صنیع خاتم شیراز است. البته از نرده های چوبی پلکان کاخ که به سبک حجاری های تخت جمشید توسط استاد مختاری از شاگردان کمال الملک منبت کاری شده و حجاری های دیوارهای بیرونی کاخ اثر استاد حسین خان زنجانی معروف به حجارباشی نباید به سادگی گذشت.

کاخ‌ سفید

کاخ سفید یا کاخ موزه ملت با وسعتی ۷۰۰۰ مترمربعی بزرگ ترین کاخ سعدآباد است که به دلیل نمای سفید رنگش به نام کاخ سفید شناخته می شد. قصر شاه، کاخ اختصاصی و کاخ سفید اختصاصی از جمله اسامی این کاخ در طول سال های مختلف بوده است تا اینکه پس از انقلاب و واگذاری مجموعه به سازمان میراث فرهنگی، کاخ سفید به کاخ موزه ملت تغییر نام داد.

بنای کاخ، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز گردید و در سال ۱۳۱۵ خورشیدی به پایان رسید. نقشه کاخ، اثر مشترک مهندس خرسندی و مهندس بوزیس روسی می‌باشد. گچ‌بری‌های زیبا و ظریف درون کاخ، کار استادانی چون غلامرضا پهلوان، عبدالکریم شیخان، حسین کاشی و رضا ملائکه است. سنگ های مرمر سرسراها، از معادن شهرهای یزد و تربت حیدریه، تهیه شده و سنگ فرش کف ها، توسط استاد لرزاده انجام شده‌ است.

در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۲۷ شمسی محمدرضا پهلوی ترور شد اما از این ترور جان سالم به در برد. پس قائله ترور، کاخ سفید( کاخ موزه ملت) به عنوان اقامتگاه دائمی محمدرضا پهلوی در نظر گرفته شد. در طی این مدت فقط ملاقات های بسیار مهم و یا دیدارهای دوستانه در کاخ سفید انجام می شد و ملاقات های عادی در کاخ مرمر و ملاقات های رسمی و مهم در کاخ گلستان اجرا می شد. در میانه های دهه ۱۳۴۰ شمسی، خانواده سلطنتی از کاخ سفید منتقل شده و کاخ نیاوران را به عنوان محل اقامت دائمی خود انتخاب کردند و از آن زمان کاخ سفید به اقامتگاه تابستانی و تشریفاتی تبدیل شد.

در اواسط همین دهه مابین سال ها ی ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ شمسی بود که فرح دیبا تیمی از طراحان داخلی و خارجی را مامور بازسازی و تغییر دکوراسیون کاخ سفید کرد. تغییرات ایجاد شده در کاخ شامل: ایجاد گالری هنری اختصاصی فرح دیبا، تبدیل گلخانه و زیرزمین به سالن سینما، ایجاد انباری اختصاصی برای ظروف سلطنتی، احداث رختشویخانه ویژه کاخ، ایجاد انبار مخصوص البسه شاه و ملکه، نصب آسانسور، مجهز کردن بنا به سیستم امنیتی- حفاظتی، راه اندازی سیستم جدید حرارتی- برودتی، نصب شیشه های ضد گلوله و ... است.

کاخ سفید چهار طبقه شامل: طبقه زیرزمین( که همتراز با فضای سبز است)، طبقه اول، طبقه دوم، بخش زیر شیروانی؛ و ۶۱ بخش دارد: ۲ عدد ورودی اصلی و جانبی، ۲ عدد سرسرای اصلی، ۷ عدد تالار اصلی پذیرایی و تشریفات، ۲ عدد دفتر کار( ویژه محمدرضا پهلوی و فرح دیبا)، ۲ عدد اتاق خواب و اتاق استراحت نیمروزی( مختص محمدرضا پهلوی و فرح دیبا)، ۴ عدد سرویس بهداشتی( ویژه محمدرضا پهلوی و فرح دیبا بعلاوه سرویس بهداشتی ویژه سایر افراد به استثناء خدمه)، ۲ عدد سالن اسنوکر و سالن سینما، ۳ عدد دفتر کاری، ۱ گالری هنری، ۱ آشپزخانه، ۱ مخزن اصلی ظروف سلطنتی، ۱ رختشویخانه ویژه کاخ، ۲ مخزن اصلی پوشاک کاخ و سایر بخش ها شامل اتاق خدمه، واحدهای تاسیساتی و غیره. کاخ سفید به دلیل شاهکارهای هنری و معماری اش از اهمیت فراوانی برخوردار است.

نمای بیرونی کاخ، به سبک ایرانی - رومی است، که چهار ستون اصلی بزرگ در چهارسوی سرسرا و چهار نورگیر، در اطراف سقف مرکزی می‌باشد. پرده‌های بزرگ نقاشی رنگ روغن، با موضوع داستان های شاهنامه که در اطراف نورگیر سرسرای طبقه اول است را استاد حسین بهزاد و شاگردانش، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی به پایان رساندند. تالار های بزرگ تشریفاتی کاخ، به سبک اشرافی فرانسه تزئین گردیده است. از با ارزش ترین آثار این گنجینه، فرش‌های نفیسی است که نهایت ذوق و هنر بافندگان هنرمندان ایرانی را نشان می‌دهد.

بزرگترین فرش این کاخ، ۱۴۵ متر مربع و دارای ۱۴۰ رج می‌باشد که با نقش مایه شمسه و قندیل، زینت بخش سفره خانه است. در سرسرای طبقه همکف، مجموعه‌ای از سفالینه‌های ایران، از هزاره چهارم پیش از میلاد تا سده هفتم هجری و همچنین کریستال‌هایی از دوره قاجار نگهداری می‌شود. پوشش دیوار تالارها، از پارچه‌های نفیس ابریشم، اطلس و تافته است. لوسترهای ساخت ایتالیا، فرانسه و چک-اسلواکی، روشنایی بخش تالارهای وسیع این کاخ است، که بزرگترین آن، دارای ۱۰۸ شاخه است. سه چلچراغی که تالار سفره خانه طبقه اول را روشن می‌کند و همچنین میز تحریر موجود در این سفره‌خانه، متعلق به ماری آنتوانت، ملکه فرانسه است. کاخ سفید، در زمینی به مساحت ۲۱۶۴ متر مربع، در دو طبقه، در زیربنایی در حدود ۵۰۰۰ متر مربع، ساخته شده‌ است.