مسجد ایاصوفیه | معماری مسجد ایاصوفیه | موزاییک های مسجد ایاصوفیه

مسجد ایاصوفیه شکوه معماری استانبول، جزو زیباترین و معروف ترین نمادهای بی نظیر معماری شهر استانبول شناخته می شود.

مسجد ایاصوفیه

مسجد ایاصوفیه، این شاهکار معماری در قرن ششم میلادی و به دستور ژوستینین یکم، امپراطور وقت رم شرقی ساخته شد. در زمان وحدت قدرت سیاسی و کلیسا، این بنا مرکز حکومت مسیحی در شرق بود. سنت سوفی، یکی از مهم‌ترین میراث دوران بیزانس به شمار می‌رود.

در نیمه دوم قرن ۱۵ میلادی، حکمرانان «ترک‌تبار» با غلبه بر مسیحیان شرق و تصرف قسطنطنیه، سنت سوفی را به مسجد ایاصوفیه تبدیل کردند. این وضعیت تا سال ۱۹۳۵، ۱۲ سال پس از تاسیس جمهوری ترکیه پابرجا بود. آتاتورک، در راستای سیاست «مدرنیزاسیون» ترکیه نوظهور، ایاصوفیه را به موزه تبدیل کرد.

موزه ایاصوفیه، بزرگ‌ترین جاذبه توریستی استانبول و چه بسا ترکیه به شمار می‌رود. تنها در سال گذشته 3 میلیون و 800 هزار گردشگر از این مکان بازدید کردند.

تاریخچه ساخت کلیسای اعظم به سال 360 میلادی باز می گردد. جالب است بدانید که ایاصوفیه را تا به امروز 3 بار از نو ساخته اند، همین امر سبب شده است که ظاهر امروزی آن با ظاهر اولیه بنا در سال 360 میلادی تفاوت های چشمگیری داشته باشد.

قدمت این مسجد بیش از 1500 سال می باشد، همین امر سبب محبوبیت آن در بین گردشگران علاقمند به تاریخ شده است. مسجد ایاصوفیه در طول این سال های زیبایی خود را حفظ کرده و امروزه به عنوان یکی از محبوب ترین جاذبه های توریستی کشور ترکیه شناخته می شود.

در سال 337 میلادی امپراتور روم شرقی (کنستانتین دوم) تصمیم داشت کلیسایی در کنار کاخ امپراتوری خود (کاخ اعظم) احداث کند، دلیل نام گذاری این کلیسا به نام کلیسای اعظم، نزدیکی آن به کاخ اعظم می باشد، همچنین لازم است بدانید که برای ساخت این کلیسا از چوب استفاده کرده اند. عمر کلیسای اعظم بسیار کوتاه بود در پی اختلافات و شورش های سال 404 میلادی در آتش سوخت و تخریب شد.

در سال 405 میلادی این بنا برای دومین بار ساخته شد، بنای جدید ایاصوفیه در آن زمان دارای 5 محراب بود و سقفی از جنس چوب داشت. این کلیسا نیز مانند کلیسا اعظم در سال 532 میلادی در پی شورش نیکا، تخریب گشت. امروزه بقایای بنای دوم ایاصوفیه که توسط باستان شناسان آلمانی کشف گردیده، در بخش باغ غربی نگهداری می شود.

ساختمان امروزی مسجد ایاصوفیه که در واقع سومین بنای ساخته شده در این مکان می باشد، در زمان امپراتوری ژوستینین بنا نهاده شد. ساخت ایاصوفیه در سال 532 میلادی توسط دو شخص به نام های ایزیدوروس و آنتمیوس آغاز گشت و پس از گذشت 5 سال در سال 537 میلادی پایان یافت و در تاریخ 27 دسامبر همان سال افتتاح گشت.

در آن زمان نام این کلیسا به کلیسای ایاصوفیه تبدیل گشت، این لغت به معنای "خرد مقدس" می باشد. ایاصوفیه، در آن زمان محل تاج گذاری امپراتوران روم بوده است.

در پی زلزله سال های 553، 557 و 558 بخش های مختلف بنای ایاصوفیه از جمله گنبد اصلی و مجراب تخریب شد. پس از آن امپراتور روم دستور بازسازی بخش های تخریب شده را صادر کرد، در طول این بازسازی ارتفاع گنبد بیشتر شد و از مصالح سبک تری برای ساخت آن استفاده گشت، این بازسازی تا سال 562 میلادی به طول انجامید.

در سال 989 در این منطقه زلزله ای شدید رخ داد که در پی آن بار دیگر گنبد ایاصوفیه فرو ریخت. پس از این زلزله، شخصی به نام ترادات به بازسازی گنبد پرداخت، این بازسازی در سال 994 میلادی پایان یافت.

در طول سال های 1204 تا 1261 میلادی پس تسخیر قسطنطنیه این کلیسا مورد تجاوز و غارت مسیحیان لاتین قرار گرفت و آثار بسیاری از آن را به کلیساهای غربی انتقال داده اند. در سال 1261، امپراتوری بیزانس موفق به باز پس گیری این منطقه شد.

جالب است بدانید که تا قرن 15 میلادی نام این منطقه قسطنطنیه بوده است، در قرن 15 میلادی پادشاه عثمانی (سلطان محمد فاتح) به این منطقه حمله کرد و جنگ میان مسلمانان و امپراتوری بیزانس شکل گرفت، مسلمانان در این جنگ پیروز شدند و پس از فتح قسطنطنیه، نام آن را به اسلامبول تغییر داده اند. در این دوران بوده که کلیسای ایاصوفیه تبدیل به مسجد ایاصوفیه گشت.

در دوران حکومت سلطان مجید بخش های بسیاری به ایاصوفیه اضافه گشت و همچنین در سال 1847 توسط Fossati Brothers بازسازی شد.

سال ها بعد جمهوری ترکیه با رهبری آتاتورک تشکیل شد و نام این شهر از اسلامبول به استانبول تغییر یافت، پس از آن در سال 1935 میلادی با دستور آتاتورک، مسجد ایاصوفیه تبدیل به موزه ایا صوفیه گشت، در پی این تغییر سالانه گردشگران بسیاری برای بازدید از بخش های مختلف ایاصوفیه به این شهر سفر می کنند.

در آن سال ها مسجد ایاصوفیه وضعیت مناسبی نداشت و بخش های بسیاری از آن لازم بود بازسازی شود، به همین دلیل سازمانی به نام صندوق جهانی آثار تاریخی هزینه بازسازی این بنا را تامین کرد، این بازسازی در سال 1997 آغاز و در سال 2006 پایان یافت.

معماری مسجد ایاصوفیه

معماری بنای‌ مسجد ایاصوفیه‌‌ طاق‌ ها و ستون‌ ها به طرز زیبایی با هم هماهنگ و ست هستند و چهار ستون بزرگ و باشکوه که شبیه‌ پای‌ فیل ‌هستند ، چهار طاق مسجد ایاصوفیه استانبول را‌ نگه داشته اند و مهم تر اینکه گنبد بزرگ ایاصوفیه بر روی‌ این ستون ها قرار داده شده است که بسیار هم جذاب و دیدنی است و در ادامه ۴۰ پنجره کنار هم در ساقه گنبد مسجد قرار داشته که‌ نور خورشید از آن ‌ها به‌ درون بنای ایاصوفیه‌ تابیده می شود و عمق‌ گنبد ۱۸ متر و ارتفاع آن از سطح زمین ۵۶ متر است و قطر آن‌ ۳۳ متر‌ به همراه دو نیم گنبد می باشد و طول این مسجد ایا صوفیه ترکیه در طولانی ‌ترین قسمت ۸۲ متر و عرض آن ۷۳ متر است و ارتفاع آن در بالاترین قسمت از گنبد ۵۵ متر برآورد شده است که این مسجد در میدان سلطان احمد استانبول قرار دارد و با اضافه شدن بناها و مناره ها و بازسازی در سال ۱۹۳۵ میلادی به موزه تبدیل شده و درخدمت گردشگران ترکیه قرار گرفته است .

در نهایت در سال ۱۹۳۵ میلادی نخستین رئیس جمهور ترکیه بنام: مصطفی آتاترک، این بنا را موزه ایا صوفیه استانبول اعلام نمود، این ساختمان زیبا از هر قرنی و از هر نابغه ‌معماری دستی در کار دارد و از دوره بیزانس گرفته تا معمار ترک، سینان که اولین معماری بود که اصول زلزله را در کارهایش به کار می ‌گرفته تا کسان دیگر که هنر خود را در معرض دید گذاشته اند.

موزاییک های مسجد ایاصوفیه

آثار هنری و نقاشی های موجود بر روی موزاییک های ایاصوفیه باعث زیبایی هرچه بیشتر آن شده و ساعت ها شما را به خود خیره می کند.

• موزاییک سونو: این موزاییک که در سالن جنوبی ایاصوفیه قرار گرفته است، نشان دهنده ی تصویر مریم مقدس و حضرت مسیح می باشد. قدمت این موزاییک در حدود 1100 سال تخمین زده می شود، همچنین لازم است بدانید که موزاییک سونو در طی بازسازی قرن 19 میلادی، کشف شده است.

• موزاییک مسیح: معروف ترین موزاییک موجود در ایاصوفیه را می توان موزاییک مسیح دانست، بر روی این موزاییک تصویری غمگین از از مسیح و لئوی ششم قابل مشاهده می باشد. در این تصویر مسیح دستان خود را بالا برده و در دست چپ او کتاب انجیل قرار گرفته است، این گونه تصاویر مسیح در هنر بیزانس به عنوان "پانکراتور" شناخته می شود.

• موزاییک محراب: در میان گنبد موجود در محراب ایاصوفیه تصویری دیگر از مریم مقدس و مسیح مشاهده می شود که در ارتفاع 50 متری قرار گرفته است. تاریخچه این موزاییک مربوط به قرن 9 میلادی است.

• موزاییک دو فرشته: بر روی گوشه راست و چپ محراب، تصویر دو فرشته میکائیل و جبرئیل قابل مشاهده است، این موزاییک مربوط به قرن 9 میلادی می باشد، همچنین لازم است بدانید که امروزه تنها بخشی از آن به جا مانده است.

• موزاییک ترکیب دسیسی: بر روی این موزاییک تصویر حضرت مسیح، حضرت یحیی و همچنین مریم مقدس مشاده می شود. تاریخچه نقاشی موجود بر روی این موزاییک به قرن 13 میلادی باز می گردد.

• موزاییک اسقف: تصاویر اسقف های اعظم در دوران مختلف بر روی سقف ورودی غربی ایاصوفیه نقش بسته است. قدمت این نقاشی ها به قرن 9 و 10 باز می گردد، همچنین لازم است بدانید که امروزه بخش های بسیاری از نقاشی های اسقف از بین رفته است.

• موزاییک زوئه: بر روی این موزاییک نقاشی کنستانتین نهم و زوئه و مسیح مشاهده می شود، این نقاشی هم به سبک پانکراتور می باشد.• موزاییک کمننوس: بر روی این موزاییک تصویر مریم مقدس و مسیح در میان اشرافیان روم شرقی قابل مشاهده است. از دلایل اصلی وجود این موزاییک در ایاصوفیه را می توان کمک مالی ژان دوم برای بازسازی ایاصوفیه دانست.

• موزاییک کمننوس: بر روی این موزاییک تصویر مریم مقدس و مسیح در میان اشرافیان روم شرقی قابل مشاهده است. از دلایل اصلی وجود این موزاییک در ایاصوفیه را می توان کمک مالی ژان دوم برای بازسازی ایاصوفیه دانست.

• موزایک امضا: در ورودی اصلی ایاصوفیه موزاییکی طلایی رنگ وجود دارد که در واقع امضاء و مهر سلطان عبدالمجید می باشد، این شخص دستور بازسازی ایاصوفیه را در قرن 19 میلادی صادر کرده است.

در سایر بخش های ایاصوفیه چندین موزایک دیگر قابل مشاهده می باشد.

فضای داخلی مسجد ایاصوفیه

با مطالعه تاریخچه ایاصوفیه متوجه خواهید شد که این بنا در دوره ای از تاریخ کلیسا بوده و در دوره ای دیگر مسجد، همین امر سبب شده است که در بخش های مختلف آن آثار متفاوتی از مسجد و کلیسا قابل مشاهده باشد.

• درهای ورودی ایاصوفیه: بزرگ ترین درب موجود در ایاصوفیه، باب همایون بوده که تاریخچه ساخت آن به قرن 6 میلادی باز می گردد، جنس این درب از چوب بلوط بوده و ارتفاعی در حدود 7 متر دارد. باب همایون برای ورود امپراتور به ایاصوفیه بوده است، جالب است بدانید طبق شواهد بجا مانده گفته می شود که برای ساخت باب همایون از چوب کشتی نوح استفاده شده است.

در بخش جنوبی ساختمان درب مرمرین قرار گرفته است، جالب است بدانید که درب مرمرین نشان دهنده ی بهشت و جهنم می باشد. در گذشته ای بسیار دور فضای پشت این درب محل برگزاری جلسات امپراتوری بیزانس بوده است.

درب زیبا را می توان قدیمی ترین بخش موجود در ساختمان امروزی ایاصوفیه دانست که در بخش جنوبی شبستان قرار گرفته است. تاریخچه این درب به قرن 2 میلادی باز می گردد، همچنین جالب است بدانید که درب زیبا را در سال 838 میلادی از معبدی در شهر طرسوس به ایاصوفیه آورده اند.

• گنبد: گنبد اصلی ایاصوفیه با شعاعی در حدود 31 متر و ارتفاعی در حدود 55 متر، یکی از بزرگ ترین گنبد های موجود در دنیا محسوب می شود، همین امر سبب شده است که افراد بسیاری برای بازدید از آن به استانبول سفر کنند. با مطالعه تاریخچه ایاصوفیه متوجه خواهید شد که این گنبد در طول تاریخ بار ها تخریب شده و از نو ساخته شده است.

• محراب: محراب ایاصوفیه در قسمت جنوب شرقی این مسجد قرار گرفته است، استفاده از سنگ مرمر و طلا برای تزئین این بخش، باعث زیبایی هرچه بیشتر محراب شده است. در بخش های مختلف محراب نقاشی های بسیاری نیز قابل مشاهده است.

• اتاق سلطان: این اتاق در دوران حکومت عثمانی در ایاصوفیه ساخته شده است. طبق رسوم آن زمان، سلطان باید نماز های خاص را در این مسجد و در اتاق سلطان بخواند. شکل کلی این اتاق 8 ضلعی بوده و دارای 5 ستون می باشد، همچنین لازم است بدانید که برای زیبایی هرچه بیشتر اتاق سطان از سنگ مرمر و طلا برای تزئین آن استفاده شده است، امروزه این اتاق در محراب مسجد قرار دارد.

• منبر: منبر ایاصوفیه در محراب مسجد قرار دارد، این منبر مرمرین را در قرن 16 میلادی ساخته اند. تزئینات موجود بر روی منبر زیبایی آن را دو چندان کرده است.

• ماذنه: ماذنه در واقع همان جایگاه نماز مسجد ایاصوفیه می باشد که در دوران حکومت عثمانی ساخته شده است. جایگاه اذان ایاصوفیه رو به قبله بوده و جنس آن از سنگ مرمر می باشد. همچنین لازم است بدانید که امروزه در این مسجد 4 جایگاه اذان جدید ساخته شده است.

• امفالیون: امفالیون بخشی دایره شکل بوده و تاریخچه آن به زمان پادشاهی بیزانس باز می گردد، در آن زمان امفالیون محل تاج گذاری پادشاهان در کلیسا بوده است.

• نوشته وایکینگی: بر روی تخته سنگی از جنس مرمر در بخش جنوبی ایاصوفیه، نوشته ای از واکینگ ها وجود دارد که مربوط به قرن 9 میلادی است. واکینگ ها در حدود 200 سال به عنوان گارد سلطنتی روم شرقی در این منطقه فعالیت داشته اند.

• مکعبی از جنس مرمر: در ورودی اصلی مسجد، دو مکعب وجود دارد که در قرن 16 میلادی از شهر برگاما واقع در کشور ترکیه، به ایاصوفیه آورده شده اند. این مکعب ها تو خالی بوده و قدمتی بیش از 2300 سال دارند، مکعب ها در واقع آب خوری بوده اند و در بخش زیرین آن ها شیر آب قابل مشاهده می باشد.

• ستون آرزو: یکی از بخش های معروف در مسجد ایاصوفیه، ستون آرزو بوده که در شمال غربی مسجد قرار گرفته است.  در میان این ستون سوراخی وجود دارد که اطراف آن پوشانده شده است. طبق باور مردم رطوبت موجود در میان سوراخ این ستون باعث برآورده شدن آرزو ها می شود.

• آثار هنری: در قسمتی از سال مرکزی ایاصوفیه تابلو های خوشنویسی زیبایی با رنگ طلایی قابل مشاهده می باشد، خوشنویسی موجود بر روی تمام این تابلو ها توسط مصطفی عزت افندی (خطاط ترک تبار) انجام شده است.

فضای خارجی مسجد ایاصوفیه

فضای بیرونی مسجد ایاصوفیه شامل بخش های متنوعی می شود.

• مناره: همانطور که پیش تر به آن اشاره کردیم، این مسجد دارای 4 مناره با ارتفاع 50 متر می باشد. اولین مناره ی آن را در زمانی که ایاصوفیه از کلیسا به مسجد تبدیل شد با استفاده از چوب ساخته اند. امروزه مناره چوبی ایاصوفیه جای خود را به مناره ای جدید داده است. هر کدام از مناره ها را در بازسازی ها متعدد مسجد ایاصوفیه در قرن های 15، 16 و 19 میلادی، به آن اضافه کرده اند.

• مقبره: بخش مقبره ها در کنار ایاصوفیه قرار گرفته است، در این مکان مقبره پادشاهان عثمانی مانند سلطان سلیم دوم، سلطان مراد سوم، سلطان محمد سوم وسلطان مصطفی اول قرار گرفته است. شکل خاص مقبره سلطان سلیم دوم سبب شده است سالانه گردشگران بسیاری برای بازدید از آن به مسجد ایاصوفیه مراجعه کنند.

• موقتخانه: به طور کلی موقتخانه ها، مکانی برای تایین زمان طلوع وغروب خورشید و همچنین تایین وقت اذان توسط دانشمندان نجوم بوده است، موقتخانه موجود در ایاصوفیه یکی از 29 موقتخانه ای بود که در دوران عثمانی ساخته شد.

• آبخوری: ایاصوفیه در مجموع دارای 3 آبخوری می باشد، آبخوری اصلی که در واقع بنایی زیبا با معماری عثمانی می باشد، دارای 16 شیر آبخوری بوده، این آبخوری را می توان بزرگترین آبخوری استانبول دانست. دو آبخوری دیگر که در قرن 17 و 18 میلادی ساخته شده اند و در بخش جنوب غربی و جنوب شرقی مسجد قرار دارند.• خزانه: در شمال شرقی مسجد، ساختمانی مربوط به روم شرقی وجود دارد، این ساختمان دایره شکل در آن دوران خزانه بوده است، گردشگران تور استانبول لازم است بدانند که در دوران عثمانی این ساختمان انبار نوانخانه بوده است.

• خزانه: در شمال شرقی مسجد، ساختمانی مربوط به روم شرقی وجود دارد، این ساختمان دایره شکل در آن دوران خزانه بوده است، گردشگران تور استانبول لازم است بدانند که در دوران عثمانی این ساختمان انبار نوانخانه بوده است.

• نوانخانه: در سال 1743 میلادی، ساختمانی جهت نگهداری از فقرا در مسجد ایاصوفیه احداث شد، دستور ساخت نوانخانه توسط سلطان محمود اول داده شده است، در بالای ورودی نوانخانه چندین کتیبه قابل مشاهده می باشد.

• مکتب: در سال 1740 میلادی به دستور سلطان محمود اول، مدرسه ای در جنوب غربی مسجد بنا نهاده شد، امروزه این مکتب به عنوان محل نگهداری اسناد و مدارک ایاصوفیه مورد استفاده قرار می گیرد.

گربه مشهور مسجد ایاصوفیه

گربه مسجد ایاصوفیه یا همان گلی (Gli)، در این مسجد ساکن بود و در شبکه‌های اجتماعی دنبال کننده‌های زیادی برای خود دارد! این گربه از نژاد اروپایی با موهای کوتاه بود و بیشتر اوقاتش را در فضای داخلی مسجد می‌گذراند. رفتار خاص او باعث شده بود تا به یک سوژه برای گردشگران تبدیل شود و عکس‌های بی‌شماری از آن در شبکه‌های اجتماعی پخش شود.

کسی که صفحه رسمی این گربه‌ را در اینستاگرام مدیریت می‌کند یک راهنمای تور به نام Umut Bahçeci است. او می‌گوید: «گلی واقعاً دوست دارد ژست بگیرد، اگر بخواهد با مردم ارتباط برقرار کند زیر جایگاه موذن در مسجد می‌ایستد و وقت‌هایی که خسته باشد یا حوصله کسی را نداشته باشد در یک جایی وسط زیر گنبد می‌نشیند»

جایی که در وقت‌های خستگی ترجیح می داد بنشیند محل تا‌گذاری شاهان امپراطوری بیزانس (omphalos) بود. این منطقه مسجد با سنگ‌های مرمر رنگین تزئین شده است و ورود گردشگران به آن ممنوع است و به خاط همین در اطرافش موانع طنابی کشیده شده است، گربه هم از این موضوع با خبر بود و زمان استراحتش را اینجا می‌گذراند تا از گردشگران دور باشد.

او در زمستان‌ها ترجیح می‌ داد جلوی پروژکتورهای روشن کننده محراب مسجد بنشیند چون آنجا گرم می‌شد و در روزهای گرم در حال استراحت روی کف مسجد یا مقابل پنجره‌های نورگیر بود.

 استاندار استانبول در توییترش نوشته که گلی، گربه معروف مسجد ایاصوفیه در ترکیه در ۱۶ سالگی مرده است.

یرلیکایا با انتشار عکس گلی نوشت: "ما هیچ وقت فراموشت نمی‌کنیم. "