نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) تستی بدون درد است که به خوبی ناهنجاری‌های موجود در امواج مغز یا فعالیت الکتریکی آن را مشخص می‌کند. با استفاده از این تست می‌توان به علت اصلی مشکلاتی مانند سکته مغزی، از دست دادن حافظه، سردرد، تشنج و غیره در بیماران پی برد.
در این روش الکترودها را در سطح سر قرار می‌دهند و با تقویت و حدف نویز سیگنالهای ایجاد شده از مغز را چاپ می‌کنند و در پایان پزشک با مشاهده این سیگنال‌ها فعالیت مغز را آنالیز می‌کند.
این روش برای زمانی که بیمار دچار حمله مغزی شده به پزشک کمک زیادی می‌کند تا بتواند علت ایجاد اختلال در فعالیت‌های الکتریکی مغز را کشف کند. توجه داشته باشید که تمام اختلالات مغزی بر روی امواج و الگوهای الکتریکی مغز تأثیرگذار هستند. برای گرفتن این تست از کلاهی مخصوص که به الکترود مجهز شده استفاده می‌کنند و آن را روی سر بیمار قرار می‌دهند تا فعالیت‌های الکتریکی مغز را شناسایی کند.
تست EEG از بهترین و پرکاردبرترین روش‌های تشخیص اختلالاتی مانند صرع می‌باشد. متخصصان در کنار روش‌هایی مانند ام آر آی و سی تی اسکن از روش الکتروانسفالوگرافی نیز بهره می‌برند. در این مقاله قصد داریم درباره نوار مغز، انواع و کاربردهای آن صحبت کنیم.
نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی چیست؟
به ثبت فعالیت‌های الکتریکی و امواج مغز نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (Electroencephalography) گفته می‌شود. در این تکنیک الکترودهای سطحی با استفاده از تقویت و حذف نویز باعث بهبود یافتن سیگنالهای مغز می‌شوند و در پایان این سیگنالهای روی کاغذ چاپ می‌شوند. در واقع سیگنالهای چاپ شده روی کاغذ الکتروانسفالوگرام یا EEG نام دارند و توسط پزشک آنالیز می‌شوند.
همان طور که در بخش مقدمه نیز اشاره کردیم پزشکان برای ارزیابی مشکلاتی مانند گیجی، تشنج، ضربه خوردن به سر، کاهش یافتن سطح هوشیاری فرد، سردرد و غیره از این تکنیک استفاده می‌کنند. این مشکلات نشان دهنده وجود اختلال در عملکرد مغز هستند. برخی از بیماری‌های مغزی مانند نسیان یا فراموشی کارکرد روانی فرد را با مشکل مواجه می‌کنند و نوار مغز به تشخیص این بیماری‌ها نیز کمک می‌کند.
برخی بیماری‌های کبدی و کلیوی نیز باعث بروز اختلال آنسفالوپاتی در مغز می‌شوند و این تست برای شناسایی این مشکل نیز کاربرد دارد. تأیید مرگ مغزی در بیماران را هم با کمک نوار مغز انجام می‌دهند. از دیگر کاربردهای این تست می‌توان به تشخیص بیماری‌هایی مانند آلزایمر یا زوال عقل، آسیب‌های مغزی، عفونت، مانند آنسفالیت و تومورهای مغز اشاره کرد.
آخرین باری که جدول حل کرده‌اید به خاطر بیاورید و یا به زمانی که در حال پیدا کردن آدرس یک مکان هستید، فکر کنید. در هر زمان که انسان می‌خوابد صدای محیط را می‌شنود و حس می‌کند، مغزش فعال است. مغز اطلاعات دریافتی را از محیط دریافت کرده و ذخیره می‌کند. در نهایت اطلاعات جدید را به همراه اطلاعات قبلی به تجربه‌ای انسجام یافته و باثبات تبدیل می‌کند. مغز انسان از میلیون‌ها سلول عصبی تشکیل شده و زنده است.
مغز با فیلتر کردن و تمرکز بر روی یک موضوع باعث بهبود عملکرد تمام اندام‌های بدن می‌شود. نورون‌های موجود در مغز به وسیله سیناپس به یکدیگر اتصال پیدا کرده‌اند. در صورت تحریک شدن سیناپس‌ها یه ضربه یا پالس الکتریکی ایجاد می‌شود. با تحریک تمام سیناپس‌های مغزی جریان الکتریکی بسیار قوی ایجاد می‌شود که در تمام بافت‌ها و استخوان‌ها انتشار پیدا می‌کند.
در تست نوار مغز فعالیت سیناپس‌های مغز که باعث ایجاد فعالیت الکتریکی شده، به ثبت می‌رسد. برای متصل شدن الکترودها به پوست سر از یک کلاه مخصوص استفاده می‌شود. این کلاه روی سر بیمار قرار می‌گیرد تا داده‌های دریافتی از یک مکان گرفته شود. به طور کلی این تکنیک ارزشمند کاربردهای زیادی در علم پزشکی دارد که در ادامه بیشتر در مورد این کاربردها توضیح خواهیم داد.
نحوه انجام تست EEG به چه صورت است؟
تست نوار مغز یا EEG توسط یک تکنسین باتجربه انجام می‌شود. تکنسین کلاه الکترودی را که از 16 الی 25 دیسک فلزی مسطح تشکیل شده، روی سر بیمار قرار می‌دهد تا به وسیله این کلاه بتواند به اندازه‌گیری فعالیت‌های الکتریکی مغز بپردازد. انجام این تست به هیچ عنوان تهاجمی یا دردناک نیست و هیچ ضرری برای فرد ندارد.
تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر آثار جانبی نواری مغزی وجود ندارد. مدت زمان مورد نیاز برای انجام این نوع تست بیست الی چهل دقیقه است. با احتساب زمان انجام تست در کنار مراحل آماده سازی در کل یک الی یک و نیم ساعت برای دریافت تست EEG صرف می‌شود. در هنگام گذاشتن کلاه الکترودی روی سر، بیمار می‌تواند در حالت نشسته یا دراز کشیده باشد.
تکنسین در اولین مرحله از این تست سر بیمار را اندازه‌گیری می‌کند و با استفاده از یک مداد مومی محل قرار گرفتن الکترودها را نشانه‌گذاری می‌کند. در مرحله بعدی بین الکترودهای روی کلاه و جمجمه را با ماده ژل هادی می‌پوشاند. این ماده ژلی کمک می‌کند که سیگنالهای مغز با قدرت بیشتری به وسیله الکترودهای روی کلاه جذب شوند. از شروع تست تا پایان آن محیط اتاق را تاریک و بی‌صدا نگه می‌دارند. تکنسین نیز از فرد در خواست می‌کند که کارهایی مانند کشیدن نفس عمیق یا نگاه به نور چشمک زن را انجام ندهد، زیرا این رفتارها در اتاق تست انجام ندهد، زیرا ممکن است باعث غیر عادی شدن سیگنالهای الکتریکی شود.
در بعضی از مواقع تست نوار مغز به شکل ویدئوی ضبط می‌شود تا پزشک به مقایسه سیگنالهای الکتریکی بپردازد. پس از اتمام کار تکنسین کلاه را از روی سر بیمار بر می‌دارد و به او اجازه می‌دهد که اتاق تست را کند. لازم به ذکر است که بدانید پاک کردن ژل هادی از روی موها کار بسیار راحتی است.
قبل از انجام تست نوار مغز باید به چه نکاتی توجه کرد؟
قبل از انجام هر تستی از جمله تست EEG یا الکتروانسفالوگرافی باید به چند نکته بسیار مهم توجه داشته باشید. یک روز قبل از انجام تست از خوردن مواد خوراکی کافئین‌دار مانند شکلات، قهوه، چای، نوشابه و غیره خودداری کنید. زیرا کافئین روی کیفیت و نتیجه تست تاثیرگذار است. نکته دیگر این است که حتماً باید یک لیست از مکمل‌ها یا داروهایی که در حال مصرف آن هستید تهیه کرده و به پزشک معالج خود نشان بدهید تا در صورت نیاز پزشک به شما بگوید که کدام یک از داروها را قبل از انجام تست EEG مصرف نکنید.
فراموش نکنید که شب قبل از تست سر و موهای خود را مورد شستشو قرار دهید اما به هیچ وجه از ژل، ماسک مو، اسپری، نرم‌کننده، آبرسان‌های مختلف و غیره را به موهای خود نزنید. زیرا استفاده از محصولات بهداشتی مخصوص نرم شدن موها اجازه نمی‌دهد که کلاه الکترودی مخصوص آزمایش نوار مغز روی سر ثابت بماند. گاهی اوقات در حین انجام تست EEG فرد باید خوابیده باشد. برای این که در این فاصله بیدار نشوید، حتماً روز قبل کمتر بخوابید. از آنجایی که بیمار در طول انجام تست الکتروانسفالوگرافی در حالت خوابیده یا نشسته خواهد بود، توصیه می‌کنیم که برای بیمار لباس راحت پوشانده شود. اگر لباس دارای زیپ یا دکمه بود، ترجیحا آن‌ها را باز کنید.
استفاده از طلا و جواهر برای انجام آزمایش EEG هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند اما با توجه به این که کلاه را روی ناحیه سر بیمار قرار می‌دهند، بهتر است که از انداختن گوشوار‌ه‌های بلند در گوش خودداری کنید. بر خلاف آزمایش خون که باید در حالت ناشتا انجام شود، در این آزمایش بیمار نباید ناشتا باشد زیرا افت قند خون روی نتیجه EEG تأثیر خواهد گذاشت.
انواع نوار مغز شامل چه مواردی می‌باشد؟
نوارهای مغزی که از بیماران گرفته می‌شود انواع مختلفی دارند و هر یک از آن‌ها برای موردهای خاصی کاربرد دارند. به طور کلی انواع نوار الکتروانسفالوگرافی به پنج دسته شامل نوارهای مغز معمولی، طولانی، در حالت خواب، ویدئویی، نوار مغز در خانه (نوار مغز پرتابل) تقسیم می‌شود که در این بخش درباره هر یک از آن‌ها توضیحات مختصری ارائه خواهیم داد.
نوار مغز معمولی یا روتین
مدت زمان انجام نوار مغز معمولی یا روتین (Routine EEG) تقریباً بیست الی چهل دقیقه به طول می‌انجامد. تکنسین در هنگام انجام تست روتین از بیمار می‌خواهد که به آرامی بنشیند و چشمانش را هر چند لحظه یکبار باز و بسته نماید. همچنین از بعضی از بیماران درخواست می‌کند که چند نفس عمیق بکشند. در پایان تست نیز یک نور چشمک‌زن و درخشان کنار بیمار می‌گذارند تا اثر آن نور را بر روی فعالیت‌های مغز بسنجند.
نوار مغز طولانی
مدت زمان انجام نوار مغز طولانی یا پایشی (Prolonged EEG) تقریباً یک ساعت و پانزده دقیقه طول می‌کشد. اما گاهی از اوقات نیز حتی ممکن است یک یا چند روز طول بکشد. پزشک در این نوع نوار مغز نسبت به نوع روتین اطلاعات بیشتری به دست خواهد آورد. این تست برای مدیریت و تشخیص اختلالات تشنج و هوشیاری کاربرد دارد.
نوار مغز در حالت خواب آلودگی
همان طور که از نامش پیداست در نوار مغز در حالت خواب (Sleep EEG) تکنسین وقتی که بیمار خوابیده است، شروع به ثبت سیگنال‌ها می‌کند. وقتی که تست روتین EEG نتواند اطلاعات مورد نیاز پزشک را تامین نکند و یا برای تشخیص علت ناهنجاری‌ها و مشکلات خواب از این نوع تست استفاده می‌شود. قبل از انجام این آزمایش پزشک از بیمار درخواست می‌کند که شب قبل به هیچ وجه نخوابد تا در حین انجام تست به خوبی به خواب عمیق برود.
نوار مغز ویدئویی یا تله متری
در نوار مغز تله متری یا ویدئویی (Video EEG) در حین انجام تست، تکنسین از بیمار فیلم می‌گیرد. با استفاده از فیلم اطلاعات جامع‌تر و کامل‌تری از مغز بیمار دریافت می‌شود. برای انجام این تست بیمار باید چند روز مداوم دررکلینیک بماند. برای ضبط سیگنالهای مغز آن را به شکل وایرلس به یک دستگاه کامپیوتر متصل می‌کنند. ضبط فیلم به وسیله کامپیوتر به عهده کارمندانی است که برای تهیه و آماده‌سازی فیلم مغز آموزش دیده‌اند.
دیدگاه