نگاه یونگ به رشد شخصیت: شناخت عمیق‌تر خود

یونگ معتقد بود شخصیت یک رشته مراحل را طی می کند که به تفرد می انجامد. یونگ برخلاف فروید، بر نیمه دوم زندگی تاکید کرد. دوره بعد از 35 یا 40 سالگی که فرد فرصت کنار هم قرار دادن جنبه های مخلف شخصیت و رسیدن به خودپرورانی را دارد. با این حال، امکان تباهی و واکنش های روان رنجور هم در این دوره وجود دارد. مسیری که افراد طی می کنند به توانایی آنها در برقرار کردن تعادل بین قطب های فرآیند های متضاد گوناگون بستگی دارد. این توانایی به موفق شدن در پشت سر گذاشتن مراحل قبلی زندگی بستگی دارد.

مراحل رشد شخصیت

یونگ مراحل زندگی را به چهار دوره کلی دسته بندی کرد: کودکی، جوانی، میانسالی و پیری.

یونگ این سفر در زندگی را به سفر خورشید در آسمان تشبیه کرد به طوری که درخشندگی خورشید بیانگر هشیاری است. خورشید اوایل صبح کودکی است پر از استعداد، اما هنوز فاقد درخشندگی (هشیاری) است. خورشید صبح جوانی است که به نقطه اوج (سمت الراس) صعود می کند اما از افول قریب الوقوع بی خبر است، خورشید اوایل بعدازظهر میانسالی است که مانند خورشید اواخر صبح درخشان است اما به سمت غروب پیش می رود، خورشید عصر پیری است، هشیاری آن زمانی که درخشنده بود اکنون به نحو بارزی کم نور است. یونگ معتقد بود ارزش ها، آرمان ها و شبوه های رفتار مناسب با صبح زندگی، برای نیمه دوم مناسب نیستند و افراد باید یاد بگیرند در سال های افول زندگی خود معنای تازه ای پیدا کنند.

کودکی

یونگ کودکی را به سه مرحله تقسیم کرد:

• آشوب گرایی

• فرمانروایی

• دوگانه گرایی

مرحله آشوب گرایی با هشیاری آشفته و پراکنده مشخص می شود. امکان دارد جزایر هشیاری وجود داشته باشند اما بین این جزایر ارتباط کمی وجود دارد یا هیچ ارتباطی وجود ندراد. گاهی تجربیات مرحله آشوب گرایی به صورت تصورات ابتدایی وارد هشیاری می شوند اما نمی توانند دقیقاً بیان شوند.

مرحله فرمانروایی کودکی با رشد خود (ایگو) و آغاز تفکر منطقی و کلامی مشخص می شود. در این دوره کودکان خودشان را به صورت عینی در نظر می گیرنند و اغلب به صورت شخص سوم به خودشان اشاره می کنند. جزایر هشیاری بزرگتر و متعددتر می شوند و خود (ایگوی) بدوی ساکن آن است. گرچه خود به صورت یک شیء درک می شود، اما هنوز از خودش به عنوان درک کننده آگاه نیست.

خود (ایگو) به صورت درک کننده در مرحله دوگانه گرایی کودکی پدیدار می شود، زمانی که خود به عینی و ذهنی تقسیم می شود. اکنون کودکان به صورت شخص اول به خودشان اشاره می کنند و از وجود خودشان به عنوان افراد مجزا آگاه اند. در دوره دوگانه گرایی جزایر هشیاری، زمین متصلی می شوند و عقده خود که خودش را به صورت عینی و ذهنی تشخیص می دهد، ساکن آن است.

جوانی

دوره از بلوغ تا اواسط زندگی جوانی نامیده میشود. جوانان می کوشند به صورت روانی و جسمانی از والدین شان مستقل شوند، همسر گزینی کنند، خانواده تشکیل دهند و جایگاهی در این دنیا بیابند. به عقیده یونگ، جوانی دوره افزایش فعالیت، پختگی جنسی، رشد هشیاری و پی بردن به این موضوع است که دوران بدون مشکل کودکی برای همیشه گذشته است.

مشکل اصلی که جوانان با آن مواجه می شوند (البته در میانسالی و پیری هم این مشکل وجود دارد) غلبه کردن بر گرایش طبیعی چسبیدن به هشیاری محدود کودکی و از این رو اجتناب کردن از مشکلات مربوط به این دوره از زندگی است. این تمایل به زندگی کردن در گذشته اصل محافظه کار نامیده می شود.

فرد میانسال یا سالخورده ای که در نیمه دوم زندگی به ارزش های جوانی می چسبد، نمی تواند به خودپرورانی دست یابد و قادر نیست اهداف تازه ای تعیین کند و معنی جدیدی را در زندگی جستجو نماید.

میانسالی

یونگ معتقد بود میانسالی تقریبا در 35 یا 40 سالگی آغاز می شود. در این دوره خورشید از نقطه اوج خود عبور کرده و حرکت به سمت پپایین را آغاز می کند. با اینکه این افول، افزایش نگرانی ها د رافراد میانسال را نشان می دهد اما میانسالی دوره استعداد فوق العاده نیز هست.

اگر افراد میانسال ارزش های اجتماعی و اخلاقی زندگی قبلی خود را حفظ کنند به صورت انعطاف ناپذیر و متعصبانه به جذابیت و چابکی جسمانی خویش می چسبند. وقتی متوجه می شوند که آرمان های آنها در حال عوض شدن  هستند شاید نومیدانه سعی کنند ظاهر و سبک زندگی جوانی خود را حفظ نمایند. یونگ نوشت ما اغلب آمادگی نداریم به بعدازظهر زندگی گام گذاریم، از آن بدتر این گام را با این فرض غلط برمیداریم که واقعیت ها و آرمان های ما هنوز هم به ما خدمت می کنند ... ما نمی توانیم در بعدازظهر زندگی طبق برنامه صبح زندگی کنیم.

چگونه می توان به صورت تمام و کمال در میانسالی زندگی کرد؟ افرادی که در دوران جوانی بدون ارزش های کودکی یا میانسالی زندگی کرده اند کاملاً آمادگی دارند به میانسالی پیش بروند و در این مرحله به طور کامل زندگی کنند. آنها میتوانند از اهداف برون گرای جوانی دست بکشند و در جهت درونگرای هشیاری گسترده پیش بروند.

سلامت روانی آنها با موفقیت در کار و کاسبی، شهرت اجتماعی یا رضایت از زندگی خانوادگی افزایش نمی یابد. آنها باید به آینده با امید بنگرند، از سبک زندگی جوانی چشمپوشی نمایند و معنی تازه ای در میانسالی پیدا کنند. این مرحله اغلب گرایش مذهبی پخته را در بر دارد مخصوصا به نوعی زندگی پس از مرگ.

پیری

زمانی که بعدازظهر زندگی فرا می رسد افراد افت هشیاری را تجربه می کنند درست به همان صورتی که نور و گرمای خورشید هنگام غروب کاهش می یابد. اگر افراد در سالهای پیشین از زندگی بترسند، تقریباً به طور قطع در سالهای بعدی از مرگ وحشت خواهند داشت.

ترس از مرگ اغلب طبیعی انگاشته می شود اما یونگ معتقد بود هدف زندگی است و زندگی فقط در سایه مرگ می تواند خشنود کننده باشد. 

یونگ در 60 سالگی نوشت: «معمولاً ما به گذشته خود می چسبیم و در توهم جوانی گیر می کنیم. پیر بودن بسیار بی وجهه است به نظر نمی رسد کسی به این موضوع فکر کند که ناتوانی در پیر شدن به اندازه ناتوانی در بزرگ کردن کفش سایز بچه مسخره است. مرد جوانی که مبارزه نمی کند و فاتح نمی شود بهترین قسمت جوانی خود را از دست داده و پیرمردی که نمی تواند چگونه به اسرار هستی بنگرد اهمیت موقعیت را درک نمی کند. او جسد مومیایی شده ای است که چیزی جز بازمانده ای خشک از گذشته نیست.»

اغلب بیماران یونگ افراد میانسال یا سالخورده ای بودند و بسیاری از آنها از جهت گیری وارونه رنج می بردند. آنها نومیدانه به هدف ها و سبک زندگی گذشته می چسبیدند و بی هدف در زندگی پیش می رفتند. یونگ به این افراد کمک می کرد ابتدا با پیدا کردن معنی در مرگ هدف های تازه ای را ایجاد کنند و در زندگی معنی بیایند.

او این درمان را از طریق تعبیر رویا انجام می داد زیرا رویاهای افراد سالخورده اغلب مملو از نمادهای تولد دوباره، مانند سفرهای طولانی یا تغییر در محل اقامت هستند. یونگ از این نمادها و نمادهای دیگر برای مشخص کردن نگرش های ناهشیار بیماران نسبت به مرگ استفاده نموده و به آنها کمک می کرد فلسفه زندگی بامعنایی را کشف کنند.

خودپرورانی

تولد دوباره روانشناختی که خودپرورانی یا تفرد نیز نامیده می شود، فرآیند فرد یا انسان کامل شدن است. روان شناسی تحلیلی اصولاً روان شناسی اضداد است و خودپرورانی فرآیند یکپارچه کردن قطب های متضاد در یک فرد همگون یا متجانس است. این فرآیند فرد شدن به معنی آن است که شخص تمام عناصر کارکردی را یکپارچه می کند، به طوری که هیچ یک از فرآیندهای روانی از رشد باز نمی ایستند. افرادی که این فرآیند را پشت سر گذاشته اند به خودپرورانی رسیده اند، پرسونای خود را به کمترین حد رسانده اند، از آنیما یا آنیموس خویش آگاه اند و بین درون گرایی و برون گرایی تعادل برقرار نموده اند. به  علاوه این افراد خود پرورانده هر چهار کارکرد روان را به عالی ترین سطح رسانده اند که این دستاورد بسیار مشکلی است.

خودپرورانی نسبتاً نادر است و تنها کسانی به آن می رسند که بتوانند ناهشیار خود را در کل شخصیت شان جذب کنند. کنار آمدن با ناهشیار فرآیند دشواری است که به شهامت مواجه شدن با ماهیت شرور سایه و حتی شکیبایی بیشتر برای پذیرفتن جنبه زنانه یا مردانه فرد نیاز دارد.

این فرآیند هرگز قبل از میانسالی حاصل نمی شود و تازه فقط مردان و زنانی که بتوانند خود (ایگو) را به عنوان جنبه مسلط شخصیت برکنار کنند و خود را جایگزین آن نمایند از ان پس بر می آیند. آدم خودپرورانده باید به خود ناهشیار اجازه دهد محوز شخصیت شود. صرفاً گسترش دادن هشیاری به منزله بزرگ کردن خود (ایگو) و به وجود آوردن آدم یک طرفه ای است که از جرقه روح شخصیت بی بهره است. آدم خودپرورانده نه تحت سلطه فرآیندهای ناهشیار قرار دارد نه خود هشیار؛ بلکه بین تمامی جنبه های شخصیت تعادل برقرار کرده است.

افراد خودپرورانده می توانند با دنیای بیرونی و درونی شان ارتباط برقرار کنند. آنها برخلاف افراد روان پریش، در دنیای واقعی زندگی می کنند و اقدامات موافق با آن را انجام می دهند. با این حال، آنها برخلاف آدم های معمولی، فرآیند پس روی را که به خودیابی منجر می شود، نه نادیده می گیرند و نه به آن بی اعتماد هستند. افراد خودپرورانده تصورات ناهشیار را به صورت مواد بالقوه برای زندگی روانی جدید در نظر می گیرند و هنگامی که این تصورات در رویاها و تاملات درون نگرانه آشکار می شوند، از آنها استقبال می کنند.