هومر خالق ایلیاد و اودیسه کیست؟

زندگی هومر

هومر شاعر بزرگ و حماسه سرای یونان باستان بود که بزرگترین اثر او «ایلیاد و اودیسه» است که در تمام جهان شناخته شده است. البته این دو اثر به هم وابسته هستند و به هیچ وجه از هم سوا نیستند. هیچ کدام از کتاب های حماسی این شاعر به اندازه ی این اثرش طرفدار ندارد. این کتاب به زبان های مختلفی ترجمه شده است. آثار هومر از زیباترین و باشکوه ترین آثاری است که توانسته روی نویسندگان و شاعران تأثیر بگذارد.

درباره ی زادگاه و تاریخ تولد و آثار هومر نظرهای مختلف وجود دارد. هرودوت با قاطعیت نوشته‌است که داستان‌سرایی بنام هومِر وجود داشته که در قرن نهم ق.م. می‌زیسته است.

در باره زادگاه وی نیز هفت شهر را نام برده اند، از جمله ازمیر که مورخان بسیار این شهر را نزدیک تر به شواهد تاریخی موجود می گویند. از شواهدی که در «سرود آپولو» متعلق به قرن هشتم پیش از مسیح بدست آمده است، هومر مردی نابینا بوده که در جزیره کیوس اقامت داشته است .

در این جزیره انجمنی از شاعران وجود داشته به نام هومرید که هومر را بنیانگذار این مکتب در کیوس دانسته اند. این گفته نه تنها در متون تاریخی مربوط به هومر، بلکه در متون تاریخی مربوط به بسیاری از دیگر ادیبان یونان نیز صادق است. چرا که اگر در نظر بگیریم که هومرید یک گروه و یا یک انجمن از شاعران بوده است و این انجمن حداقل از پنج شاعر تشکیل می شده است، هر کدام از این شاعران به طبع دارای ذوقی بوده اند و اثری خلق کرده اند و این امر این امکان را فراهم می کند که در دیگر منابع تاریخی نیز از هومر و هومرید صحبتی به میان آمده باشد، که آمده است.

سرودن ایلیاد و اودیسه

ایلیاد و ادیسه اشعاری روایی هستند و هر یک صدها صفحه حجم دارند و قصهٔ ایزدان و پهلوانان یونانی را تعریف می‌کنند. موضوع اصلی ایلیاد داستان جنگ تروا را تعریف می‌کند. ایلیاد علاوه بر قهرمانان جنگاوری چون آشیل، آیاس، هکتور، اودیسئوس و بسیاری از ایزدان کوه المپ و مسئولیت‌های متعدد، عادات و ضعف‌های اخلاقی آنان را وصف می‌کند. اُدیسه، دربارهٔ سرگذشت ده سال سفر و ماجراهایی را که اودیسئوس قهرمان یونان، هنگام بازگشت از جنگ تروا به سوی منزل با آن‌ها روبرو گردید، بازگو می‌کند. هر چند این منظومه بیشتر ماجرای چهل روز آخر سفر او را شرح می‌دهد. ادیسه منظومه‌ای دربارهٔ دریا و خشکی است و به قلمرو افسانه‌ها می‌پردازد، حتی جهان زیرزمین، سیکلوپها، سیرن، خاروبدیس و سکولا را معرفی می‌کند.

ایلیاد و ادیسه هر دو به راستی ادبیات بزرگی را پدید آورده‌اند و به راستی منبع اصلی آگاهی ما دربارهٔ اساطیر یونان به‌شمار می‌روند. به هر حال، در ورای افسانه غول‌هایی مثل آیاس و آشیل، حقایقی هم نهفته‌است.

نویسندگان می گویند که از هومر فقط اشعار و آثارش باقی مانده است و از خود او اطلاعی در دست نیست. وقتی یونانی ها به فرهنگ زندگی نامه نویسی دست یافتند، سند و مدرک مکتوبی از این چهره ی بزرگ پیدا نکردند. تنها داستان هایی از او منتشر شده که او را یک نوازنده ی دوره گرد نابینا معرفی می کند. برخی یونانیان معتقد هستند و ادعا می کنند که ایلیاد و اودیسه کار یک نفر نیست؛ در مقابل عده ی دیگری می گویند که هر دو از آثار هومر هستند. عده ای دیگر نیز معتقد هستند که ایلیاد به یک سبک و اودیسه به سبک دیگری به نگارش در آمده است.

در حماسه هومری شاعر از خودش صحبتی نمی کند. چون سبک این اثر این چنین است. اشعار هومر به بیست و هفت هزار سطر می رسد که در هیچ کدام از خود شاعر حرفی به میان نیامده است. در واقع هومر در اشعارش نامی از خود نبرده است. این آثار از نسلی به نسل دیگر چرخید و خوانده شد، ولی حتی ذره ای از جذابیت آن کم نشد. بسیاری از آثار قدیمی و کهن فراموش شده اند، ولی آثار هومر همچنان پررنگ و جذاب هستند. هومر اثر ایلیاد را به سبک سنتی نگارش کرده است، تا اثری نو بیافریند؛ و همچنین تفسیری از دنیا و موقعیت بشر را نشان دهد.

در ایلیاد قهرمان داستان عظمت آدمی را به رخ می کشد و مبارزه با مرگ را با نگاهی جاودانه به تصویر می کشد. در مقابل اودیسه شور و هیجان کمتری دارد، ولی تصویر گسترده تری از جهان را عرضه می دارد. در اودیسه خدایان و قهرمانان به توجیه اخلاقی نیاز دارند. این توجیهات با عقاید امروزی ما مطابقت دارد. در واقع مضمون آثار هومر این است که می توان دنیا را با معیارهای بشری فهمید، بدون این که ظلم و ستمی به کار بگیریم.

با مطالعه ی آثار هومر در نگاه اول در می یابیم که همه زاده ی تخیل شاعر است، حتی برخی فکر می کردند که شهر تروا وجود خارجی ندارد. بعد از نیمه دوم قرن نوزدهم حفاری هایی صورت گرفت که نشان دهنده ی توصیفات هومر بود. در این حفاری مشخص شد که مردمی در ده دوره در این تپه که در آسیای صغیر بود، می زیستند. شواهد و مدارکی هم وجود دارد که اثبات می کند این جا همان سرزمین تروا است. در آثار و داستان های هومر به روشنی راجع به آداب و سنن، شغل ها، خانه ها، ابزار کار و سلاح های یونانیان باستان سخن گفته شده است.

ارزش و اهمیت آثار هومر

ارزش و اهمیت آثار هومر برای مطالعه تاریخ یونان در قرن های یازده تا نه قبل از میلاد آن قدر زیاد است که این دوره را دوره ی هومری نامگذاری کرده اند. از آثار هومر هشت ترجمه از زمان باستان باقی مانده است. گفته می شود که هومر علاه بر «ایلیاد و اودیسه» آثاری همچون «سرودهای هومری» و «باتراکومیوماکی» را هم داشته است.

بیشتر شاعران حماسه سرا و غزل سرای یونانی و لاتین از سبک هومر که در عصر باستان بسیار پرطرفدار بوده، الهام گرفته اند. به گونه ای که یونانیان باستان او را شاعر ملی خود معرفی می کردند.

اشعار ایلیاد و اودیسه در صد صفحه نوشته شده اند و درباره ی افسانه ی خدایان و قهرمانان یونانی است. ایلیاد داستان جنگی در تروا را نقل می کند. در این افسانه از قهرمانانی همچون آشیل، آیاس (غول های داستان)، هکتور، اودیسئوس و همچنین خدایان کوه آلپ و مسئولیت هایشان صحبت کرده و به علاوه از ضعف های اخلاقی آن ها نیز در داستان استفاده کرده است.

اودیسه سفرها و اتفاقات ده سال سفر اودیسئوس را موقع بازگشت از جنگ تروا به خانه بیان می کند. البته این اثر به بیان سرگذشت این قهرمان در چهل روز آخر سفرش پرداخته است. این داستان به معرفی خشکی ها، دریا و حتی موجودات زیرزمینی مانند سیکلوپ ها، سیرن ها، خاروبدیس و سکولا می پردازد.

چند شباهت موجود در آثار حماسی هومر و فردوسی بزرگ

به کار بردن اسطوره هایی با ملیت های مختلف در کنار هم و اثرگذاری آن ها روی همدیگر.

اسطوره های فردوسی از نژاد آریایی هستند و جزء اسطوره های هندی و اروپایی به شمار می آیند. اسطوره های یونانی نیز جزو اسطوره های هندی و اروپایی محسوب می شوند.

قسمتی از آثار هومر در عصر سامانی به زبان پهلوی تألیف شد و فردوسی به این آثار علاقه مند بود. وی با این که از همه ی این داستان های حماسی اطلاع نداشت، ولی به نتیجه ی این افسانه ها واقف بوده است.

می توان گفت که در دو آثار این نویسندگان از فرهنگ مشترکی استفاده شده است. مانند قهرمانان، انسان هایی با قدرت ماورایی، غول ها و …

به طور کلی هم در آثار فردوسی بزرگ و هم در آثار هومر از جنگ با بدی ها سخن گفته شده است.