هیربدان | بررسی تحول نقش هیربدان در عصر ساسانی
در عصر ساسانی با رسمیت یافتن دین زردشتی شاهد قدرت گرفتن روحانیان زردشتی و تشکیل سلسله مراتب آنان و ظهور دو گروه قدرتمند موبدان و هیربدان هستیم. تقریباً همة محققان بر سرِ اینکه پیشینه موبدان عصر ساسانی طایفه مغان مادی بوده است، توافق نظر دارند اما خاستگاه هیربدانِ عصر ساسانی شناخته نیست. بیشتر منابع، جایگاه هیربدان را در استخر پارس گفته و آنان را وابسته به مناسک ایزدبانو اناهیتا دانسته اند.
اما پیش از عصر ساسانی از هیربدان در این منطقه خبری نیست و تنها از دسته ای از روحانیان که نگهبان آتش مقدس بودند، نام می رود. آیا هیربدان عصر ساسانی از میان همین روحانیان آتش برخاسته بودند؟ در این مقاله، کوشش شده ارتباط هیربدان با این دسته روحانیان اثبات شود و سپس با استناد به منابع و شواهد، خاستگاه اولیه هیربدان شناسایی شود.
بررسی انجام شده نشان می دهد گرچه خاستگاه روحانیان آتش پیش از عصر ساسانی و هیربدان عصر ساسانیْ شهر استخر در جنوب غربی ایران بوده، اما خاستگاه آغازین آنان شمال شرقی ایران بزرگ بوده و از آن منطقه به جایگاه تاریخی خود کوچ کرده اند.
در منابع مربوط به عصر ساسانی، غالباً در سلسله مراتب روحانیان، هیربدان ذیل مرتبت موبدان شمرده شده اند. اما ظاهراً در آغاز عصر ساسانی از این سلسله مراتب خبری نبوده و روحانیان این دو گروه مجزا از یکدیگر بوده و هریک خاستگاهی جداگانه داشته اند.
ظاهراً اختلاط این دو گروه با کردیر، روحانی بزرگ عصر ساسانی (سده سوم میلادی) اتفاق افتاد که در کتیبه اش در کعبه ی زردشت (سطرهای 13-8) زمانی که القاب خود را بر می شمرد، ابتدا خود را هیربد و در مرتبه ی بعدی موبد می نامد.
بر اساس همین کتیبه هم موبد را مرتبه ای بالاتر از هیربد فرض کرده اند.
بررسی تحول نقش هیربدان در عصر ساسانی | آرزو رسولی (طالقانی) | تاریخ اسلام و ایران | زمستان 1396 | شماره 36 (پیاپی 126)
دیدگاه