یرقان یا زردی در نوزادان شایع است؛ درباره آن بدانید و هول نکنید

بیماری یرقان یا زردی یکی از شایع‌ترین عارضه‌های دوران تولد و نوزادی است. تمام نوزادانی که به دنیا می‌آیند، دچار درجاتی از بالا رفتن سطح بیلی‌روبین خون می‌شوند (یعنی بیش از ۲ میلیگرم بر دسی‌لیتر)، اما تنها نیمی از نوزادان زردی قابل مشاهده پیدا می‌کنند که در سطح بالای ۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر قابل مشاهده است.

بیماری یرقان یا زردی

بیماری یرقان یا زردی که به آن ایکتر هم گفته می شود عبارت است از زرد شدن پوست، مُلتحمه چشم و غشاهای مخاطی و در اثر افزایش مقدار بیلی روبین ایجاد می شود.

بیلی روبین یک رنگدانه زرد است که در خون و مدفوع افراد است. گاهی اوقات کبد نمی تواند بیلی روبین را در بدن دفع کند. این می تواند به علت اضافه شدن بیلی روبین، انسداد یا التهاب کبد باشد. هنگامی که بدن شما بیش از حد بیلی روبین دارد پوست شما زرد خواهد شد.

برای آنکه زرد رنگ شدن پوست و مُلتحمه قابل مشاهده باشد، باید مقدار بیلی روبین خون به بیش از ۲ تا ۳ میلی گرم در دسی لیتر برسد.

یرقان نوزادان (موسوم به یرقان نوزادی) به طور شایع دیده می شود و تقریباً در تمام نوزادان بروز می کند و علت آن عدم تكامل کافی کبد برای تبدیل بیلی روبین غیر مستقیم به مستقیم و دفع آن تا ۲ هفته پس از تولد است.

در این نوع یرقان، بیلی روبین در ادرار یافت می شود و مقدار اورو بیلی روبین به بیش از ۲ واحد می رسد ولی مقدار آن متغیر است (به جز در کودکان).

زردی نوزادان، معمولاً بی خطر است و اغلب از حوالی دومین روز تولد ایجاد می شود و تا ۸ روزگی و یا در نوزادان نارس تا حدود ۱۴ روزگی ادامه می یابد. در این نوع زردی، بیلی روبین سرم خون بدون اقدام درمانی به حد طبیعی باز می گردد اما در موارد شدید، نوعی آسیب خاص مغزی موسوم به «کرن ایکتروس» (kernicterus) بروز می کند. نشانه های زودرس کرن ایکتروس عبارتند از: بی حالی، نخوردن غذای کافی و استفراغ. سپس تحریک عصبی شدید یا افسردگی، لرزش، پرش عضلانی، تشنج، سفتی عضلات پشت، گریه با فرکانس بالا، کاهش تون بدن ایجاد می شوند.

معمولاً تا وقتی مقدار بیلی روبین سرم خون به ۲۰ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر نرسیده است آسیب مغزی ایجاد نمی شود. میزان مرگ و میر ناشی از کرن ایکتروس به ۵۰٪ می رسد. عوارض کرن ایکتروس عبارتند از: عقب ماندگی ذهنی، اختلال مغزی خفیف، فلج مغزی، تکامل حرکتی دیررس یا غیرطبیعی، کاهش شنوایی، مشکلات ادراری و اختلالات رفتاری.

برای درمان از نور درمانی همراه با تعویض خون (مگر در موارد ناسازگاریRh ) استفاده می شود. در برخی موارد از داروهایی مانند باربیتورات ها برای تحریک سنتز پروتئین متصل شونده به بیلی روبین و برانگیختن سنتز آنزيم گلوکو رونیل ترانسفراز کبدی استفاده می شود.

علائم بیماری یرقان یا زردی در نوزادان

زرد شدن پوست و قسمت سفید چشم‌ها که معمولاً در روز دوم و چهارم بعد از تولد رخ می‌دهد از نشانه‌های اصلی یرقان است.

برای بررسی وضعیت زردی کودک به آرامی پیشانی یا بینی نوزاد را فشار دهید. اگر پوست هنگام وارد کردن فشار زرد باقی بماند، احتمال آن وجود دارد که نوزاد به نوع خفیفی از این بیماری مبتلا باشد. اگر نوزاد به یرقان مبتلا نباشد، رنگ پوست در زمان فشار کمی روشن‌تر از رنگ طبیعی به نظر خواهد رسید. برای بررسی وضعیت زردی نوزاد بهتر است که در هنگام روز و زیر نور طبیعی قرار داشته باشید.

چه زمانی باید برای زردی نوزادان به پزشک مراجعه کرد؟

بیش‌تر بیمارستان‌ها پیش از مرخص کردن مادر و نوزاد طبق دستورالعمل های خاص خود نوزاد را از نظر وجود یا عدم وجود زردی بررسی می‌کنند. توصیه می‌شود که تا زمانی که نوزاد در بیمارستان است هر ۸ تا ۱۲ ساعت یکبار نوزاد از این نظر بررسی شود‌.

علائم نشان‌‌‌دهنده‌ی شدت زردی و مشکلات ناشی از افزایش مقدار بیلی روبین است‌. در صورت بروز و مشاهده‌ی عوامل زیر با پزشک تماس بگیرید:

•  پوست نوزاد زردتر شود.
• پوست ناحیه‌ی شکم، بازو و پاها زرد به نظر برسد.
• سفیدی چشم‌های نوزاد زرد رنگ شود.
• نوزاد مدام بی‌حال، خسته و بیمار به نظر برسد و یا بیدار کردن او سخت باشد.
• نوزاد وزن گیری نداشته و یا به خوبی غذا نخورد.
• گریه‌های نوزاد گوشخراش باشد.
• و بروز دیگر علائم و نشانه‌هایی که برای والدین نگرانی ایجاد می‌کند.

علت ایجاد بیماری یرقان یا زردی در نوزادان

زردی در نوزادان به دلیل میزان بالایی از بیلی روبین در بدنشان ایجاد می شود.این بیماری، سبب ایجاد رنگدانه زرد در پوست و سفیدی چشم می شود. این شرایط بسیار رایج است و در اکثر موارد به نوزاد آسیب نمی رساند.

بیلی روبین یک رنگدانه زرد رنگ است ،که به طور طبیعی از طریق تجزیه گلبول های قرمز در تمام بزرگسالان و کودکان تولید می شود. این بیلی روبین در کبد پردازش می شود سپس از طریق ادرار و مدفوع دفع می شود.

این فرآیند به طور معمول هم در بزرگسالان و هم در کودکان اتفاق می افتد و هنگامی که این روند مختل نشود، باعث ایجاد زردی می شود اما در مورد نوزادان، کبد آنها هنوز نابالغ است . و برای پردازش بیلی روبین، ممکن است چند ساعت تا چند روز طول بکشد، تا شروع به پردازش کند.

در طول این دوره، طبیعی است که کودک مبتلا به زردی شود. این زردی نوزاد، پس از اینکه کبد شروع به کار کردن به طور طبیعی می کند، از بین می رود در حالی که در اکثر موارد، زردی نوزادان نگران کننده نیست، اما گاهی اوقات ممکن است نشانه ای از یک مشکل اساسی باشد. زردی که در طولانی مدت از بین میرود ،باعث ایجاد مشکلات پزشکی می شود.

علل دیگر زردی نوزاد:

• نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می آیند ،به احتمال بیشتری دچار زردی می شوند.

• نوزادانی که قبل از هفته 37 بارداری به دنیا می آیند، به احتمال بسیار زیاد دچار زردی می شوند.

• نوزادانی که تغذیه درست ندارند، نیز می تواند یکی دیگر از دلایل زردی باشد.

• بعضی از علل زردی در نوزاد تازه متولد شده ،کبد نابالغ است که قادر به پردازش مقدار طبیعی بیلی روبین در بدن کودک نمی باشد که معمولاً بدون مداخله پزشک هم رفع میشود. کبودی و یا آسیب داخلی در طی زایمان نیز باعث ایجاد زردی در نوزاد می شود. کودک ممکن است مشکلات کبدی و ناهنجاری های ناشی از ضربه داشته باشد ؛ همچنین گلبولهای قرمز غیر طبیعی ممکن است دلیلی برای میزان غیر طبیعی بالای بیلی روبین باشند.

• کمبود آنزیم عفونت هم می تواند باعث ایجاد زردی در نوزادان شود.

نوزادانی که بیشتر در معرض زردی هستند:

اگر نوزادان دارای شرایط زیر باشند، بیشتر احتمال ابتلا به زردی قابل توجه را دارند:

1. دارای خواهر یا برادری باشند که قبلاً زردی داشته است

2. در ابتدای تولد کبودی داشته باشند (سلول‌های قرمز خون که بخشی از این کبودی هستند، شکسته شده و به عنوان یک محصول جانبی بیلی‌روبین را تولید می‌کنند.)

3. نارس متولد شده باشند، زیرا کبد نارس قادر به کنترل سطوح بیلی‌روبین نیست.

4. از تبار شرق آسیا باشند.

5. دارای یک اختلال ژنتیکی مشخص باشند. (مانند سندروم گیلبرت، نقص مادرزادی غشای سلول‌های قرمز خون، یا اختلال متابولیک مادرزادی)

6. دارای یک بیماری مشخص مانند فیبروز کیستیک یا کم کاری تیروئید باشند.

در طی 24 ساعت اول تولد کودک، زردی می‌تواند از طریق شرایط حادی مانند اختلالات کبدی، روده‌ای، کیسه‌ی صفرا، نوعی عفونت، زخم بیش از حد در هنگام تولد، بیماری‌های مشخص یا نارس بودن بیش از اندازه (تولد پیش از هفته‌ی 28 ام بارداری) نیز ایجاد شود. ناسازگاری RH و ناسازگاری نوع خون نی ز می‌تواند در روز اول باعث ایجاد زردی شود.

آزمایش‌هایی برای بررسی بیماری یرقان یا زردی

تیم پزشکی در ابتدای تولد کودک شما را به خاطر زردی تحت آزمایش قرار می‌دهد. به طور ایده آل، آن‌ها باید 3 تا 5 روز پس از تولد، زمانی که احتمال دارد سطوح بیلی‌روبین در بالاترین میزان خود باشند، کودک را معاینه نمایند.

اگر هرگونه نگرانی در مورد ابتلای کودک شما به زردی وجود داشته باشد، پزشک برای بررسی سطوح بیلی‌روبین یک آزمایش پوست یا خون انجام می‌دهد. (چنانچه به نظر می‌رسید در 24 ساعت ابتدایی تولد نوزاد شما زردی گرفته باشد، این آزمایش قطعاً انجام خواهد شد زیرا زردی ظاهر شده احتمال تبدیل شدن به مشکل را خواهد داشت.)

اگر شما پس از تولد نوزاد بیمارستان را به سرعت ترک نمایید، در زمان ظهور زردی شما و کودکتان در منزل خواهید بود و احتمالاً شما اولین کسی خواهید بود که متوجه آن خواهید شد.

روش چک کردن زردی این‌گونه است: نوزادتان را به اتاقی که مملو از نور طبیعی یا فلورسنت است ببرید. چنانچه نوزاد رنگ پریده است، به آرامی انگشت خود را روی پیشانی، بینی یا سینه‌ی او فشار دهید و منتظر باشید که پس از برداشتن فشار، رنگ پوست زرد شود. اگر نوزاد شما پوست تیره‌ای دارد، زردی را در لثه‌ها و سفیدی چشمانش جستجو کنید.

درمان بیماری یرقان یا زردی

بیشتر موارد زردی نیاز به درمان ندارند، اما هنگامی که نیاز به درمان داشته باشند، فوتوتراپی (نور درمانی) بسیار بی‌خطر و مؤثر در نظر گرفته می‌شود: قرار دادن کودک در یک لگنچه زیر نور آبی به صورت برهنه درحالی‌که چشمانش پوشانده شده است، حقه‌ی خوبی است، زیرا نور ماورا بنفش می‌تواند بیلی‌روبین را به شکلی تبدیل کند که نوزاد بتواند با سهولت بیشتری این ماده را در ادرارش دفع کند. گزینه‌ی دیگر می‌تواند شامل قرار دادن نوزاد در یک پتوی فیبر نوری به نام پتوی بیلی یا پد بیلی باشد. با تجویز پزشک شما می‌توانید یکی از این پتوها را اجاره کنید تا نوزادتان را در منزل درمان کنید.

فوتوتراپی معمولاً مؤثر است اما اگر نوزاد دارای زردی حادی باشد که با وجود درمان فوتوتراپی سطوح بیلی‌روبین او افزایش پیدا کند، ممکن است برای انتقال خون که تعویض خون نامیده می‌شود، نیاز به بستری در بخش مراقبت‌های ویژه داشته باشد. این انتقال باعث می‌شود بخشی از خون نوزاد که شامل سطوح بالای بیلی‌روبین است با خون فرد اهداکننده که شامل سطوح نرمال است جایگزین شود.

کار دیگری که خودتان می‌توانید برای کمک به کاهش زردی انجام دهید، حصول اطمینان از این مسئله است که نوزادتان مقادیر زیادی شیر سینه یا شیر خشک را دریافت می‌کند، بنابراین اجابت مزاج او مکرر خواهد بود. اگر در مورد زردی نوزاد خودنگرانی دارید، با پزشک در مورد برداشتن گام‌های صحیح برای برگرداندن رنگ پوست اصلی کودک خود مشورت نمایید.