تعریف عده | دلایل عده | عده در قوانین ایران | انواع عده | حکم ازدواج با زنی که در عده دیگری است

عده مدت زمانی است که زن پس از طلاق از شوهر یا فوت او نمی تواند ازدواج کند. قرآن کریم فلسفه عده را فراهم کردن فرصتی برای رجوع مرد و حفظ حیات جنین می داند (بقره ۲۲۸). بنابراین گروهی آن را یک حکم تعبدی می دانند یعنی باید بدون چون و چرا باید اجرا شود و دلیل آن هم صرفاً بیان شارع است.

تعریف عده

عده مدت زمان مشخص شده توسط قانون و شرع می باشد که زوجه پس از طلاق یا مرگ همسر خود بایستی مدتی از ازدواج مجدد خودداری نماید. معنای عده در گفته ی فقها به تربص مشهور است به معنای حالت انتظار نامیده می شود.

نگه داشتن عده برای زن علاوه بر حکم قانونی  می توان از آن به عنوان یک حکم شرعی نیز یاد کرد که جهت جلوگیری از اختلاط نسل می باشد زیرا مدت هایی که برای انواع عده از نظر قانونی قرار گرفته شده است، می توان اطمینان حاصل کرد که زن باردار بوده است یا خیر دومین دلیل نیز می تواند به جهت رعایت نمودن حرمت نکاحی که به هر دلیل منحل شده است باشد.

این مدت زمان با توجه به اینکه پایان رابطه زناشویی مرگ همسر و یا طلاق یا فسخ باشد متغیر است همچنین دائم یا موقت بودن ازدواج و باردار بودن یا نبودن زن نیز در تعیین این مدت زمان اهمیت دارد.

دلایل عده

1- جلوگیری از اختلال نسب
2- امکان رجوع شوهر در طلاق رجعی
3- حفظ حیات جنین
4- احترام به شوهر در فوت

عده در قوانین ایران

در قانون در ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی مقنن عده را اینگونه تعریف می کند:

«عده» عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زن که عقد نکاح او منحل شده نمی تواند شوهر دیگر اختیار کند.

به بیان ساده تر عده یک دوره زمانی معین است که زن بعد از طلاق یا فوت همسرش یا بعد از آمیزش اشتباهی حق ازدواج ندارد.

مبحث سوم در قانون مدنی مشتمل بر ۸ ماده، قوانین عده را بیان می‌کند:

ماده ۱۱۵۰ – عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.

ماده ۱۱۵۱ – عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او سه ماه است.

ماده ۱۱۵۲ – عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت‌زنانگی نبیند که در این صورت چهل و پنج روز است.

ماده ۱۱۵۳ – عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است.

ماده ۱۱۵۴ – عده وفات چه در دائم و چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تاموقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روزخواهد بود.

ماده ۱۱۵۵ – زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر دومورد باید رعایت شود.

ماده ۱۱۵۶ – زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاهدارد.

ماده ۱۱۵۷ – زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگاه دارد.

انواع عده

عده طلاق

عده طلاق در ازدواج دائم سه طهر (پاک‌ شدن از حیض) است. و در مورد زنی که قاعده نمی‌شود ولی به سن یائسگی نرسیده ۳ ماه است.

عده طلاق در عقد موقت در صورت حیض نشدن در سن حیض یک ماه و نیم(۴۵ روز) است. در صورت حیض شدن عده بنا بر مشهور دو حیض است. سه قول نادر نیز در این زمینه وجود دارد: یک حیض- یک حیض و نیم- دو طهر (پاکی از حیض). در قوانین ایران بر خلاف نظر مشهور، نظر دو طهر به عنوان قانون تعیین شده است.

عده طلاق کنیز از شوهر آزاد دو طهر است.

اما اگر در طلاق زن باردار باشد عده او بر خلاف موارد بالا وضع حمل است هرچند لحظاتی بعد از طلاق وضع حمل کند عده او پایان می‌یابد.

زن یائسه، پا به سن گذاشته و عادات ماهیانه ندارد و زن نابالغ، حتی اگر با شوهرش آمیزش جنسی داشته، پس از طلاق عده ندارند.

عده زن باردار

عده زن حامله چه در ازدواج دائم و چه در موقت و چه در طلاق یا فسخ یا مرگ همسر تا زمان زایمان است. تنها در مورد مرگ همسر اگر مدت زمان باقیمانده تا زایمان کمتر از ۴ ماه و ۱۰ روز باشد زن باید تا پایان ۴ ماه و ۱۰ روز عده را نگهدارد. در صورت سقط شدن بچه قبل از زایمان هم عده در هنگام مرگ فرزند به پایان می‌رسد.

عده نکاح منقطع

در ازدواج موقت عدهٔ زن باردار مثل نکاح دائم تا زایمان و عدهٔ مرگ همسر ۴ ماه و ۱۰ روز است. اما عدهٔ پایان فسخ یا بذل مدت کمتر از نکاح دائم یعنی دو بار قاعدگی و پاک شدن است. در زنانی که با وجود عدم یائسگی عادت نمی‌بینند هم این مدت ۴۵ روز است.

عده زن یائسه

زن یائسه یعنی زنی که عادت ماهیانه نمی‌شود و باروری خود را از دست داده، نه عدهٔ طلاق دارد و نه عدهٔ فسخ نکاح. ولی عدهٔ مرگ همسر دارد که به اندازهٔ عدهٔ زنان معمولی است. فقهای متأخر شیعه غالباً سن یائسگی را برای زنان معمولی پنجاه سال و برای زنان قریشی شصت سال اعلام کرده‌اند.

حکم ازدواج با زنی که در عده دیگری است

نکاح با زنی که در عده دیگری است در حکم نکاح با زن شوهردار است. لذا نکاح مزبور باطل و موجب حرمت ابدی است. در صورت جهل به عده و حرمت نکاح یا یکی از این دو و عدم وقوع نزدیکی؛ عقد باطل است ولی حرمت ابدی حاصل نمی شود. ولی اگر یکی از زن و مرد عالم و دیگری جاهل باشد باز هم حرمت ابدی حاصل خواهد شد.

اگر مردی با زنی که در عده است با جهل به بودن زن در عده و حرمت نکاح ازدواج کند و بعد از انقضا عده با او نزدیکی کند بنا بر قول برخی از فقها حرمت ابدی حاصل نخواهد شد.

بنابراین ۲ چیز موجب حرمت ابدی است:

- عقد با علم به عده و حرمت نکاح
- نزدیکی در زمان عده

هرگاه هر یک از این دو وجود نداشته باشد حرمت ابدی بوجود نخواهد آمد.

عده در مورد همسر مفقودالاثر

در مورد زنی که همسرش مفقودالاثر است ۲ حالت متصور است:

زنی که شوهرش مفقودالاثر شده است و با اجازه حاکم شرع طلاق گرفته است باید عده وفات نگاه دارد.

زنی که شوهرش مفقودالاثر شده است و حکم موت فرضی او صادر شده است باید عده وفات نگاه دارد.

عده در موارد نزدیکی به شبهه

منظور از «وطی به شبهه» یا «نزدیکی به شبهه» آن است که کسی با زنی نزدیکی فیزیکی برقرار کند به گمان آن که آن زن همسر اوست. در صورتی که همسر او نباشد. مانند آن که عقد ازدواجی به باطل صورت گیرد و اعتقاد بر صحت باشد و نزدیکی هم صورت گیرد و بعد از نزدیکی فساد عقد آشکار شود که در این حالت وطی به شبهه صورت گرفته است زیرا در زمان نزدیکی ازدواج باطل بوده اما زوجین اعتقاد به صحت داشته اند.

قانون مدنی در ماده ۱۱۵۷ به این مورد اشاره کرده است و بیان می دارد که زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگاه دارد که در بالا اشاره شد.

بین فقها در مورد این موضوع که وجود شبهه در وطی به شبهه باید از جانب مرد باشد یا زن یا هر دو اختلاف نظر وجود دارد. نظر غالب فقها وجود شبهه از جانب مرد را شرط دانسته اند و شبهه از جانب زن را با دیده تردید نگاه می کنند و احتیاطاً گروهی آن را «وطی به شبهه» می دانند. اما مقنن به صراحت در این ماده شبهه از جانب زن را نیز از موارد وطی به شبهه دانسته است.