دوسال پس از سقوط کابل و خروج نیروهای آمریکا و تسخیر افغانستان توسط طالبان در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، اکنون به نظر میرسد بازندگان اصلی این تهاجم بنیادگرایانه زنان هستند.
در دو سال گذشته، طالبان 80 فرمان صادر کرده است که 54 مورد از آنها مستقیماً زنان و دختران را هدف قرار داده است. عقبنشینیها از آنچه در طول سالها برای حقوق زنان افغان ساخته شده بود، به محض به دست گرفتن قدرت در آگوست 2021 آغاز شد، زمانی که به زنان دستور دادند که در خانه بمانند زیرا سربازان پیادهشان «با دیدن زنان بیرون از خانه آشنا نبودند و برای احترام به زنان آموزشدیده نبودند».
یک سال پس از حکومت آنها و آشکار بود که تفکیک جنسیتی و محدود کردن جنبش زنان سنگ بنای دیدگاه آنها برای جامعه است.
کنون دو سال از حکومت آنها می گذرد. زنان از رفتن به پارک ها، ورزشگاه ها و حمام های عمومی منع شده اند. ادامه تحصیل فراتر از کلاس ششم برای دختران ممنوع است. آنها حق کار خارج از بخش بهداشت و آموزش را ندارند. تأثیر انباشته دستورات و رفتارهای طالبان تا حد زیادی منجر به حبس زنان در دیوار خانه هایشان شده است.
برای بسیاری از زنان در سراسر جهان، بیرون رفتن از درب منزل یک بخش عادی از زندگی است. برای بسیاری از زنان افغان خارق العاده است. این یک عمل سرپیچی است.
اقدامات محدودکننده طالبان علیه زنان
اقدامات محدودکننده طالبان علیه زنان را میتوان در چهار زمینه اصلی طبقه بندی کرد: محرومیت زنان از حضور در عرصههای سیاسی، محدودیت حضور آنان در فعالیتهای اجتماعی، ممنوعیت ادامه تحصیل و همچنین محدود کردن زنان در فعالیتهای اقتصادی.
از زمان روی کار آمدن طالبان زنان به طور کلی از صحنه سیاسی افغانستان کنار گذاشته شدند. اکنون زنان از کلیه مناصب دولتی و قوه قضائیه این کشور حذف شده اند. در حوزه فعالیت های اجتماعی نیز زنان با دستورات شدیداً محدودکننده ی طالبان مواجه هستند به طوری که بسیاری از آنها احساس می کنند نامرئی و خفه شده اند و در یک زندان بزرگ زندگی می کنند.
یک زن ساکن کابل درمورد زندگی کنونی خود و دیگر زنان افغانستان در سایه حکومت اسلامگرایان افراطی طالبان به یورونیوز گفت: «در کل، نه فقط من بلکه میلیونها زن و دختری که در این کشور زندگی میکنند، روزهای خود را مملو از اندوه، درد و ناامیدی میگذرانند. آنها همه روز در نگرانی ایناند که چه بر سر خودشان و آیندهشان خواهد آمد. در نتیجه آنها با یک نوع آینده نامشخص دست در گریباناند. زیرا زنها مجاز به انجام خیلی کارها نیستند. محدودیتهایی وجود دارد و این محدودیتها هر روز بیشتر و بیشتر میشوند. به عنوان مثال میتوانم به محدودیت و منع تحصیل زنان ابتدا در مدارس و سپس در دانشگاه ها اشاره کنم. همچنین منع زنان از تنها به بازار رفتن و همچنین سفر کردن بدون حضور محرم از دیگر ممنوعیتهای وضع شده است.»
این زن همچنین درباره جزئیات این ممنوعیتها میگوید: «برای مثال، آنها تعیین میکنند که تا چند کیلومتر میتوانید تنها سفر کنید و از چقدر بیشتر مجاز نیستید. اگر دختری بخواهد از ولایتی به ولایت دیگر برود باید حتما همراه یکی از محارمش، برادر یا شوهرش این کار را انجام دهد. همچنین زنها اجازه ندارند بر روی صندلی جلوی خودرو بنشینند و حتی اگر بخواهند به مکانی نزدیک هم بروند باید حتما بر روی صندلی عقب بنشینند.»
در عرصه ی اقتصادی نیز بسیاری از زنان به طور کلی حذف شده اند. زنان به جز حوزه بهداشت و آموزش حق کار در هیچ حوزه ی دیگری را ندارند. این باعث بیکار شدن بخش زیادی از زنانی شده است که سابقاً شاغل بودند و برای خود و خانواده کسب درآمد می کردند. بیکاری زنان و حتی مردان در کنار قطع کمک های بین المللی و فساد فزاینده در ساختار اقتصادی تحت سیطره طالبان موجب فقر شدید در افغانستان شده که یکی از مهمترین قربانیان آن زنان و دختران هستند.
محدودیت و ممنوعیت تحصیل زنان و راه های جایگزین
طالبان کمتر از یکماه پس از سلطه بر افغانستان، دانشجویان دانشگاههای خصوصی را تفکیک جنسیتی کرد. وزارت تحصیلات عالی طالبان در ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۱ از اقدامی مشابه برای دانشگاههای دولتی خبر داد.
خبرنامه وزارت آموزش و پرورش در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ از دانشآموزان و معلمان مرد خواست که به مدارس بازگردند، اما درمورد دختران هیچ نگفت. دانشآموزان سال تحصیلی خود را در ۲۳ ماس ۲۰۲۲ شروع کردند و بسیاری از دختران هم که طبق معمول میخواستند در مدرسه حاضر شوند، از حضور در سر کلاس درس منع شدند.
در اکتبر ۲۰۲۲ انتخاب رشته دانشگاهی برای دختران محدود شد و بالاخره در ۲۱ دسامبر ۲۰۲۲، وزارت تحصیلات عالی دولت طالبان ممنوعیت تحصیل دختران را در دانشگاههای خصوصی و دولتی اعلام کرد.
این درحالی است که، پیش از سقوط کابل دستکم ۱۰۰ هزار دانشجوی دختر در دانشگاههای افغانستان مشغول تحصیل بودند.
از آن زمان به بعد بسیاری از دختران افغان برای کسب دانش به دنبال راههای جایگزین رفتهاند. آنها اگرچه بسیاری وقتها با قطعی برق و اینترنت روبرواند اما از دانشگاههای اینترنتی آنلاینی مانند «دانشگاه مردم» در راه رشد خود بهره میبرند.
شای رشف، رئیس دانشگاه مردم در گفتگو با یورونیوز گفت: «تعداد آنقدر زیاد بود که ما از هزار دانشجوی دختر افغان به دوهزار نفر رسیدیم. با خود گفتیم که همین رقم دوهزار نفر را درنظر خواهیم گرفت. اما بعد از آن تعداد متقاضیان روز به روز افزایش یافت. در حال حاضر ۲۱ هزار دانشجوی دختر افغان متقاضی تحصیل در این دانشگاه هستند و ما دوهزار و ۵۰۰ نفر از آنها را پذیرفتهایم. پس درحال حاضر دوهزار ۵۰۰ دانشجوی دختر افغان مشغول تحصیل در دانشگاه مردم هستند و ما امیدواریم که بتوانیم تعداد بیشتری از آنها را در اینجا بپذیریم.»
آقای رشف همچنین افزود: «ما نمیدانیم چه آیندهای انتظار افغانستان را میکشد و همچنین نمیدانیم این کشور در پنج یا ده سال آینده چگونه خواهد بود. با این حال هم ما و هم دانشجویانمان معتقدیم که اگر فرصتی برای ایجاد آیندهای بهتر وجود دارد باید آن را دنبال کنیم و این فرصت را در اختیار افرادی بگذاریم که میخواهند بخشی از آن باشند.»
دیدگاه